توصیه‌های قابل تأمل حضرت علی(ع) به کارگزاران مالی درباره نحوه دریافت زکات
گروه اقتصاد: حضرت علی(ع) به کارگزاران مالی سفارش می‌کردند وقتی می‌خواهید زکات را از اموال مردم جدا کنید بسیار مؤدبانه و متواضعانه با مردم رفتار کنید و حتی وارد خانه آنها نشوید.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین علی‌اکبری، پژوهشگر تاریخ و سیره معصومین(ع)، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، به بحث دریافت مالیات‌هایی همانند خمس و زکات در سیره اقتصادی حضرت علی(ع) پرداخت و اظهار کرد: مالیات‌هایی که در زمان حضرت علی(ع) دریافت می‌شد شامل مالیات‌های ثابت و مالیات‌های متغیر بوده است و مالیات‌های ثابت، مالیات‌هایی همانند خمس، زکات یا جزیه بوده است که در زمان پیامبر اسلام(ص) وضع شده و در قرآن کریم هم به آن اشاره شده است.
گزینش کارگزاران امانت‌دار برای دریافت مالیات از مردم
وی افزود:در قرآن کریم و در آیه خمس آمده است: «وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَیْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ إِن کُنتُمْ آمَنتُمْ بِاللّهِ وَمَا أَنزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا یَوْمَ الْفُرْقَانِ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ؛ و بدانید که هر چیزى را به غنیمت گرفتید یک پنجم آن براى خدا و پیامبر و براى خویشاوندان [او] و یتیمان و بینوایان و در راهماندگان است اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدایى [حق از باطل] روزى که آن دو گروه با هم روبرو شدند نازل کردیم ایمان آوردهاید و خدا بر هر چیزى تواناست» (الأنفال/ 41). البته خمس قبل از اسلام هم به گونه دیگری به نام مِربا از مردم دریافت می‌شده است و پیامبر اسلام(ص) ابتدا خمس را از غنایم دریافت کرده و سپس درآمدهای دیگر را نیز شامل می‌شده است.
علی‌اکبری اظهار کرد: این نوع از مالیات در زمان حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) هم دریافت می‌شده و مورد دیگر هم زکات بوده است. ایشان کارگزارانی به نام کارگزاران مالی داشتند که به نقاط مختلف قلمرو حکومتی اعزام می‌کردند تا اموال را جمع‌آوری کرده و برای آن حضرت بفرستند و البته حضرت علی(ع) این افراد را با ویژگی‌های خاصی انتخاب می‌کردند و امانت‌داری این افراد برای آن حضرت بسیار مهم بود.
عزل کارگزاران مالی فاسد توسط امیرالمؤمنین
وی ادامه داد: حضرت علی(ع) هنگام اعزام کارگزاران مالی به آنان بسیار سفارش می‌کردند که این اموال متعلق به عموم است و متعلق به شخص خاصی نیست و در برخی از خطبه‌های نهج‌البلاغه هم آمده است که به عوامل خود توصیه می‌کردند مراقب این اموال بوده و گاهی هم از طریق نامه اشاره می‌کردند که مراقب باشند اغفال نشوند.
این پژوهشگر تاریخ و سیره معصومین(ع) اظهار کرد: در عین حال مواردی وجود داشته که این کارگزاران مالی دچار لغزش شده و در اموال بیت‌المال تصرف می‌کردند و در این مورد هم اگر حضرت علی(ع) موفق می‌شدند، این اموال بازپس می‌گرفتند و اگر موفق نمی‌شدند آن کارگزاران را عزل می‌کردند.
سفارشاتی در زمینه دریافت زکات از مردم
وی افزود: در مورد زکات هم در نهج‌البلاغه آمده است که حضرت علی(ع) برای عوامل دریافت زکات دستورالعمل‌هایی صادر کردند و در یک مورد آمده است وقتی می‌خواهید شترهایی که بابت زکات از مردم گرفته می‌شود را از یک منطقه به منطقه دیگری ببرید یا می‌خواهید به دست کارگزاری دیگر برسانید یا به خزانه بیت‌المال تحویل دهید، آنها را به گونه‌ای برسانید که اذیت نشده و حتی باعث لاغری آنها نشود و مثلا بین شتر و بچه شتر فاصله نیندازید که به خاطر محروم شدن از شیر مادر لاغر شود.
علی‌اکبری ادامه داد: ایشان همچنین سفارش می‌کردند وقتی می‌خواهید زکات را از اموال مردم جدا کنید بسیار مؤدبانه و متواضعانه با مردم رفتار کنید و حتی وارد خانه آنها نشوید و مثلا در سرچشمه که مردم جمع می‌شوند وارد شده و با مردم صحبت کنید. همچنین نباید صحبت شما بوی اجبار دهد.
پیشنهاد به کارگزاران مالی برای افزایش درآمد مردم
این پژوهشگر تاریخ و سیره معصومین(ع) اظهار کرد: حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) همچنین سفارش کردند هنگامی‌که می‌خواهید اموال زکاتی را جدا کنید، خودتان اینکار را انجام ندهید و اجازه دهید خود مردم این کار را انجام دهند و همه این سفارشات برای این بود که کارگزاران مالی باعث آزار و اذیت مردم نشوند.
وی افزود: ایشان همچنین جزیه را از اهل کتاب دریافت می‌کردند و درمقابل امنیت آنها و برخورداری آنها از امکانات مملکت اسلامی را تأمین می‌کردند. همچنین خراج از دیگر مالیات‌هایی بوده که ایشان دریافت می کردند. در این زمینه هم حضرت علی(ع) به یکی از کارگزاران پیشنهاد کردند برای افزایش بودجه مملکت باید کاری کنید درآمد خراج‌دهندگان بیشتر شود و در این زمینه هم حمایت‌های فکری و مالی را انجام می‌دادند.
وضع مالیات‌های غیرثابت از جانب امیرالمؤمنین
علی‌اکبری در پایان گفت: در مورد مالیات‌های غیرثابت هم باید گفت این نوع مالیات را خود امیرالمؤمنین(ع) وضع کردند؛ بدین معنی که وقتی مشاهده می‌کردند مالیات‌های ثابت همانند خمس و زکات جوابگوی نیازها نیست، خودشان مالیات‌هایی همانند مالیات بر اسب وضع می‌کردند که در زمان پیامبر اسلام(ص) وجود نداشته اما وقتی مشاهده می‌کردند که بودجه مملکت اندک است چنین مالیات‌هایی را وضع و دریافت می‌کردند.
