ارزیابی رسالت تعاملی علم کلام با فلسفه در «تحقیقات کلامی»

به گزارش ایکنا، چهلمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «تحقیقات کلامی» به مدیر مسئولی حجت‌الاسلام والمسلمین هادی صادقی و سردبیری حجت‌الاسلام والمسلمین رضا برنجکار منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «برهان صدّیقین «مجموع ممکنات» و بازتقریرهای آن در کلام اسلامی»، «ارزیابی رسالت تعاملی علم کلام با فلسفه در عصر حاضر»، «بررسی آماری- تحلیلی احادیث سلسلة‌الذهب اعتقادی در عیون اخبارالرضا با تکیه بر امامت عامّه و خاصّه»، «گونه‌شناسی روش‌های پاسخ به شبهات در تفسیر المیزان؛ مطالعه موردی عصمت انبیا»، «نقد گزاره روایی- کلامی «عَجْبُ الذَّنَب» در اثبات انگاره «حشر جسمانی انسان»»، «اختفای الهی، اختیار انسانی».

در چکیده مقاله «برهان صدّیقین «مجموع ممکنات» و بازتقریرهای آن در کلام اسلامی» آمده است: «برهان صدّیقین از مهم‌ترین براهین اثبات وجود خدا در فلسفه و کلام اسلامی به‌شمار می‌آید که تاکنون تقریرهای گوناگونی از آن ارائه شده است. یکی از مشهورترین تقریرهای آن، تقریری است که می‌توان آن را برهان صدّیقین «مجموع ممکنات» نامید. پس از طرح این برهان از سوی ابن‌سینا، برهان مزبور به بسیاری از آثار متکلّمان مسلمان نیز راه یافت و در اثر بازگفت و بازتقریرهای آنان دچار تحوّلات و تطوّراتی شایان‌توجّه شد. در عین حال، بعضی دیگر از متکلّمان و حکما، تقریر مزبور از برهان صدّیقین را به دلیل ناتمام بودنِ استدلال مطرح در آن برای ابطال تسلسل، تقریری نامعتبر ارزیابی کردند. متکلّمان امامی و اشعری در دفاع از برهان «مجموع ممکنات» تلاش نمودند با پیدا کردن راه‌حلّی به اصلاح و بازسازی آن بپردازند. این تلاش‌ها به ارائۀ صورت‌هایی معتبر و مقبول از برهان «مجموع ممکنات» انجامید و اعتباری دوباره به این تقریر خاصّ مهم از برهان صدیقین بخشید.»

در طلیعه مقاله «ارزیابی رسالت تعاملی علم کلام با فلسفه در عصر حاضر» آمده است: «بنا بر تحوّلات علمی بعد از رنسانس و آغاز زمینه ظهور شبهات کلامی مرتبط با علوم تجربی، ضرورت دارد تا تعامل بین این علوم به شیوه‌‌ای علمی به دور از تعصب و جمود، احیا گردد؛ به‌‌گونه‌‌ای که هر علمی جایگاه حقیقی و رتبه علمی و شناختی خود را حفظ کند و مرز بندی‌‌هایی که دانشمندان علوم تجربی میان علوم ایجاد کرده‌‌اند، موجب دور افتادن علم کلام از روش فلسفی خود نگردد. به همین جهت، علم کلام در راستای رسالت اثبات و دفاع از عقاید لازم است به شیوه‌‌های نوین کلامی تجهیز گردد تا بتواند در برابر ادلّه طبیعت‌‌گرایان برای این نوع تمایزات جدید در علوم، پاسخ‌‌های مناسب ارائه دهد و این هدف بدون تحلیل جایگاه علم کلام و فلسفه و آگاهی از حیطه تعاملی این دو علم میسر نیست. بنابراین، عدم برقراری تعامل بین فلسفه نظری و علم کلام در برابر شتاب طبیعت‌‌گرایی هستی شناختی به سود الحاد، به معنای رضایت به تقسیم بندی‌‌های موجود است و باعث فروکاستن ارزش علم کلام و رابطه تعاملی آن با سایر علوم می‌‌گردد. پس از آن‌‌جا که تعامل از ناحیه نقاط مشترک در علوم برقرار می‌‌گردد، لازم است به چیستی و گستره موضوعی و روش و غایت علم کلام که تشکیل‌‌دهنده اجزای تعریف هر علمی است، نظری افکند تا ضمن آن، تعاملش با فلسفه را نیز مورد بررسی قرار داد. بدین‌‌سان روشن می‌‌گردد که علم کلام در روش عقلی اثبات عقاید، با روش فلسفی از عقاید دینی ادیان دفاع می‌‌کند و علم کلام نیز می‌‌تواند غایت فلسفه را با غایت علم کلام هم‌‌سو سازد و با این نحوه تعامل می‌‌توان بسیاری از شبهات وارده به ساحت عقاید دینی را که امروزه ناشی از خلط روشی علوم است، رفع کرد. بر این اساس روش فلسفی در علم کلام ضرورتی است که موضوع آن ایجاب می‌‌کند و از ضروری‌‌ترین روش‌‌های این علم در عصر حاضر محسوب می‌‌شود.»

در چکیده مقاله «بررسی آماری- تحلیلی احادیث سلسلة‌الذهب اعتقادی در عیون اخبارالرضا با تکیه بر امامت عامّه و خاصّه» می‌خوانیم: «سلسلة‌الذهب عنوان روایاتی است که در سند آن چند امام معصوم وجود دارد که هر امامی متصلاً از پدرش روایت را نقل می‌کند و در نهایت به خداوند، پیامبر، امیر مؤمنان یا امام حسین ختم می‎شود. برای این روایات، تعریف مشخّصی از حیث شروع یا پایان یا تعداد امام در سند آن وجود ندارد. آنچه مهم است، وجود زنجیره‌وار چند امام معصوم در سند آن است. از این‌رو روایاتی که دارای سلسله‌ای متشکّل از دست‌‌کم سه امام معصوم باشد نیز تحت این عنوان قرار می‌گیرد. گردآوری، مقایسه و تحلیل احادیث از این دست در موضوع امامت، ما را به یافته‌های معتنی‌به در مسئله ولایت، خلافت بلافصل، انتصابی‌بودن امامت، عصمت، علم، تعداد، شأن و جایگاه امام و مقام امیر مؤمنان رساند؛ همچنین شاهد و پاسخ متقنی به برخی شبهات در این حیطه فراهم آورد که مهم‌ترین آن، شبهه تطوّر و تکامل باورهای دینی در طول زمان است. اصالت برخی باورهای امام‌شناختی شیعی، دستآورد دیگر این پژوهش است. نوشتار پیش‌رو به این منظور و با روش آماری- تحلیلی به نگارش درآمده است.»