شیخ محمد رفعت؛ چنگ آسمان و دوستدار فقرا

به گزارش ایکنا، صوت جاودانه و زیبای استاد محمد رفعت، قاری شهیر مصری ملقب به چنگ آسمان از دهه سی میلادی به عنوان نشانه ماه مبارک رمضان در یاد و خاطره مردم مصر ماندگار شده است.

علاء حسین محمد رفعت، کوچک‌ترین نوه شیخ محمد رفعت در گفت‌وگو با العین الاخباری، جزئیات بسیاری را از زندگی این قاری بزرگ قرآن روشن کرد.

نوه شیخ محمد رفعت در سخنان خود از نابینا شدن استاد در کودکی تا حضور وی در مجالس مهم ملک فاروق شاه پیشین مصر و نپذیرفتن کمک جمع‌آوری شده مردم برای علاج بیماری حنجره و تن دادن به تقدیر الهی با رضا و تسلیم، سخن گفته است.

صوت | پنج فراز ماندگار از استاد محمد رفعت

مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانیم.

از شیخ محمد رفعت و خاندانش بگویید؟

شیخ محمد رفعت، 9 ماه مه 1882 (برابر با چنین روزی، 19 اردیبهشت) در محله «المغربلین» قاهره به دنیا آمد، پدرش مأمور نظمیه بود او تا دو سالگی بینا بود اما پس از ابتلا به بیماری در این سن نابینا شد و در تمام عمر خود نیز بینایی خود را بازنیافت.

استاد رفعت چگونه قرآن را آموخت و حفظ کرد؟

هنگامی که پدر استاد محمد رفعت از معالجه وی مأیوس شد، او را همانند همسالان وی برای فراگیری فنون قرائت قرآن کریم و حفظ آن به مکتب‌خانه فرستاد و او در 10 سالگی حفظ قرآن کریم را به پایان رساند.

آیا استاد رفعت از نوجوانی در مساجد تلاوت قرآن را آغاز کرد؟

بله شیخ در 15 سالگی به دلیل تسلط بسیار بر مخارج حروف و همچنین حلاوت صوت، در منطقه سکونت خویش شهرت یافته بود امری که سبب شد تا او در کسوت قاری مسجد فاضل پاشا انتخاب شود؛ مسجدی که وی در آن حفظ قرآن را آموخت و بعدها به مسجد استاد محمد رفعت مشهور شد.

محبوبیت شیخ رفعت به دلیل زیبایی صوتش بالا گرفت و مردم از سحرگاه و هنگام نماز صبح برای شنیدن تلاوت او گرد هم می‌آمدند و حتی گفته می‌شود، راهبر تراموایی که از نزدیک آن مسجد می‌گذشت یک بار برای شنیدن تلاوت شیخ، تراموا را متوقف ساخت.

چگونه شهرت شیخ در مصر و تمام جهان گسترش یافت؟

شهرت استاد رفعت با پیوستن او به رادیو مصر در زمان افتتاح، جهان شد و در این مورد حکایت ظریفی وجود دارد: شیخ ابتدا قاطعانه از اجرای تلاوت در رادیو امتناع می‌کرد زیرا می‌توان رادیو را در هر مکانی روشن کرد و به نظر شیخ این امر با حرمت قرآن کریم سازگار نبود تا آنکه شیخ الازهر فتوایی داد و پیوستن او به رادیو را روا دانست چرا که صوتش مردم را جذب و آن‌ها را به راه خدا هدایت می‌کند، شیخ نیز چنین کرد و سپس شهرت او مصر و تمام دنیا را فرا گرفت.

آیا استاد رفعت در ضیافت‌ها و مجالس تعزیت خاندان سلطنتی مصر حاضر هم می‌شد؟

بله کاملاً، پدرم به من گفته است که ملک فاروق، پادشاه وقت مصر یک روز با او تماس گرفت تا از حضورش در یک مناسبت مطمئن شود و پدرم به شیخ اطلاع داد که پادشاه نگران حضور او در مناسبت مذکور است و شیخ هم اطمینان داد که در آنجا حاضر می‌شود چرا که بسیار به عهد خود پایبند بود.

استاد رفعت برای فقرا اهمیت زیادی قائل بود و در تمام عمر برای تلاوت قرآن بر اجرتی توافق نمی‌کرد و آنچه را صاحب‌مجلس به او می‌داد چه کم یا زیاد می‌پذیرفت. حتی یک بار فردی به‌اشتباه مبلغی کمتر از توافق را به شیخ داده بود، اما هنگامی که خطای خود را فهمید خواست تا بقیه مبلغ را بدهد استاد رفعت قاطعانه این امر را رد کرد. از این‌رو شیخ زمانی که درگذشت، جز سیره ارزشمند خویش میراثی برای نزدیکان خود باقی نگذاشت.

از برنامه‌های شیخ در ماه رمضان بگویید؟

ماه رمضان برای پدربزرگم، استاد محمد رفعت ماه سراپرده‌ها و مساجد بود و او مدام شب‌های خود را در خیمه‌های عزاداری و مساجد می‌گذراند و همواره یک ساعت پیش از حضور در این مجالس به تمرین قرائت قرآن کریم می‌پرداخت.

آیا داستان بیماری حنجره استاد و جمع‌آوری پول از سوی مردم برای درمان او واقعی است؟

بله این ماجرا حقیقت دارد. استاد رفعت در سال 1943 به بیماری حنجره مبتلا شد و از این‌رو دیگر در رادیو حاضر نمی‌شد و به تلاوت در مساجد بسنده می‌کرد اما هنگامی که بیماری او شدت یافت تصمیم به بازنشستگی گرفت؛ اما یک روزنامه‌نگار در مجله مصر المصور با انتشار مطالبی در مورد وضعیت سلامتی شیخ از هنرمندان خواست تا برای درمان این بیمار کمک کنند. پس از انتشار این مطالب مردم مبلغی حدود 50 هزار پوند مصری که در آن زمان مبلغ بسیار زیادی بود، جمع‌آوری کردند.

آیا استاد رفعت این کمک را پذیرفت؟

ابداً، شیخ این کمک را قاطعانه رد و از مردم تشکر کرد و گفت تقدیر الهی را با خشنودی و رضایت پذیرفته است.

گفته می‌شود بخش مهم میراث تلاوت شیخ محمد رفعت از میان رفته است و برخی از شیوخ و قاریان بخش‌های گم شده را تکمیل کرده‌اند، آیا این ادعا حقیقت دارد؟

این گفته نادرست است، زیرا میراث تلاوت شیخ محمد رفعت از دو منبع اصلی جمع‌آوری شده است، اولی زکریا پاشا مهران است که از دوستداران استاد رفعت و در آن زمان نماینده مجلس شورای ملی بود. او تلاوت شیخ را روی صفحه ضبط کرده و منبع دیگر محمد فرید خمیس است و او نیز از طرفداران شیخ بوده و مشتاق ضبط صدای استاد رفعت بوده است؛ اما ضبط اخیر به کیفیت نخستین نبوده است و زمانی که پدرم به دنبال جمع‌آوری میراث تلاوت استاد بود، آن را از دو منبع ذکر شده اخذ کرد و از این‌رو به نظر می‌رسد برخی قرائت‌ها در ضبط واحدی که اکنون منتشر شده، متفاوت است.

آیا میراث تلاوت استاد رفعت اکنون در حال نوسازی و به‌روز سازی است؟

 زمانی که پدرم میراث استاد رفعت را جمع‌آوری کرد، این میراث روی صفحاتی ضبط شده بود که چندان کیفیت نداشت. اما بعد از پیشرفت فناوری ما اقدام به اصلاح آن کرده‌ایم و شهرک تولید رسانه‌ای نیز هر آنچه مرتبط با میراث تلاوت استاد محمد رفعت بود از ما دریافت کرد. علاوه بر این تلاوت‌های شیخ از رادیو مصر نیز گردآوری شده و تلاش داریم تا این میراث ارزشمند را به بهترین کیفیت به مردم عرضه کنیم.