فلسفه وجود ابلیس + صوت

به گزارش خبرنگار ایکنا، نوزدهمین جلسه از سلسله‌جلسات دوره «توحید در مراتب رشد» ویژه مربیان، فعالان فرهنگی، فارغ‌التحصیلان، دانشجویان و دانش‌آموزان پایه دهم به بالای مساجد، هفدهم دی‌ماه با سخنرانی احمدرضا اخوت، مدیر مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران با موضوع شیطان برگزار شد.

وی در ابتدای سخنانش با بیان اینکه می‌خواهیم، ساختارهایی درست کنیم که هر کسی در داخل آن قرار گیرد، موحد شود، گفت: مقابله با شیطان یعنی پیشرفت در توحید؛ به همین دلیل دشمن‌شناسی خیلی مهم است، بسیار هم تأکید شده که دشمن‌شناسی داشته باشیم.

اخوت ادامه داد: راجع به شیطان بحث بسیار زیاد است. یکی از بحث‌ها این است که فلسفه وجود شیطان چیست؟ دومین چیزی که در بحث قرآنی درباره شیطان وجود دارد، این است که هویت شیطان چیست؟ آیا جن است یا انسان هم می‌تواند، شیطان باشد؟ سوم اینکه دلیل دشمنی شیطان با انسان چه بوده است؟ و دیگر اینکه شیطنتش چگونه است؟ مورد بعدی اینکه ارتباط شیطان با بقیه دشمنان انسان به چه صورت است؟ نکته بعدی اینکه عاقبت شیطان در دنیا و آخرت چگونه است؟

مدیر مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران به توضیح هر یک از موارد بالا پرداخت و درباره فلسفه وجودی شیطان بیان کرد: در فلسفه وجودی شیطان دو بحث کلی وجود دارد، اینکه از نظر پدیداری چگونه بوده و علتش چه بوده است. منشأ آن را ابلیس و علت آن را اختیار در عبادت می‌گیرند و اگر این اختیار در عبادت نبود، ابلیس به وجود نمی‌آمد. خداوند همین که موجود را مختار قرار داده است، معنای مختار بودن می‌طلبد که او از این اختیارش سوءاستفاده کند و ابلیس اولین سوءاستفاده‌کننده است. باید بپذیریم که خداوند اختیار را قرار داده است. نمی‌شود که اختیار دهد و بعد همه از روی اجبار او را اطاعت کنند. اولین موجودی که زیر بار نرفته است، ابلیس نامیده‌اند و اسم اولین انسانی که ملائکه به او سجده کردند، آدم گذاشتند.

فایده وجود ابلیس

وی با طرح این سؤال که اینکه موجودی به نام ابلیس به وجود آمد فایده هم دارد؟ پاسخ داد: فایده‌اش این است که انسان حریف پیدا کرد، یعنی موجودی را پیدا کرد که می‌تواند با او دست و پنجه نرم کند و بالا برود. مثالش هم داستان حضرت ابراهیم(ع) و سنگ زدن‌ به ابلیس است. حضرت ابراهیم(ع) مقاومت کرد و مقام بالا را به همین خاطر گرفت و مناسک تولید کرد. انسان در این حریف پیدا کردن قدرت پیدا می‌کند، اساساً تا انسان در زندگی‌اش با اضداد مواجه نشود، چیزی نمی‌فهمد، «تعرف الاشیاء باضدادها»(شناخت اشیاء از راه اضداد آنهاست). در بعضی از سوره‌ها خیلی به فلسفه وجودی شیطان پرداخته شده مثل سوره اعراف، حجر و ... .

اخوت اظهار کرد: ممکن است کسی اعتراض داشته باشد و بگوید شیطان چیز خیلی بدی است و خدا چرا شیطان را قرار داده که انسان را گول بزند و دچار اشتباه و گناه کند. شما شیطان را هم بردارید، نفس انسان که از بین نمی‌رود، چون انسان بر اساس اختیارش می‌تواند اطاعت کند یا نکند، بعضی وقت‌ها حتی انسان از ابلیس هم بدتر می‌شود. این به دلیل مختار بودن انسان است. شیطان در نفسی که خودساخته باشد، هیچ راهی ندارد. شیطان از ناحیه نقطه ضعف وارد می‌شود و از آن طرف وقتی انسان خود را قوی می‌کند، خیلی قدرت پیدا می‌کند.

این مدرس قرآن با اشاره به بحث بعدی که هویت شیطان است، گفت: در قرآن واژه ابلیس، واژه شیطان و واژه جنود آمده و بعضی اوقات هم واژه نیامده و شما به دلالت متوجه می‌شوید. هویت ابلیس، یک جن است و کارش هم ناامید کردن و ناامیدی از رحمت است. به همین دلیل هم ابلیس می‌گویند، ولی شیطان هر عاملی است که سر راه انسان سبز می‌شود و مسیر انسان را کج می‌کند. هویت شیطان می‌تواند از جن یا غیر جن باشد، هویت شیطان انحرافگری و مسیر را کج کردن است. جنود شیطان هم ابزار و اسبابی است که شیطان برای شیطنت استفاده می‌کند. چشمه اولیه شیطان، ابلیس است.

وی افزود: هویت شیطان انحراف‌گر بیرونی است، چون انسان خودش انحراف‌گر درونی هم دارد. درباره انحراف‌گر درونی می‌توان به ضعف باورها و نداشتن تعریف‌های درست از زندگی اشاره کرد، به طور مثال اگر یک نفر تصورش این باشد که رزق فقط از مسیر شغل به دست می‌آید و لاغیر پس وقتی به او پیشنهاد رشوه می‌شود، خیلی راحت‌تر قبول می‌کند. در واقع اصلش دشمن‌نشناسی است. وقتی آدم دشمن را نشناسد، خیلی راحت گول می‌خورد. مثلاً من نماز شب می‌خوانم، ولی نمی‌دانم شیطان چگونه این نماز شب را به رخم می‌کشد و عبادتم را از بین می‌برد. این عمل صالح را از من می‌قاپد. روایتی از معصوم داریم با این مضمون که بدی منقلب کنده از خوبی که منقلبت نکند، بهتر است. این روایت اصلاً نمی‌خواهد بگوید که کار بد کن، ولی می‌خواهد بگوید، کار خوبت را حفظ کن که اگر حفظ نکنی از کار بد هم بدتر می‌شود.

اخوت در این باره که علت شیطنت شیطان چیست؟ اظهار کرد: اصلش حسد است. نمی‌تواند موفقیت انسان را ببیند. بعدی بخل است. هر کسی بخل دارد، اصلاً این خصوصیتش خصویت شیطان است و برادر شیطان است. دیگری هم حرص و طمع است، به خاطر اینکه طبع انحراف، ولع دارد به همین دلیل ابلیس وقتی از خدا خواست که مهلت به او داده شود از خدا انحراف همه مردم را خواست تا روز قیامت، همه چیز را پُر خواست، سر خالی نخواست و حرص داشت.

کم‌هوش شدن انسان‌های گناهکار

وی با بیان اینکه ترس برای شیطان نیست، اما در سیستم انسان ترس وجود دارد و انسان‌ها خیلی کارها را به خاطر ترسشان انجام نمی‌دهند، گفت: اگر کسی جلوی این صفات خودش را بگیرد، شیطان نمی‌تواند او را محاصره کند. بخشی از ترس آموزشی و بخشی شاکله‌ای است که به والدینش برمی‌گردد، بخشی از آن نیز باور است، یعنی وقتی به یک چیزهایی باور داشته باشد، جلوی ترسش گرفته می‌شود. کلاً وقتی به بعضی صفت‌ها کم‌بهره‌گی از هوش هم اضافه شود، ضربه‌زننده می‌شوند، انسان‌هایی که وارد گناه می‌شوند به تدریج کم‌هوش می‌شوند. خیلی عارضه بدی است. انسان فاقد عنصر تفکر می‌شود. اساساً شیطان این تفکر ما را ندارد. جایی که ایمان نباشد و باور به اعتقادات ضعیف باشد، ترس در انسان پدیدار می‌شود.

اخوت ادامه داد: علت شیطنت شیطان یک‌سری صفاتی است که دارد. حرص و طمع یعنی اینکه بدون تلاش بخواهد دستاوردی داشته باشد، علت شیطنت این است که می‌خواهد نعمت‌های خدادادی انسان مثل عقل و عمل را از انسان بگیرد. تفکر که کنیم خیلی وقت‌ها جهت شیطان کار می‌کنیم. از یک جایی به بعد باید مولد باشیم نه اینکه همیشه مصرف کنیم. شیطان انسان را دچار فجور می‌کند، برای شناخت فجور باید گفت بی‌حیایی، بی‌غیرتی و نداشتن غیرت دینی جزء فجور است، یعنی بی‌تفاوتی، فجور خیلی هم زینت دارد. جنس فجور پرده‌دری است. زینت هم دارد. 

وی با ذکر این مطلب که اگر کسی در زمان خودش مهارت‌های لازم را به دست نیاورد محکوم به حماقت در سنین بالاتر است، کسی هم آن را عیب نمی‌بیند چون خیلی شایع است، عنوان کرد: نشانه حماقت هم زیاد عذرخواستن است، البته بعضی‌ها کار خلاف می‌کنند، عذر هم نمی‌خواهند ولی در مورد آن‌ها می‌توان نشانه حماقتشان را باید زیاد عذر خواستن دانست. بخل از صفات شیطان است و یکی از راه‌های شکستن بخل، سلام است این‌که به اغلب افراد سلام کنید و بلند هم سلام کنید. چگونگی شیطنت شیطان هم در قرآن خیلی زیاد آمده، این موضوع خیلی قابل تأمل است. چگونگی شیطنت‌ها اگر شناخته شود، انسان کمتر گول می‌خورد. وقتی بتواند تشخیص دهد شاید هم اصلاً گول نخورد. از برخی از این راه‌ها می‌توان به اغوا، مشارکت در اموال و اولاد، وعده به فقر، امر به فحشا و ... اشاره کرد. اگر روز به روز بدتر شدی یعنی دچار شیطان شده‌ای.

اخوت در مورد تکلیف این جلسه، اظهار کرد: گزاره‌ها را طبقه‌بندی کنید و خودتان را بسنجید.

یادآور می‌شود، این جلسات شنبه‌های هر هفته ساعت ۲۰ برگزار می‌شود و علاقه‌مندان به منظور بهره‌مندی از آن‌ می‌توانند از لینک https://www.skyroom.online/ch/elmshahr/rahbarenojavan استفاده کنند یا به صورت حضوری به مسجد امام حسین(ع) واقع در تهران، طرشت، بالاتر از میدان مرحوم حسن حسینی، خیابان شهید حبیب‌الله مراجعه کنند.

لیلا شرف