ریشه جنگ میان روسیه و اوکراین زیاده‌خواهی غرب است
علی امیدی، کارشناس روابط بین‌الملل معتقد است که زیاده‌خواهی غرب ریشه جنگ میان روسیه و اوکراین است و علت اصلی را باید در بدعهدی ناتو و آمریکا و در نظر نگرفتن خط قرمز روسیه جست‌وجو کرد.
علی امیدی، عضو هیئت علمی گروه روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان، در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، ریشه جنگ میان روسیه و اوکراین را زیاده‌خواهی غرب دانست و اظهار کرد: بعد از فروپاشی شوروی، غرب مسیر را هموار دید، هر کاری خواست انجام داد، هیچ مانعی فرا روی آن قرار نداشت و به عهد و پیمان خود پای‌بند نبود، چراکه در دهه ۹۰ میان روسیه پساشوروی و ناتو توافقاتی در خصوص امنیت اروپا و محدودیت گسترش ناتو به سمت روسیه شکل گرفت.
وی افزود: روسیه از زمان روی کار آمدن پوتین، خط قرمز امنیتی خود را گسترش ناتو در ژئوپلیتیک اتحاد جماهیر شوروی سابق قرار داد. در ابتدا، کشورهای بالتیک از این خط قرمز عبور کردند و توانستند به عضویت ناتو دربیایند. به مرور زمان که روسیه با ریاست‌جمهوری پوتین قدرت گرفت، متوجه شد غرب با دیپلماسی و گفت‌وگو به حریم خود پای‌بند نیست و خط قرمز روسیه را نادیده می‌گیرد؛ لذا در سال ۲۰۰۸ شاهد نقطه عطف این مسئله بودیم و حمله روسیه به اوستیای جنوبی و آبخازیا هر چند متعاقب حمله ساکاشویلی به این دو منطقه اتفاق افتاد، ولی علت اصلی آن، گرایش شدید گرجستان به غرب، تقاضای عضویت در ناتو و این‌گونه موارد بود. روسیه در آنجا نشان داد که تمایل ندارد جغرافیای اتحاد جماهیر شوروی سابق عضو ناتو شوند.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان به انقلاب نارنجی در اوکراین و گرایش شدید به غرب اشاره کرد و گفت: در سال ۲۰۱۴، یانوکوویچ، رئیس‌جمهور منتخب اوکراین طی یک شورش و کودتا و با کمک رسانه‌های غربی سرنگون شد. درست است که وی گرایش شدید به روسیه داشت و خصوصاً روس‌تبار بود، ولی به هر حال رئیس‌جمهور منتخب اوکراین به حساب می‌آمد. از آن زمان، جنگ سرد شدیدی میان روسیه و اوکراین شکل گرفت و رئیس‌جمهور روسیه معتقد است کسانی که اوکراین را اداره می‌کنند، خود مردم این کشور نیستند و سفارتخانه‌های آمریکا، انگلستان و فرانسه هستند که اوکراین را اداره می‌کنند.
امیدی تصریح کرد: این واقعیت را نیز باید در نظر گرفت که نزدیک به ۳۰ درصد از جمعیت اوکراین، روس‌تبار هستند و اوکراین مدرن بر اساس بخشی از خاک‌های روسیه شکل گرفت. از سال ۲۰۱۴ که درگیری‌ها شروع شد، بیش از ۲۰ هزار نفر در منطقه دونباس و دونتسک کشته شدند و روس‌ها، آنها را هم‌میهن خود تلقی می‌کنند، اگرچه تبعه اوکراین هستند. بنابراین، مجموعه این عوامل دست به دست هم داد تا روسیه به بهانه حمایت از مردم این دو منطقه، حمله‌ای علیه اوکراین انجام دهد. در نتیجه، ریشه اصلی را باید در بدعهدی ناتو و آمریکا و در نظر نگرفتن خط قرمز روسیه جست‌وجو کرد.
وی در پاسخ به این سؤال که با وجود این عوامل، حمله روسیه به اوکراین از نظر موازین حقوق بین‌الملل چه حکمی دارد، بیان کرد: این پرسش ظرافت زیادی دارد و باید از نگاه دو طرف به ماجرا نگریست. در حقوق بین‌الملل، جنگ مشروع مستلزم حمله طرف مقابل است، خصوصاً بعد از جنگ جهانی اول در نتیجه قرارداد بریان کلوگ، توسل به زور ممنوع شد و نهایتاً در سال ۱۹۴۵، منشور ملل متحد توسل به زور و حمله نظامی را متعاقب حمله نظامی دشمن، قانونی دانست که به آن دکترین دفاع مشروع اطلاق می‌شود.
این استاد دانشگاه افزود: درست است که منطقه دونباس و دونتسک در نهایت ضمیمه خاک روسیه می‌شوند، ولی فعلاً این دو منطقه خودمختار شده‌اند و روسیه آنها را شناسایی کرده است. در حقوق بین‌الملل عرفی، اصلی به نام جدایی‌طلبی جبرانی وجود دارد، به این معنا که اگر در یک جغرافیا، قوم یا نژادی قربانی خشونت شدید واقع شوند و هیچ راهی به جز جدایی، مشکل آنها را حل نکند، آن قوم و نژاد حق دارند از دولت مرکزی جدا شوند و اینکه دولت‌های دیگر آنها را شناسایی کنند یا نه، جزو اختیارات حاکمیتی آنهاست.
وی ادامه داد: اصل عرفی دیگری به نام دکترین مسئولیت حمایت در حقوق بین‌الملل وجود دارد که بر اساس آن، اگر مردم منطقه‌ای قربانی خشونت شدید واقع شوند، دولت‌ها مسئول هستند از آنها حمایت کنند. روسیه به این دو اصل استناد کرده و می‌گوید مردم این دو منطقه به‌دلیل اینکه قربانی خشونت قرار گرفته‌اند، به اصل جدایی‌طلبی جبرانی متوسل شده‌اند و اینکه روسیه آنها را شناسایی کرده، جزو اختیارات حاکمیتی‌اش بوده است و از طرف دیگر، به‌عنوان یک دولت، مسئول حمایت از قربانیان خشونت محسوب می‌شود و مردم دونباس و دونتسک قربانی خشونت شدید دولت مرکزی اوکراین قرار گرفته‌اند.
امیدی اضافه کرد: اینکه کدام طرف ابتدا دست به خشونت زد، از نظر روسیه، دولت مرکزی اوکراین بود و در نتیجه، اقدام خود را قانونی تلقی می‌کند. از طرف دیگر، اوکراین نیز می‌تواند این استدلال را مطرح کند که جدایی‌طلبی در کریمه، دونتسک و لوهانسک با کمک دخالت و فعالیت روسیه اتفاق افتاده است و این کشور، خودمختاری این مناطق را بهانه کرده تا آنها را ضمیمه خاک خودش کند. از این منظر، اقدام روسیه غیرقانونی می‌شود. در واقع، به این پرسش نمی‌توان پاسخ آری یا خیر داد و باید استدلال‌های دو طرف را شنید.
وی تصریح کرد: اگر نظر افکار عمومی جهان و اکثریت دولت‌ها را به‌عنوان یک معیار در نظر بگیریم که تحلیل آنها این است که روسیه به تجاوز، جدا ساختن و ضمیمه کردن اقدام کرده، حمله این کشور خلاف منشور ملل متحد و حقوق بین‌الملل و مصداق توسل به زور و تجاوز قلمداد می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان با تأکید بر پیچیده بودن ماجرا، گفت: به هر حال، کشورها معیارهایی برای امنیت خود در نظر می‌گیرند و اقدامات یک کشور می‌تواند بر امنیت کشور همسایه‌اش تأثیر سو داشته باشد، اگر امنیت را به معنای موسع کلمه در نظر بگیریم. تحلیل روسیه این است که اقدامات اوکراین از انقلاب نارنجی به بعد، این‌طور نبوده که فقط در محدوده مرزهای خود تأثیر داشته باشد، بلکه تأثیر شدیدی بر امنیت روسیه گذاشته است. اگرچه اصولی مثل عدم مداخله و عدم توسل به زور برای حل‌وفصل اختلافات وجود دارد، ولی اصل همسایه خوب نیز جزو اصول حقوق بین‌الملل عرفی محسوب می‌شود، یعنی کشورها باید امنیت و دغدغه‌های یکدیگر را در نظر بگیرند.
وی در خصوص واکنش غرب به حمله روسیه گفت: اگر این حمله فقط به اوکراین محدود شود و حوادث اتفاقی و عمدی رخ ندهد که روسیه را تحریک کند و کشورهای همسایه اوکراین نیز دخالت نکنند، غرب فقط می‌تواند لطمه اقتصادی به روسیه وارد کند و قادر به لطمه نظامی نیست. مادامی که چین پشتیبان روسیه است که تاکنون نیز این‌طور اعلام کرده، همین‌طور هند و کشورهای عدم تعهد و همچنین بی‌طرف ماندن کشورهایی مثل ایران و اتحادیه عرب، بعید است که غرب بتواند اقدامی اساسی انجام دهد و روسیه پیروز میدان است. به هر حال، چین انرژی روسیه را خریداری و نیازهای اقتصادی آن را تأمین می‌کند. پیش‌بینی من این است که رشد اقتصادی روسیه کاهش پیدا می‌کند و مشکلات تورمی و کاهش ارزش پول ملی در این کشور اتفاق می‌افتد، ولی تحول اساسی در اقتصاد، قدرت نظامی و برنامه‌های سیاست خارجی روسیه ایجاد نمی‌کند.
امیدی در پایان اظهار کرد: موضع ایران در قبال این حمله بی‌طرفی خواهد بود، این موضع از سوی وزیر امور خارجه و سایر مقامات اعلام شده و ایران مایل است که میانجی‌گری کند و گفت‌وگوهای مینسک دوباره احیا شود. البته وزیر امور خارجه کشورمان این نکته را متذکر شده که آغازگر این بحران، ناتو و غرب بوده‌اند که زیاده‌طلبی کرده و خط قرمز امنیتی روسیه را نادیده گرفته‌اند، ولی در نهایت، موضع ایران به‌صورت دیپلماتیک، بی‌طرفی خواهد بود.
انتهای پیام
