مراقب تکرار جریان «همه‌کشیشی» باشیم

به گزارش ایکنا، آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست، نهم آذرماه در ادامه مباحث فلسفه تفسیر در فضای مجازی با بیان اینکه قرآن کتابی است که در کنار آن نهاد مفسر تعریف شده است، گفت: قرآن فارغ از هر نهاد تفسیری وانهاده نشده و جزء باورهای ما هست که در حدیث ثقلین مفسر قرآن تعریف شده‌اند؛ در برابر نظری که می‌گوید قرآن کتاب هدایت برای همگان است و نیازی به مفسر خاص ندارد و همه می‌توانند بهره ببرند.

وی افزود: روشنفکران ملی مذهبی عمدتاً همین رویکرد و نگاه را داشتند؛ البته حرف اینها استغنا از اهل بیت(ع) نبود، ولی عملاً به اینجا کشیده می‌شد و مخالف این بودند که قرآن را باید نهاد روحانیت تفسیر کند؛ لذا در کشور جلسات تفسیری زیادی با ادبیات به روز با حضور کلاهی برگزار و مباحث زیست، انسان‌شناسی و ... مطرح و مخاطبان زیادی هم داشت و می‌پسندیدند.

رویکرد روشنفکران ملی مذهبی به تفسیر

علیدوست اضافه کرد: من نمی‌خواهم در مورد افراد داوری کنم، ولی این رویکرد این پیام را داشت که قرآن متولی خاصی نمی‌خواهد؛ البته این جریان به نحو شدیدتر در صدر اسلام رخ داد و مدارس تفسیری زیادی از سوی ابن مسعود، مجاهد، ابن عباس، بصری، ابوحنیفه و قتاده، عتیبه و ... ایجاد شد که برخی مستقلا و برخی متاثر از دیدگاه اهل بیت(ع) قرآن را تفسیر می‌کردند و از طرف دیگر حضرات ائمه(ع) با آنها مبارزه علمی و فکری می‌کردند. قتاده خدمت امام باقر(ع) آمد و امام به ایشان فرمودند شنیدم قرآن تفسیر می‌کنی و از او پرسشی کرد که او از جواب بازماند؛ امام فرمودند: «انما (یعرف) یفهم القرآن من خوطب به» و مخاطبان ما هستیم.

استاد حوزه با بیان اینکه این نگاه، بنیان قرآنی دارد و آیه هفتم آل عمران «هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ» دال بر این موضوع است، اضافه کرد: از این آیه معلوم می‌شود که بخشی از آیات یعنی متشابهات، نهاد تفسیر لازم دارد. در روایات شیعه و اهل تسنن هم موارد زیادی در تأیید این مسئله وجود دارد.

مراقب تکرار جریان «همه‌کشیشی» باشیم

آیت‌الله علیدوست تصریح کرد: لزوم وجود داشتن نهاد فهمنده صرفاً برای قرآن نیست و برای روایات هم هست تا اتفاقاتی که در مسیحیت بعد از رنسانس و فاجعه کلیسا رخ داد، برای ما ایجاد نشود و اگر رخ داده، جلوی آن را بگیریم؛ در مسیحیت جریان «همه‌کشیشی» رواج یافت و امثال لوتر و کالوان و ... گفتند، دلیلی نداریم که باید از کشیش و کلیسا متابعت کنیم و اینها نهاد تفسیر متون مقدس هستند، پروتستان در برابر مسیحیت کاتولیک از همین‌جا پیدا شد.

وی افزود: اینکه برخی مواقع مرجع تقلیدی از موضوعی احساس خطر می‌کند، به خاطر این نیست که دنبال منافع خود هستند، بلکه پشت پرده را می‌بینند؛ بحث سر آخوندیزم و شخص نیست، بلکه فهم، نیازمند مفسر است وگرنه باعث دردسر می‌شود که در جریان گودرزی طلبه و گروه فرقان مشاهده کردیم. حدیث ثقلین مؤید همین است. اینکه این دو از یکدیگر جدا نمی‌شوند؛ این حدیث، شیعی نیست، بلکه مورد اتفاق فریقین است. اصل اسلامی است که کتاب خدا باید از سوی نهادی معتبر تفسیر شود.

استاد سطح خارج حوزه اظهار کرد: البته این طور هم نیست که بگوییم بدون وجود حضرات معصومین(ع)، هیچ کسی نمی‌تواند هیچ فهمی از قرآن داشته باشد؛ صاحب حدائق خودش را فرد معتدلی می‌داند، اما معترف است که برخی رفقایش تند هستند، مثلاً او نقل کرده سیدنعمت‌الله جزایری می‌گفت ما بدون اهل بیت(ع) حتی در آیه اول سوره توحید هم نمی‌توانیم تفسیر داشته باشیم.

پرهیز از افراط و تفریط در نقش ائمه(ع) در تفسیر

وی افزود: حدود چهارهزار حدیث از ائمه(ع) در تفسیر قرآن به دست ما رسیده است، غیر از مواردی که از دست ما رفته است؛ بنابراین در این مسئله نباید دچار افراط و تفریط شویم؛ یعنی نه تفسیر به رأی و فهم قرآن بدون ائمه(ع) را قبول کنیم و نه اینکه بدون حضور ائمه(ع) هیچ فهمی نمی‌توان از قرآن داشت.

استاد حوزه با بیان اینکه طلاب باید در امورات مدارس خود حضور جدی و فعال داشته باشند و پیشنهاد و انتقادات خود را مطرح کنند، اضافه کرد: طلاب تلاش کنند با بینش و دانش و بصیرت به آینده‌نگری مثلاً وضعیت 20 سال آینده بپردازند و در فضاهای علمی آکادمیک و همایشات و نشست‌ها شرکت و فضا و منطق دانشگاهیان را بفهمند. گاهی ما استادان برجسته‌ای در فقه داریم، اما چون با فضای علمی دانشگاهی آگاه نیستند، نمی‌توانند به خوبی منطق فقه را تبیین کنند.