قطعنامه آژانس؛ اهرم فشاری برای تسلیم کردن ایران

علی امیدی، عضو هیئت علمی گروه روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان، در گفت‌و‌گو با ایکنا از اصفهان، به قطعنامه ضدایرانی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اشاره و اظهار کرد: کارشناسان آژانس درخواست بازدید از سایت‌هایی را که به آن مظنون بودند داشتند، اما ایران مانع شد. این دو سایت در لیست سایت‌های اعلامی از سوی کشور قرار نداشت و طبق مفاد برجام، ایران تسلیم این خواسته که آژانس بتواند در هر زمان و از هر مکان بازدید کند نشد. درخواست بازدید از دو سایت مذکور، از طرف ایران غیرحقوقی و سیاسی تلقی شد و مدیرکل آژانس از این موضوع انتقاد کرد. کشورهای غربی این مسئله را بسیار برجسته و پررنگ کردند که چرا ایران اجازه بازدید از این دو مرکز را نمی‌دهد و در این خصوص اعمال فشار کردند.

وی اظهار کرد: طبق قراردادهای پادمان فقط آژانس و کارشناسان طبق پروتکل الحاقی می‌توانند از مکانهای مشخص بازدید کنند. با توجه به نامحدود کردن تحریم تسلیحاتی ایران از سوی آمریکا، کشورهای اروپایی نیز مایل‌اند حداقل در این زمینه با آمریکا همداستان شوند و از این نظر، قطعنامه مذکور را به عنوان اهرم فشار علیه ایران تصویب کردند تا ایران احساس خطر کند و تسلیم خواسته آژانس و سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس شود و در غیر این صورت پرونده هسته‌ای ایران را به شورای امنیت ارجاع می‌دهند و مکانیسم ماشه را فعال می‌‌کنند.

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان تصریح کرد: آژانس و ایران مشخص نکرده‌اند که دو سایت مذکور، کدام مراکز هستند. یک‌سری گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای وجود دارد که البته قابل اتکا نیست، مثلاً گفته می‌شود یکی از آنها تورقوزآباد است، جایی که نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی ادعا می‌کند در اطراف تهران قرار دارد و اسناد مربوط به آن را افشا کرده است. اگر ایران تسلیم این خواسته شود، فردا روزی آنها می‌گویند که می‌خواهیم از مکان‌های دیگر نیز بازدید کنیم و همان قصه بازدید از کاخ‌های صدام تکرار می‌شود. ایران از ابتدا به این موضوع واقف بود و در برجام به آن تن نداد.

قطعنامه آژانس الزام حقوقی ندارد

امیدی تصریح کرد: آن دسته از اسناد آژانس برای ایران الزام حقوقی ایجاد می‌کند که دو طرف یعنی ایران و آژانس به صورت رسمی به آنها متعهد شده باشند. قطعنامه‌های شورای حکام مثل قطعنامه‌های شورای امنیت که بر اساس فصل هفتم منشور ملل متحد صادر می‌شود، نیست و تصمیمات این شورا برای تعیین دبیرکل و ارتباطات در خصوص بخش کنفرانس آژانس می‌تواند الزام حقوقی داشته باشد، اما هر اظهار نظر و تصمیم برای ایران الزام حقوقی ندارد. این الزام  زمانی ایجاد می‌شود که ایران به یک سند رسمی اعم از پادمان یا هر سند دیگر متعهد شده باشد، چه به صورت یک جانبه مثل پروتکل الحاقی و چه به موجب اسناد پادمانی که میان ایران و آژانس به امضا رسیده است.

وی ادامه داد: هر چند از نظر ایران قطعنامه مذکور الزام حقوقی ندارد، اما ممکن است تبعاتی داشته باشد. اگر این چالش از طریق دیپلماسی حل نشود، ممکن است کشورهای اروپایی همراه با اکثریت آژانس که مخالف ایران هستند، پرونده را به شورای امنیت ارجاع دهند. در حال حاضر، اروپا مایل نیست که پرونده ایران به شورای امنیت ارجاع داده شود و  از قطعنامه به عنوان اهرم فشار استفاده می‌کند تا کشورمان همکاری بیشتری با آژانس داشته باشد و سایت‌های ادعایی به روی کارشناسان آژانس باز شود. در واقع اروپا نمی‌خواهد با ترامپ همداستان شود و در یک جبهه قرار بگیرد. سیاست کشورهای اروپایی از ابتدا این بود که برجام به صورت حداقلی ادامه پیدا کند، چندجانبه‌گرایی در سیاست بین‌الملل حاکم باشد، یک‌جانبه‌گرایی آمریکا تعدیل شود و از طرف دیگر، به‌زعم خود اطمینان حاصل کنند که ایران به سمت بمب هسته‌ای نمی‌رود و مهار می‌شود. ولی اگر ناچار شوند و در مورد سیاست‌های ایران تردید کنند، ممکن است پرونده را به شورای امنیت ارجاع دهند و با آمریکا در یک جبهه قرار بگیرند که در این صورت، ماجرای سال‌های 2012 تا 2015 مجدداً در مورد ایران تکرار خواهد شد.

اروپا اراده سیاسی برای حمایت از ایران را ندارد

امیدی بیان کرد: اروپا به شکل رسمی با آمریکا همداستان نیست، اما در عمل به شکل دیگری است، چون اقتصاد اروپا بر پایه سرمایه‌داری و شرکت‌های خصوصی است و این شرکت‌ها نمی‌خواهند مورد تحریم آمریکا قرار بگیرند. آمریکا بارها ثابت کرده است که اگر شرکت‌های خصوصی با ایران همکاری کنند، مورد تحریم قرار می‌گیرند. اروپا اراده سیاسی به منظور مایه گذاشتن برای ایران را ندارد و در حد لفظ و موضع رسمی خواستار حفظ و ادامه برجام است، بدون اینکه هزینه‌ای متحمل شود، تا بتواند جلوی یک‌جانبه‌گرایی آمریکا را بگیرد و رژیم امنیت هسته‌ای نیز در مورد ایران برقرار شود. اروپا می‌تواند جابجایی پول را از طریق بانک‌های مرکزی انجام دهد، آمریکا که دیگر نمی‌تواند بانک‌های مرکزی کشورهای اروپایی را تحریم کند، اگر هم تحریم کند، این قضیه تا کجا می‌خواهد ادامه داشته باشد؟ به هر حال اروپا برای حمایت از ایران باید هزینه‌ای پرداخت کند، درحالیکه ثابت کرده که حاضر نیست این کار را انجام دهد.

وی با بیان اینکه آمریکا به دنبال تحریم تسلیحاتی ایران است، تصریح کرد: اروپا نیز به طور رسمی نمی‌خواهد قطعنامه 2231 نقض شود که یکی از مفاد آن، پایان یافتن تحریم تسلیحاتی ایران است. در واقع اروپا به ایران اطمینان ندارد و برنامه موشکی را تهدیدی برای خود قلمداد می‌کند و هر چند مواضع آمریکا را تأیید نمی‌کند، اما خواسته اصلی‌اش، تداوم تحریم تسلیحاتی ایران است، اگرچه این خواسته را به صورت رسمی اعلام نمی‌کند.

امیدی در پاسخ به این سؤال که ایران در قبال قطعنامه اخیر آژانس چه استراتژی‌ای را باید در پیش بگیرد، گفت: شرایط بسیار سختی پیش روی ایران است. یک گزینه می‌تواند این باشد که ایران به صورت مشروط اجازه بازدید از این دو مرکز را بدهد، یعنی با آژانس قراردادی امضا کند که طبق آن آژانس متعهد شود اجازه بازدید از مرکز جدیدی را درخواست نکند. البته بعید است آژانس زیر بار چنین قرارداد و تعهدی برود. از طرف دیگر، اگر ایران به صورت غیرمشروط اجازه بازدید از این مراکز را بدهد در آینده ممکن است خواسته‌های جدیدی از سوی آژانس مطرح شود و این داستان تا بی‌نهایت ادامه پیدا ‌کند. طبق آماری که نماینده ایران در آژانس اعلام کرده است، ایران به تنهایی با 432 بار بازرسی در سال 2019، 22 درصد کل بازرسی‌های آژانس در سطح جهانی را شامل شده و در سال 2018، 989 مورد یا حدود 88 درصد بازرسی‌های آژانس فقط در ایران انجام شده که ارقام قابل توجهی است.

وی در پایان اظهار کرد: اگر مکانیسم ماشه فعال شود، هیچ اتفاقی نمی‌افتد، چون عملاً آمریکا همه تحریم‌ها را اعمال کرده و کشورهای دیگر نیز به آن عمل می‌کنند. در حال حاضر، کشورهایی مثل عراق، چین و کره جنوبی پول ایران را نمی‌دهند و این پول‌ها فقط متعلق به دوره تحریم نیست و به دوره‌ای که آمریکا برای این کشورها معافیت قائل شده بود نیز مربوط می‌شود، یعنی معاملات ایران با این کشورها قانونی، اما پول‌ها بلوکه شده است و در پاسخ به اعتراض ایران می‌گویند که بانک‌های طرف معامله خصوصی هستند و نمی‌توانند پول‌ها را جابجا کنند. عراق اخیراً اعلام کرده است که کالاهای اساسی، دارو و غذا به ایران می‌دهد تا پول‌ها تسویه شود. اگر مکانیسم ماشه فعال شود، پول ایران بیشتر بلوکه می‌شود و این کشورها بیشتر از قبل در بازپرداخت پول ایران و خرید نفت آن بهانه می‌آورند. نکته دیگر اینکه اگر در شورای امنیت قطعنامه‌ای ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد علیه ایران تصویب شود، وجهه ایران در عرصه بین‌المللی مجدداً مخدوش می‌شود.