دفاع در برابر ظالم یکی از مسلمات و توصیه‌های قرآن است/ تفسیر انواع «جهاد» در آیات الهی

حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا پیوندی، مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا، با اشاره به عملیات «وعده صادق» علیه رژیم صهیونیستی و تبیین مبانی قرآنی دفاع مشروع و تنبیه متجاوز گفت: یکی از مسائل مهم در آموزه‌های دینی بحث جهاد و دفاع است. جهاد و دفاع دو واژه مهمی هستند که در آموزه‌های دینی مکرراً به آنها پرداخته شده است. در قرآن و روایات به این بحث به صورت مفصل پرداخته شده است. واژه جهاد بار‌ها در قرآن مورد اشاره قرار گرفته است البته هم جهاد با دشمن درونی و اصطلاحاً تزکیه نفس و جهاد با نفس است و هم جهاد با دشمن بیرونی و درگیری با دشمنان بیرون مدنظر بوده است. 

وی افزود: قرآن کریم در برخی از آیات به مسلمانان برای جنگ و دفاع اجازه داده است. به ویژه برای کسانی که جنگ بر آنها تحمیل شده و مورد ستم واقع شده‌اند. خداوند متعال در آیات متعددی به همه مسلمانان و کسانی‌که به شهر، خانه و زندگی‌شان تعرض شده است اجازه دفاع داده است. همانطور که در آیات ۳۹ و ۴۰ سوره حج می‌فرماید؛ «أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ؛ به کسانی که جنگ بر آنان تحمیل شده، اجازه جهاد داده شده است؛ چرا که مورد ستم قرار گرفته‌اند؛ و خدا بر یاری آنها تواناست.» و یا «الَّذینَ أُخرِجوا مِن دِیارِهِم بِغَیرِ حَقٍّ إِلّا أَن یَقولوا رَبُّنَا اللَّهُ، آن مؤمنانی که به ناحق از خانه‌هاشان آواره شده (و جرمی نداشتند) جز آنکه می‌گفتند: پروردگار ما خدای یکتاست».

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: خداوند متعال در آیه نورانی دیگری از قرآن کریم اجازه داده است که مسلمانان در راه خدا با ظالمان، ستمگران و کسانی‌که به شما و سرزمین شما حمله می‌کنند و می‌جنگند، نبرد کنید، بطوری‌که در سوره بقره آیه ۱۹۰ می‌فرماید؛ «وَ قاتِلُوا فی سَبیلِ اللهِ الَّذینَ یُقاتِلُونَکُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ أللهَ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدینَ»، و در راه خدا با کسانی که با شما می‌جنگند نبرد کنید و البته مواظب باشید از حدود الهی تجاوز نکنید «ولاتعتدوا» که خداوند متعال معتدین و متجاوزین را دوست ندارد یا در آیات دیگری که تعدادش زیاد است، به این بحث مهم اشاره شده است. 

پیوندی اظهار کرد: در هر حال واژه جهاد و دفاع دو واژه مهمی هستند و اسلام تأکید می‌کند که اسلام و مسلمین شروع به درگیری نمی‌کنند. معمولا سیره ائمه(ع) و پیامبر(ص) این بوده که ابتدا شروع به جنگ نمی‌کردند، ولی وقتی مورد تعدی و تجاوز قرار می‌گرفتند، آنجا بحث جهاد مطرح می‌شد و نیز آیه ۱۹۰ بقره تأکید می‌کند که در راه خدا با کسانی که با شما می‌جنگند، نبرد کنید و از حد خدا تجاوز نکنید.

وی با اشاره به آیه ۱۹۴ سوره بقره، ادامه داد: خداوند متعال می‌فرماید؛ «فَمَنِ اعْتَدی عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدی عَلَیْکُمْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ‏، هر کسی که به شما تجاوز کند، شما می‌توانید به همان اندازه با او مقابله کنید و تعدی که می‌کند شما مبارزه کنید و البته بدانید که خدا با پرهیزگاران است. یعنی می‌خواهد بگوید که شما در عین حال که از خودتان دفاع می‌کنید، باید به مقاتله و مبارزه با آنها هم بپردازید؛ لذا مواردی که اشاره شد برخی از آیات نورانی کلام وحی و درباره حق جهاد و دفاع است.

مدیرگروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به بحث جهاد در قرآن و عترت گفت: در اسلام چند عنوان جهاد مطرح شده است؛ جهاد ابتدایی، جهاد دفاعی که به دو بخش کلی تقسیم می‌شود و هر کدام توضیحات خاص خود را دارند، اما به طور کلی جهاد گاهی برای خاموش کردن فتنه است. قرآن کریم در آیه ۱۹۳ بقره می‌فرماید؛ «وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَلا عُدْوانَ إِلَّا عَلَى الظَّالِمِینَ، و با کفار جهاد کنید تا فتنه و فساد از روی زمین برطرف شود و دین خدا حاکم باشد و بس، و اگر (از فتنه) دست کشیدند (با آنها عدالت کنید که) تجاوز جز بر ستمکاران روا نیست.» خداوند متعال در این آیه بر جهاد در راه خدا و حمایت از مظلومان سفارش کرده است و در آیه ۷۳ و ۷۵ نساء می‌فرماید؛ «وَمَا لَکُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْیَةِ الظّالِمِ أَهلُها وَاجعَل لَنا مِن لَدُنکَ وَلِیًّا وَاجعَل لَنا مِن لَدُنکَ نَصیرًا»، که چرا شما در راه خدا و در راه مردان و زنان و کودکانی که به دست ستمگران مستضعف واقع شدند، پیکار نمی‌کنید. همان مظلومانی که می‌گویند خدایا ما را از این شهر [جریان بحث مکه] که اهلش ستمگر هستند بیرون ببر و برای ما از سوی خدا یار و یاوری قرار بده. این هم یک نوع جهاد بوده که در قرآن به آن پرداخته شده است.