مبناشناسی ولایت فقیه از منظر صاحب جواهر در دوفصلنامه فقه و اجتهاد

به گزارش ایکنا، هجدهمین شماره دوفصلنامه فقه و اجتهاد به صاحب‌امتیازی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «بازخوانی اصل اوّلی در متعارضان با رویکردی بر دیدگاه تخییر (از منظرآیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی)»، «مبناشناسی ولایت فقیه از منظر صاحب جواهر با رویکردی انتقادی به ولایت عامه فقیه»، «امکان‌سنجی کاربست روش تحقیق کیفی زمینه‌یابی (نظریه گراندد) در اجتهاد فقهی در قالب رئالیسم انتقادی»، «نقدی بر تلقّی مشهور از اطلاق مقامی و بیان مقدّمات حکمت در آن»، «بررسی فقهی نقش مصلحت در افشای اسرار بیماران»، «عیارسنجی آموزه‌های فقه فردی و فقه حکومتی در نسبت با قانون‌گذاری».

در چکیده مقاله «مبناشناسی ولایت فقیه از منظر صاحب جواهر با رویکردی انتقادی به ولایت عامه فقیه» آمده است: «یکی از نظریات فقهی پیرامون ولایت فقیه، نظریه ولایت عامه فقیه است. در عصر غیبت نسبت به ولایت فقیه، سه نظریه مطرح است: یک، ولایت مقیّده فقیه نسبت به امور خاص؛ همانند امور صغار و حسبیه؛ دو، ولایت مطلقه فقیه که شئون فقیه در امور حکومتی، همانند معصومان: می‌باشد، سه، ولایت عامه فقیه. صاحب جواهر یکی از کسانی است که اعتقاد به ولایت عامه فقیه دارد و منظور از ولایت عامه فقیه آن است که محدوده ولایت بسیار گسترده است و منحصر در یک باب فقهی یا موضوع فقهی خاصی نمی‌باشد و دایره‌اش، در همه ابواب فقهی، همانند حدود، قصاص، دیات، شهادت، جهاد، خمس و زکات و... می‌باشد. مبحث ولایت فقیه هرچند مقالات و کتاب‌های فراوانی ارایه شده است؛ امّا در این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی به ادلّة ولایت عامه فقیه از منظر صاحب جواهر پرداخته که در جای خود بسیار ضروری است و به این سؤال مهم پاسخ می‌دهد که مبانی فقهی ولایت عامه فقیه از منظر صاحب جواهر چیست؟ حاصل نوشتار پیش رو آن است که صاحب جواهر یازده دلیل را بر مشروعیت ولایت عامه فقیه در زمان غیبت مطرح می‌نماید که عبارتند از: مقبوله عمر بن حنظله و ابی‌خدیجه؛ توقیع شریف امام زمان، آیه أولی الأمر؛ عمومات و اطلاقات ادلّه فقها؛  مذاق شارع؛ عمومات و اطلاقات ادلّه جایگاه فقیه؛ اجماع؛ عدم تعطیلی بسیاری از احکام؛ دلالت اقتضاء؛ فحوای خطاب ولایت مولی و پدر. امّا در نوشتار صاحب جواهر کاستی‌هایی به چشم می‌خورد که ایشان به این مباحث اشاره ننموده‌اند، همانند آنکه حدی را برای ولی فقیه مشخص نکردند و راه حلّی برای تعدّد فقها اشاره ننمودند و نقش مردم را در حکومت اسلامی بیان نکردند.»

در طلیعه مقاله «نقدی بر تلقّی مشهور از اطلاق مقامی و بیان مقدّمات حکمت در آن» آمده است: «اطلاق از جمله مباحث علم اصول است که کاربرد فراوانی در علم فقه دارد. اطلاق خود دارای دو نوع لفظی و مقامی است. گرچه در کتب اصولی مباحث مفصّلی در مورد اطلاق لفظی آمده است؛ امّا اطلاق مقامی آنچنان که شایسته است، مورد بحث واقع نشده است. تنها تعریفی که در مورد اطلاق مقامی یافت شد توسط شهید صدر ارایه شده بود. با توجّه به کمبودی که در باب اطلاق مقامی وجود دارد، ارایه تحقیقی جامع در این زمینه ضروری به نظر می‌رسد. در این نوشتار که با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای صورت گرفت، مشخّص شد که تعریف ارایه‌شده توسط شهید صدر جامع همه موارد اطلاق مقامی نیست؛ به همین دلیل اطلاق مقامی این‌گونه تعریف می‌شود که «یک قیاس استثنایی و قرینه‌ای خاص است که در آن از عدم بیان متکلّم، عدم وجود مؤنه زاید و لو به نحو عنصری مستقل در کلام نتیجه گرفته می‌شود». همچنین به دست آمد که اجرای اطلاق مقامی، همانند اطلاق لفظی نیازمند کامل‌شدن مقدّمات حکمت، یعنی اثبات در مقام بیان‌بودن و عدم ورود قید می‌باشد.»

در چکیده مقاله «بررسی فقهی نقش مصلحت در افشای اسرار بیماران» آمده است: «نقش محوری مصلحت در فقه استدلالی شیعه بر کسی پوشیده نیست تا جایی که بسیاری از فقیهان، احکام را تابع مصالح و مفاسد می‌دانند. یکی از ساحت‌های مهم تأثیرگذاری اندیشه فقه مصلحت‌محور، حوزه موضوعات نوپیدای فقه پزشکی است که می‌توان بر چالش‌های فراروی این عرصه فایق آمد. کارکرد مصلحت در تزاحم بین حفظ اسرار بیمار و رعایت مصالح مهم و مورد تأکید شریعت، از جمله مسائلی است که نیازمند تأمّل و تحقیق شایسته در این حوزه می‌باشد. مسأله‌ای که تاکنون به صورت جدی در حوزه فقه پزشکی بدان پرداخته نشده است. در نوشتار حاضر با تکیه بر روش توصیفی ـ تحلیلی و ابزار گردآوری کتابخانه‌ای، تزاحم بین مصالح مورد تحلیل واقع شده تا مواردی که دارای ملاک‌های مهمتری از حفظ حریم خصوصی بیمار هستند، شناسایی شوند؛ مواردی، مانند جلوگیری از سرایت بیماری، مشورت‌دادن درباره ویژگی‌های افراد، آزمایش‌های قبل از ازدواج، شهادت در محاکم، جلوگیری از ارتکاب جرم، دفاع پزشک از عملکرد خویش، اهداف آموزشی و تحقیقاتی.»