کاهش دانشجویان علوم انسانی و خطر ناامنی شغلی برای اساتید دانشگاه

وضعیت نامناسب اشتغال در رشته‌های علوم انسانی و مخصوصا رشته‌های قرآنی و الهیاتی، از جمله مسائلی است که ذهن علاقه‌مندان به این حوزه را درگیر کرده است.

عده‌ای وضعیت نسبتا مناسب بازار کار در رشته‌های فنی و پزشکی را از دلایل علاقه دانش‌آموزان برای انتخاب این رشته‌ها می‌دانند و برخی معتقدند که در شناساندن رشته‌های علوم انسانی و اهمیت آن در جامعه کوتاهی صورت گرفته است. این در حالی است که برخی نیز اعتقاد دارند در صورت تخصص کافی در هر رشته‌‌ای، بازار کار آن نیز وجود خواهد داشت.

برای بررسی بیشتر وضعیت اشتغال فارغ‌التحصیلان علوم انسانی با حجت‌الاسلام والمسلمین عباس شفیعی‌نژاد، پژوهشگر مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) به گفت‌وگو نشستیم که وی در ابتدا در این‌ باره به خبرنگار ایکنا گفت: یکی از مسائل مهم در حوزه علوم انسانی این است که اختلاف نظری در سطح کلی وجود دارد که آیا ضرورت دارد به سمت علوم انسانی اسلامی حرکت کنیم یا خیر؟ به نظرم یکی از دلایل مشکل اشتغال فارغ‌التحصیلان علوم انسانی همین اختلاف نظری است که در سطح وسیعی در میان مدیران اجرایی یا قانونگذاران وجود دارد چراکه این اختلاف نظر باعث می‌شود کارها آنگونه که شایسته است پیش نرود.

وضعیت علوم انسانی در کشورهای پیشرفته

وی افزود: علوم انسانی در کشورهای پیشرفته به عنوان پایه و مبنای حرکت سایر علوم شناخته می‌شود؛ مخصوصا علومی همانند فلسفه و الهیات، دانش‌های بنیادین و مبنایی در جریان علمی هر جامعه‌ای به حساب می‌آیند اما متأسفانه در ایران، آنگونه که شایسته است به علوم انسانی پرداخته نمی‌شود. البته حرکاتی محدود از ناحیه برخی از متفکران علوم انسانی صورت گرفته است و از جمله مرحوم آیت‌الله مصباح یزدی که مؤسسه امام خمینی را راه‌اندازی کردند از افرادی هستند که در علوم انسانی و مباحث معرفت‌شناختی‌، هستی‌‌شناختی و ارزش‌شناختی، اقدامات ارزنده‌ای انجام دادند اما این حرکت‌ها، به صورت دامنه‌دار و گسترده از سوی سایر مراکز پیگیری نشد.

شفیعی‌نژاد تصریح کرد: به نظر می‌رسد اختلاف نظرهایی که در زمینه علوم انسانی در میان مدیران اجرایی و اهل نظر و متفکران وجود دارد باعث غربت علوم انسانی مخصوصا با گرایش اسلامی در ایران شده است. از سوی دیگر علوم انسانی با رویکرد غربی هم به دلیل اینکه با فضای بومی و اسلامی کشور همخوانی ندارد در نتیجه نمی‌تواند جایگاه خود را پیدا کند مگر اینکه صرفاً در برخی مراکز دانشگاهی توسعه پیدا کند. یک علت دیگر برای غربت علوم انسانی این است که برخی رشته‌های انسانی را وارد دانشکده‌های غیر علوم انسانی کرده‌ایم؛ از جمله اینکه رشته‌ای همانند اقتصاد در ایران که از رشته‌های مهم علوم انسانی است در برخی از دانشگاه‌های صنعتی همانند دانشگاه صنعتی شریف تدریس می‌شوند و تأسف‌بارتر این است که بسیاری از تصمیم‌گیران اقتصادی کشور، فارغ‌التحصیل رشته اقتصاد از همین دانشگاه هستند. لذا به نظر می‌رسد ظلمی در حق برخی از رشته‌های علوم انسانی همانند مدیریت، اقتصاد و حتی جامعه‌شناسی صورت گرفته است. 

کاهش علاقه به رشته‌های علوم انسانی

پژوهشگر مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) گفت: نتیجه این وضعیت این است که اگر فارغ التحصیلان رشته‌های علوم انسانی توفیق پیدا کنند، نهایتاً در دانشگاهی به عنوان هیئت علمی فعالیت کنند. از سوی دیگر با توجه به اینکه تعداد دانشجویان رشته‌های علوم انسانی در حال کاهش است بنابراین موقعیت شغلی اعضای هیئت علمی رشته‌های علوم انسانی هم در خطر است مگر اینکه در رشته‌های غیرمرتبط تدریس کنند.

یکی دیگر از عوامل جدی و اساسی برای نبودن آینده شغلی فارغ‌التحصیلان علوم انسانی، فقدان اندیشکده‌های مرتبط با علوم انسانی است که از یک طرف مرتبط با علم و از سوی دیگر مرتبط با صنعت، سیاستگذاری و اثرگذار در قانونگذاری باشند و چون اینگونه اندیشکده‌های قدرتمند در کشور وجود ندارند بنابراین آینده‌ای برای یک فارغ‌التحصیل علوم انسانی وجود ندارد. 

وی ادامه داد: واقعیت امر این است که ماهیت علوم انسانی، سنخیتی با علوم فنی و کاربردی و مهندسی ندارد بلکه علوم انسانی، علومی پایه و مبنا هستند که باید پایه‌گذار اندیشه‌ها در علوم دیگر و همانند بازوی فکری و مشورتی دولت باشند تا تصمیمات خلق الساعه گرفته نشود بلکه تصمیمات کارشناسی شده باشند. بنابراین هم اختلاف نظر در زمینه علوم انسانی اسلامی و هم نبود اندیشکده‌هایی که علوم انسانی را به علوم دیگر و سیاستگذاری‌ها متصل کند از موانع پیشرفت علوم انسانی در کشور است و موجب شده آینده روشنی پیش روی فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها مگر در یکی دو رشته خاص، وجود ندارد.

حمایت اندک از پژوهش‌های دینی و قرآنی

حجت‌الاسلام شفیعی‌نژاد درباره وضعیت حمایت از پژوهش‌های علوم انسانی، مخصوصا پژوهش‌های دینی و قرآنی در کشور گفت: متأسفانه حمایت مناسبی صورت نمی‌گیرد و این امر نه تنها باعث می‌شود که موقعیت شغلی پژوهشگران به خطر بیفتد بلکه نوعی یأس و ناامیدی در میان آنها را هم باعث شده است تا دیگر دل و دماغ انجام پژوهش‌های علمی در حوزه‌های دینی و قرآنی نداشته باشند. به یاد دارم قبل از دوران کرونا در مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) نشستی برگزار کردیم که سالن محل نشست، جایی برای نشستن نداشت اما اخیرا و چند سال پس از دوران کرونا نشستی برگزار کردیم و تعداد بسیار اندکی در این نشست حضور یافتند و به وضوع می‌توانستیم یأس و ناامیدی پژوهشگران، محققان و دانشجویان این رشته‌ها را متوجه شویم.

پژوهشگر مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در پایان گفت: واقعیت این است که بسیاری از پژوهشگران علوم انسانی و قرآنی امیدی ندارند که حتی پژوهش‌های آنها مجوز انتشار پیدا کند یا حمایت مادی و معنوی نسبت به آن صورت بگیرد. بنده یکی از عوامل اصلی در این زمینه را هم اختلاف نظر در سطح کلان مدیریت کشور نسبت به علوم انسانی و زاویه‌ای می‌دانم که برخی از مدیران ما با علوم انسانی اسلامی دارند و آن را اساسا علم نمی‌دانند بلکه معتقدند علوم انسانی اسلامی، ساحتی مربوط به توصیه‌های اخلاقی است.

وی درباره راهکارهای پایان دادن به غربت علوم انسانی و اسلامی گفت: یکی از راهکارهای پایان دادن به غربت علوم انسانی، تقویت ابعاد رسانه‌ای این موضوع است چون تا وقتی‌که مطالبه‌گری صورت نگیرد این امر تبدیل به گفتمان نمی‌شود و ما نمی‌توانیم مدیران اجرایی را قانع کنیم که فضای امیدبخشی را در حوزه علوم انسانی ایجاد کنند چراکه باعث جریان سازی فکری در جامعه می‌شود. قطعاً‌ مطالبه‌گری و ایجاد فضای نقد می‌تواند در این زمینه به میزان زیادی مؤثر باشد. در زمینه علوم انسانی هم می‌توانیم دائماً از مسئولان در جلسات مختلف مطالبه کنیم تا ان‌شاءالله شاهد حرکاتی تحول آفرین در زمینه علوم انسانی در کشور باشیم.