مصادیق برترین و بدترین شک در مبانی دینی کدامند؟

حجت‌الاسلام قاسم فلسفی، روانشناس و مشاور خانواده در گفت‌‌و‌گو با ایکنا از خراسان‌جنوبی، گفت: براساس مبانی دینی و فقهی، شکاک بودن و بدبین بودن نوعی حالت درونی است که امواج منفی را بر فرد وارد می‌کند، چراکه این شک و تردیدها می‌تواند آثار منفی فردی و اجتماعی و همچنین روحی و جسمی برای شخص در برداشته باشد.

وی افزود: شکاک به کسی گفته می‌شود که از راه‌ها و اسباب غیرمتعارف که معمولاً برای انسان‌های عاقل و منطقی تعریف شده و شک‌آور نیست برای خود شک را تعریف کند که اگر بخواهیم شک را به مواردی تقسیم کنیم به چهار مورد اشاره می‌کنیم.

این کارشناس مذهبی ادامه داد: یک نوع شک نسبت به خداوند است، یعنی فرد به خداوند و وعده‌های آن شک و گمان بد دارد، مثل انسانی که از رحمت خداوند ناامید است در صورتی که خداوند به روشنی در آیات خود در قرآن به تحقق وعده‌های خویش اشاره کرده است‌‌.

فلسفی بیان کرد: شک بعدی نسبت به خود است، اگر انسانی نسبت به خودش عدم اعتماد به نفس یا خوش‌بینی زیاد از حد داشته باشد دچار تزلزل می‌شود و یا گاهی فرد به استعدادها و توانایی‌های خود شک می‌کند و به نوعی خود را قبول ندارد؛ همین شک‌ها ممکن است موفقیت او را در زندگی به حداقل برسانند.

وی با اشاره به یکی از شک‌هایی که در مبانی فقهی، دینی، عرفی و  عقلی بیشتر مورد پسند است شک نسبت به دشمنان خود است، تصریح کرد: این شک باعث می‌شود انسان لحظه‌ای از مکر و حیله دشمنان نسبت به خودش غافل نشود. شواهد تاریخی نشان می‌دهد دشمنان معمولاً از در دوستی وارد می‌شوند و با ظاهر خیرخواهانه و باطن حیله به انسان آسیب می‌زنند؛ انسان عاقل نباید به سخنان و حرکت دشمن خود خوش‌بین باشد و اعتماد کند.

این روانشناس و مشاور خانواده با بیان اینکه اما یکی از بدترین شک‌ها، تردید و بدگمانی نسبت به خانواده و اطرافیان است، افزود: آنچه از منابع اسلامی برمی‌آید، چنین شکی باعث می‌شود تا شخص با جامعه و محیطی که در آن زندگی می‌کند دچار مشکل شود و یا روابط آن از بین برود یا دچار آسیب شود.

وی با بیان اینکه همانگونه که می‌بینیم بیشتر جدایی‌ها، طلاق‌ها و گریزها از خانه به خاطر شک‌های بی‌مورد و بی‌اساس در محیط خانواده و شک بین زن و شوهر است که اکثرا بی‌پایه و اساس است، افزود: ما در محیطی زندگی می‌کنیم که درصدی از مردم آن به فکر دنیای خود با اعمالی مانند دزدی و اختلاس هستند و عدالت از جایگاه مطلوبی برخوردار نیست؛ بدیهی است که ما در این جامعه و تعامل با آن دچار شک و تردید شویم که کار مطلوبی است، اما اگر ما در محیطی زندگی می‌کنیم که اساس و پایه آن بر عدالت استوار است و انسان‌های مؤمن در آن جامعه زندگی می‌کنند باید خوش‌بین و خوش‌گمان باشیم.

فلسفی ادامه داد: از امام هادی(ع) نقل است که فرمودند: «اگر شما در روزگاری زندگی می‌کردید که در آن روزگار بیداد بر دادگری و بی‌عدالتی بر عدالت غالب شود نباید به کسی گمان نیک ببرید مگر اینکه خوبی آن شخص بر شما واضح شود.»؛ اگر ما سعی کنیم جامعه‌ای بسازیم که اساس و پایه آن بر عدالت استوار باشد نباید گمان بد ببریم، اما فراموش کنیم که ما نیز باید در ساخت چنین جامعه‌ای نقش داشته باشیم تا شک‌ها و تردیدها از میان برود.

این کارشناس مذهبی اظهار کرد: خداوند در آیه 12 سوره حجرات می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ؛ ای اهل ایمان از بسیاری از گمان‌ها در حق مردم بپرهیزید؛ زیرا برخی از گمان‌ها گناه است، و در اموری که مردم پنهان ماندنش را خواهانند تفحص و پی‌جویی نکنید، و از یکدیگر غیبت نکنید، آیا یکی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده‌اش را بخورد؟ بی‌تردید از این کار نفرت دارید، و از خدا پروا کنید که خدا بسیار توبه‌پذیر و مهربان است.»

فلسفی در پایان یادآور شد: در مجموع اسلام برای آبروی شخص مؤمن احترام بسیاری قائل است و برای اینکه ما به آبروی شخص مؤمن آسیب نرسانیم باید نسبت به آن شخص گمان خوب ببریم و از شک بی‌جا نسبت به اطرافیان و به‌ویژه همسر اجتناب کنیم چراکه آتش زننده اعتماد خانوادگی است.