یکی از مسائلی که از آغاز ریاستجمهوری جو بایدن طی دو ماه گذشته مورد توجه قرار گرفته، روابط آمریکا و عربستان سعودی است که همواره از اهمیت استراتژیکی برای واشنگتن و ریاض برخوردار بوده است، اما به نظر میرسد که انتشار گزارشی مبنی بر اطلاع محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، از قتل جمال خاشقچی، روزنامهنگار منتقد سعودی، این روابط را تحت تأثیر قرار دهد.
عربستان به عنوان یکی از دو متحد مهم منطقهای آمریکا در کنار رژیم صهیونیستی همواره تلاش کرده که روابط خود را با آمریکا در بهترین سطح ممکن قرار دهد تا در مقابل، از نظر سیاسی و نظامی از حمایتهای آمریکا در سطح جهان بهرهمند شود. با وجود اینکه روابط آمریکا و عربستان سعودی به خصوص در زمینههای تجاری گسترده بوده، اما در مقاطعی به ویژه در نوع نگاه به مسائل منطقه غرب آسیا با چالشهای گوناگونی روبهرو بوده است.
انتشار گزارش اخیر سازمانهای اطلاعاتی آمریكا مبنی بر كشته شدن جمال خاشقجی، ستوننویس واشنگتنپست، در 2018 با اطلاع و تأیید محمد بنسلمان موجی از درخواستها برای مجازات پادشاه آینده سعودی را به دنبال داشته است. این گزارش که جمعه، 8 اسفند، منتشر شد نشان میدهد بنسلمان، که پیشتر نیز مظنون به اطلاع و آمریت در این قتل بود، عملیات کشتن خاشقجی را در کنسولگری عربستان سعودی در استانبول تأیید کرده است. در روز انتشار این گزارش وزارت امور خارجه ایالات متحده به منظور مجازات، برای 76 مقام سعودی ممنوعیت ویزا صادر کرد، اما تاکنون هیچ مجازات مستقیمی برای بنسلمان اعلام نشده است.
تاریخ روابط عربستان و آمریکا پس از به رسمیت شناختن در سال 1931 آغاز شد. ایالات متحده و عربستان سعودی روابط کامل دیپلماتیک را با مبادله اعتبارنامه و اعزام اولین سفیر ایالات متحده به جده در 1940 برقرار کردند. نفوذ عربستان بین کشورهای عربی و جهان، دارا بودن دومین ذخایر نفت و موقعیت استراتژیک این کشور در روابط دوجانبه با ایالات متحده نقش داشت. علاوه بر روابط سیاسی، ایالات متحده و عربستان روابط فرهنگی و آموزشی قوی خود را با حدود 37 هزار دانشجوی سعودی، که در کالجها و دانشگاههای ایالات متحده تحصیل میکنند، مستحکم کردهاند.
همچنین آمریکا و عربستان از یک رابطه اقتصادی قوی برخوردار هستند. ایالات متحده دومین شریک تجاری سعودیهاست و عربستان یکی از بزرگترین شرکای تجاری آمریکا در منطقه غرب آسیا به شمار میرود. عربستان سومین منبع اصلی واردات نفت برای ایالات متحده است که روزانه حدود نیم میلیون بشکه نفت را به بازار ایالات متحده میرساند. ریاض برنامه چشمانداز 2030 خود را از آوریل 2016 آغاز کرد و برنامههایی را برای تنوع بخشیدن به اقتصاد از جمله افزایش تجارت و سرمایهگذاری با ایالات متحده و سایر کشورها ارائه داد.
با این همه روابط دو کشور به خصوص از اوایل قرن جدید دستخوش تلاطم بسیاری بوده، هر چند تنش در روابط واشنگتن و ریاض سابقهای طولانی داشته است. در دهه 1930 درحالیکه روابط ایالات متحده و عربستان رو به افزایش بود، اولین تنش بین دو کشور در مورد فلسطین به وجود آمد. درگیری یهودیان و اعراب آوریل 1936 در سرزمین فلسطین، که آن روزها تحت قیمومیت بریتانیا بود، آغاز شد. ایالات متحده از ایجاد کشور مستقل اسرائیل طرفداری میکرد، درحالیکه عربستان به عنوان کشوری با نفوذ در جهان اسلام و بین کشورهای عربی حامی موقعیت اعراب بود که همین امر اولین تنش بین آنها را در پی داشت.
با وجود این نامه فرانکلین روزولت، رئیسجمهور وقت آمریکا، به آل سعود که در آن تصریح شده بود که واشنگتن در تأسیس کشور احتمالی یهودیان نقشی نخواهد داشت، روابط را دوباره به حال عادی بازگرداند. علاوه بر این، در مارس 1938 با کشف نفت بیشتری از سوی شرکت نفتی CASCO، صنعت نفت عربستان دوباره رونق گرفت و ایالات متحده به ریاض علاقه بیشتری پیدا کرد. در نتیجه، 4 فوریه 1940 با نزدیک شدن به جنگ جهانی دوم، ایالات متحده حضور دیپلماتیک خود را در عربستان بیشتر کرد.
در نوامبر 1964 فیصل پس از درگیریهای درون حکومتی به عنوان پادشاه عربستان به قدرت رسید و همکاری خود را با ایالات متحده تا 20 اکتبر 1973 ادامه داد. پس از آن تصمیم گرفت که در تحریم نفتی علیه ایالات متحده و اروپا به نفع مواضع اعراب در دوره تحریم نفت و در ماجرای جنگ یوم کیپور(جنگ اعراب علیه اسرائیل) تغییر جهت دهد؛ اقدامی که باعث بحران انرژی در ایالات متحده شد. به گفته فیصل «حمایت کامل آمریکا از اسرائیل علیه اعراب برای ما ادامه تأمین نفت با ایالات متحده و یا حتی دوست ماندن با آنها را بسیار دشوار میکند». علیرغم تنشهای ناشی از تحریم نفتی، ایالات متحده تمایل داشت که روابط خود را با سعودیها از سر بگیرد. از سوی دیگر ثروت عظیم نفتی جمعشده در نتیجه افزایش قیمت نفت به سعودیها اجازه داد که مقادیر زیادی از فناوری نظامی آمریکا را خریداری کنند. این تحریم در مارس 1974 پس از فشار آمریكا به رژیم اسرائیل برای مذاكره با سوریه درباره بلندیهای جولان برداشته شد. سه ماه بعد، واشنگتن و ریاض توافقنامه گستردهای را در مورد گسترش همکاریهای اقتصادی و نظامی امضا کردند. در سال مالی 1975 دو کشور قراردادهای نظامی را به ارزش 2 میلیارد دلار به امضا رساندند.
در ژانویه 1979 ایالات متحده جنگندههای F-15 را برای محافظت بیشتر این کشور در مقابله با کمونیسم به عربستان فرستاد. علاوه بر این، ایالات متحده و عربستان سعودی هر دو از گروههای ضد کمونیست در افغانستان و کشورهای در حال مبارزه حمایت میکردند و یکی از این گروهها بعداً به عنوان سازمان تروریستی القاعده شناخته شد.
با این همه روابط دو کشور در دوره ریاستجمهوری جرج دبلیو بوش و بعداً باراک اوباما به سردی گرایید و ملیت سعودی هواپیماربایان حوادث 11 سپتامبر، آمریکا را در رابطه با عربستان محتاطتر کرد. بعد از ریاستجمهوری اوباما، فشار آمریکا بر سعودیها در مورد مسائل مختلف از جمله حقوق بشر، حمایت از گروههای شبهنظامی تروریستی در منطقه غرب آسیا و مهمتر از همه انعقاد قرارداد برجام، که باعث خروج اقتصاد ایران، بزرگترین رقیب منطقهای عربستان، از انزوای تحریمها شد، روابط دو کشور را تا حد زیادی سرد کرد؛ هرچند روابط اقتصادی به قوت خود باقی بود و خرید تسلیحات نظامی از آمریکا به عنوان یکی از بزرگترین بخشهای روابط اقتصادی دو کشور ادامه داشت.
سپس روابط واشنگتن و ریاض در دوره 4 ساله ریاستجمهوری ترامپ به اوج خود رسید که مهمترین آنها حمایت سیاسی آمریکا از عربستان در مجامع جهانی، انعقاد قراردادهای بزرگ تسلیحاتی و در نهایت قرار دادن نام انصارالله یمن در فهرست گروههای تروریستی شناختهشده از سوی آمریکا بود. حتی موضوع قتل جمال خاشقچی در کنسولگری این کشور در ترکیه هم نتوانست بر روابط دو کشور تأثیر خاصی بگذارد. البته دولت بایدن رویکرد متفاوتی را در قبال عربستان در پیش گرفته است.
گرچه بایدن بر ادامه روابط و نقش منطقهای عربستان تأکید دارد، به نظر میرسد که روابط گرم دوره ترامپ جای خود را به روابطی متعادلتر داده است. خروج حوثیها از فهرست گروههای تروریستی، تلاش برای مذاکره با ایران برای رسیدن به توافق جدید یا بازگشت به برجام در کنار استقبال از برقراری دوباره روابط عربستان با قطر نشان از این دارد که بایدن به دنبال رسیدن به تعادل در روابط با عربستان است.
بایدن در مصاحبهای گفت که او پنجشنبه، 7 اسفند، با ملک سلمان، پادشاه سعودی، تلفنی صحبت کرده و به صراحت گفته است که «قوانین در حال تغییر هستند. ما قصد داریم آنها(سعودیها) را در مورد نقض حقوق بشر مسئول بدانیم ... و در حال تلاش برای انجام این کار در سراسر جهان به ویژه در عربستان هستیم». با وجود این بعید به نظر میرسد که سردی روابط دوره اوباما بار دیگر برای واشنگتن و ریاض تکرار شود، به خصوص اینکه روابط اقتصادی و سیاسی دو کشور به اندازهای است که آمریکا به هیچ وجه حاضر به از دست دادن دوستی با عربستان و مهمترین متحد خود در دنیای عرب نیست.
گزارش از محمدحسن گودرزی
انتهای پیام