نیازهای امروز وقف چیست؟

وقف در اصطلاح فقهاء به معنای حبس کردن مال و جاری کردن منفعت یا ثمره آن، بدون دریافت عوض است. منظور از حبس کردن این است که پس از وقف، از نقل و انتقال مال یا از بین رفتن آن جلوگیری و منافع آن در مقصد مورد نظر هزینه می‌شود. از همین رو گاهی وقف را صدقه جاریه می‌نامند چرا که منافع آن پیوسته باقی می‌ماند.

در قرآن کریم کلمه وقف نیامده است، ولی عناوینی همچون صدقه، خیر، بر، انفاق، احسان در قرآن آمده است و هر یک از این عناوین بر وقف صدق می‌کند، چراکه وقف، هم صدقه است و هم بر و نیکی است، اما در عین حال عنوانی خاص برای وقف است، یعنی بین وقف و بین این عناوین عام و خاص مطلق است و وقف عنوانی خاص است.

يكى از بارزترين مصداق هاى تزكيه، صدقه است و كاملترين مصداق صدقه، وقف است كه به واسطه آن، اصل مال انسان ثابت مى ماند و فرع (:منافع) آن نيز بادوام و ثباتِ آن اصل، جريان خواهد داشت و هيچ صدقه اى چون «وقف» چنين مزيتى جاودانه ندارد؛ چنان كه امام صادق عليه السلام مى فرمايد: «خَيْرُ ما يُخْلِفُهُ الرَّجُلُ بَعْدَهُ ثَلاثَةٌ: وَلَدٌ بارٌّ يَسْتَغْفِرُلَهُ وَ سُنَّةُ خَيْرٍ يُقْتَدى بِهِ فيها وَ صَدَقَةٌ تَجْرى مِنْ بَعْدِهِ؛ بهترين چيزى كه انسان پس از خود بر جاى مى‌گذارد، سه چيز است فرزند نيكوكارى كه برايش آمرزش طلبد؛ روشى نيك كه مردم از آن پيروى كنند و صدقه اى كه پس از او جارى باشد».

ضرورت گفتمان‌سازی مسئولان اوقاف برای هدایت وقف در مسیر نیازهای جامعه

مفید شاطری، عضو هیأت علمی گروه جغرافیای دانشگاه بیرجند در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان‌جنوبی اظهار کرد: آشنایی کلی مجموعه دانشگاه با وقف و مباحث وقف مشارکتی و وقف بر توسعه علم و آموزش از اهداف نشست تخصصی وقف در دانشگاه است.

وی گفت: خراسان‌جنوبی استانی با پیشینه قوی و غنی در حوزه آموزش است و برخی از موقوفات قدیمی در حوزه توسعه آموزش و علم دارد.

عضو هیأت علمی گروه جغرافیای دانشگاه بیرجند افزود: قدیمی‌ترین موقوفات در استان به سال 1910 و 1911 برمی‌گردد که مربوط به موقوفه حبیبیه در فردوس بوده که وقف بر آموزش شده است.

شاطری تصریح کرد: بیشتر موقوفات قدیمی در استان و یا کشور وقف برای آموزش و کتاب و کتابخانه است، اما در هر دوره‌ای باید متناسب با زمان وقف شکل بگیرد.

وی ادامه داد: امروز نیز نیازها و شرایط جامعه متفاوت شده و باید با گفتمان‌سازی مسئولان اوقاف، وقف در مسیری هدایت شود که مردم بیشترین بهره‌برداری از آن را داشته باشد.

عضو هیأت علمی گروه جغرافیای دانشگاه بیرجند خاطرنشان کرد: وقف سبب رونق یافتن دانشگاه‌ها و حوزه‌ها می‌شود و باید وقف بر توسعه علم و آموزش ایجاد شود.

کمبود وقف بر توسعه علم

حجت‌الاسلام پرویز بخشی‌پور، مدیرکل اوقاف و امور خیریه خراسان‌جنوبی گفت: وقف بر توسعه علم و دانشگاه بیرجند بسیار کم است که امیدواریم در همایش کارکردهای وقف در توسعه انسانی موقوفات جدیدی در توسعه علم ایجاد شود.

وی افزود: موقوفات در دو بخش متصرفی یا غیرمتصرفی است که متصرفی یعنی در تصرف اوقاف بوده و اداره امورات آن با اوقاف است و وقف غیرمتصرفی یعنی اداره وقف با اوقاف نیست.

مدیرکل اوقاف و امور خیریه خراسان‌جنوبی گفت: هر چه وقف‌نامه و واقف نوشته موظف هستیم به عنوان امین این نیات و نظرات واقف را اجرا کنیم و غیر از آنچه که واقف عنوان کرده اجازه شرعی و قانونی نداریم.

بخشی‌پور بیان کرد: برخی از موقوفات رها شده در شهر به واسطه این است که واقف اجازه نداده غیر از آن چیزی بیان و وقف کرده را انجام دهیم و اگر خانه‌ای وقف عزاداری است نمی‌توانیم آن را تبدیل به تجاری کرد.

وی تصریح کرد: حسینیه امام رضا(ع) بیرجند را تبدیل به مدرسه قرآنی کردیم اما بسیاری از موقوفات دیگر نیز این اجازه را ندادند که ملک وقفی را تبدیل به مکان دیگری کنیم.

وی ادامه داد: در حال حاضر دفتر مشاوره وقف در سازمان اوقاف راه‌اندازی شده و به افرادی که می‌خواهند ملکی وقف کنند مشاوره داده می‌شود و بحث علم و فناوری نیز پررونق است اما علم باید به روزرسانی شود.

مدیرکل اوقاف و امور خیریه خراسان‌جنوبی با بیان اینکه موقوفه‌ای در شیراز بابت درمان و دندانپزشکی شده و ایمپلنت دندانی از محل این موقوفه انجام می‌شود، خاطرنشان کرد: وقف یک موضوع اجتماعی بوده و وقف تعادل سرمایه است.

بخشی‌پور اظهار کرد: موقوفاتی که در حوزه‌های علمیه داریم ماندگاری آن از بسیاری موقوفات دیگر بیشتر است چرا که در گذشته بسیاری از وقف‌ها نابود شده اما در حوزه‌ها چون علما بودند این وقف‌ها ماندگاری بیشتری داشته است.

وی افزود: وقف بر توسعه علم و دانشگاه بیرجند بسیار کم است که امیدواریم در همایش کارکردهای وقف در توسعه انسانی موقوفات جدیدی در توسعه علم ایجاد شود.

وقف مشارکتی؛ تسهیل‌کننده موضوعات

مدیرکل اوقاف و امور خیریه خراسان‌جنوبی با بیان اینکه بحث وقف مشارکتی بسیار تسهیل‌کننده موضوعات است، گفت: وقف ماندگار و صدقه جاریه است و تا وقتی کار خیر ماندگار باشد آن فرد نیز در ثواب شریک است.

بخشی‌پور با بیان اینکه در وقف مشارکتی نیت را واقف تعیین می‌کنند که این موقوفه به چه شکلی استفاده شود، تصریح کرد: نیت وقف‌های مشارکتی در اختیار واقفین است و هر چه این نیت‌ها باشد ملاک کار و فعالیت ما خواهد بود و غیر از نیت واقف کاری انجام نمی‌دهیم.

مدیرکل اوقاف و امور خیریه خراسان‌جنوبی افزود: تبلیغ وقف مشارکتی انجام نشده و بسیاری از مردم این وقف مشارکتی را نمی‌شناسند اما نخستین وقف مشارکتی بیرجند در سال 1302 توسط آبلوله بوده که نیت آن نیز آب شرب بیرجند است.

بخشی‌پور خاطرنشان کرد: موقوفه آبلوله بیرجند دارای یک قنات کامل از علی‌آباد لوله و اسفهرود است و چهار حلقه عمیق چاه دارد و از سال 1302 این موقوفه در اختیار واقفین بوده اما از دو سال گذشته در اختیار اوقاف قرار گرفته است.

وی ادامه داد: در دهه وقف 9 سقاخانه در بیرجند ایجاد شده و سعی شده در نقاط حاشیه شهر بیرجند مانند معصومیه، مهرشهر، شعبانیه، نیلوفر، ظفر، علی آباد لوله و انقلاب سقاخانه‌ها ایجاد شود که ساخت این سقاخانه‌ها از محل درآمد این موقوفه است.

مدیرکل اوقاف و امور خیریه خراسان‌جنوبی خاطرنشان کرد: هر جا که آب شیرین‌کن نیاز باشد سقاخانه از محل موقوفه آبلوله بیرجند احداث خواهد شد.

بخشی‌پور ادامه داد: 16 هزار و 600 نفر مستاجرین موقوفات در استان هستند؛ بنابراین تمام اموال موقوفه در اختیار مردم قرار دارد و هیچ یک از امول موقوفه در اختیار اداره اوقاف نیست.

وی با بیان اینکه اوقاف استان مطالباتی از ادارات دارد، یادآور شد: موقوفات زمان و مکان مشخص برای اجرای نیات دارد.