نقش تربیتی تاریخ در قرآن/ «فَسیرُوا فِی اْلأَرْضِ فَانْظُروا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُکَذِّبینَ»
کانون خبرنگاران نبأ: بررسی سرگذشت نیاکان، مایه پند و عبرت است و می‌توان با آسیب‌ها و چالش‌های پیش‌‌روی می‌توان مقابله کرد و راه‌های برون رفت را دریافت؛ خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «فَسیرُوا فِی اْلأَرْضِ فَانْظُروا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُکَذِّبینَ».
به گزارش کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، یکی از بنیادی‌ترین مباحث علوم انسانی و ارزنده‌ترین مباحث اجتماعی و در اخلاق، رفتار، سازندگی، خودسازی و جامعه‌سازی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، بحث تربیت است.
اگر انسان‌ها با روش‌های درست تربیت آشنا شوند، هدف‌داری، ارزش و اهمیّت و جای‌گاه آن را بدانند، به ابعاد، محتوا و جهت‌گیری‌های آن آگاهی یابند و در رسیدن به ارزش‌های اخلاقی و هنجارهای رفتاری بکوشند، به مقام شایسته بندگی نایل می‌آیند.
انسان از شرایط و موقعیّت‌های وراثتی، زیستی، جغرافیایی و طبیعی، خانواده، جامعه و نیز وسایل ارتباط جمعی تأثیر می‌پذیرد. عوامل محیطی خود به دو عامل انسانی و غیر انسانی تقسیم می‌شود. در بین عوامل محیطی غیرانسانی، نخست نقش تاریخ را بررسی می‌کنیم.
نقش تربیتی تاریخ
نقش تربیتی تاریخ را همگان می‌پذیرند و خود گواهند که بررسی و ارزیابی تلخ و شیرین سرگذشت نیاکان، مایه پند و عبرت گشته و با آسیب‌ها و چالش‌های پیش روی می‌توان مقابله کرد و راه‌های برون رفت را دریافت و فرمان سیر و سیاحت در پهنه گیتی و دیدن احوال مردمان، از گناه‌کاران و دروغ‌انگاران و... تا شایستگان و نیکان، از سوی خدای حکیم برای اهمّیت آن در تربیت انسان‌هاست. «فَسیرُوا فِی اْلأَرْضِ فَانْظُروا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُکَذِّبینَ»(آل عمران، 137)
امیرالمؤمنین(ع) در این باره می‌فرماید: «و اَعرِضْ عَلیه اَخبار الماضینَ وَ ذَکِّرهُ بِما اَصابَ مَِن کانَ قَبلک مِنَ الاَوَّلِینَ؛ تاریخ و خبرهای گذشتگان را برخود عرضه کن و آن چه بر گذشتگان رسیده یادآور باش!(نامه‌‌های نهج‌البلاغه 31/11/12) و بیان گفته‌های خداوند از قول دیگران در راستای همین اثرگذاری تاریخ است.
تاریخ علم به حوادث و روی دادهای سپری شده و اوضاع و احوال گذشتگان است. و به صورت نقلی و قصّه‌پردازی به عنوان پیش‌نیاز تاریخ علمی و منبع معرفت انسانی از سنّت‌های حاکم بر جریان تاریخ است.
پافشاری و فرمان خداوند به گردش‌گری و نگرش احوال و فرجام پیشینیان از نظر نیرو، سنّت‌ها، آفرینش، دروغ انگاری، گناه کاران به قصد آموزش و پندپذیری است و هدف از تکرار و تأکید بر روی سرگذشت رسولان خدا، اقوام و حوادث تاریخی وادار کردن مردم بر اندیشه و یافتن رابطه علّت‌ها و معلول‌ها و سنّت‌های جاری حاکم بر تحوّلات تاریخ است.
قرآن کریم و آینه عبرت تاریخ
تاریخ آینه عبرت است و قرآن کریم با بیان داستان زندگی پیام بران، سرنوشت اقوام و ملت‌های باستان، رمز بقا، کلید تحوّلات تاریخی و سقوط و انحطاط جوامع کهن را مطرح می‌کند و می‌فرماید: «فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ؛ این پیام بر داستان‌ها را برایشان بازگو شاید بیاندیشند»(اعراف/ 176). موسی(ع) فرمان می‌یابد تا روزهای خدا را (حوادث و دوران‌های تاریخی را) یاد امّت خود آورد «فذَکِّرْهُمْ بِأَیَّامِ اللّهِ»
و امام علی(ع) در این باره می‌فرمایند: «آیا در تاریخ و آثار نیاکان برای شما درس و آموزش نیست؟ که از خواب غفلت بیدارتان سازد! در حوادث زندگی پدران تان عبرت و روشن گری نیست؟ چرا! اگر بیاندیشید چنین درس‌هایی و راه‌نمایی‌هایی وجود دارد».
و همچنین می‌فرماید: «در حوادث و سرانجام زشت و زیبای گذشتگان بیاندیشید و از آن چه که مایه نگون‌ساری و رنج و مشکلات آن‌ها شد بپرهیزید در قضاوت سرنوشت‌ها و فرجام آن‌ها فکر کنید و با شناخت دلیل‌های بدبختی و پیروزی و شکست آنان راهی را انتخاب کنید که به عزّت و سعادت آنان منجر گردید «و در آن چه بنیان زندگی و ستون فقرات حیات شان را شکست و خوار و ناتوان ساخت دوری کنید. و از نشیب و فراز تاریخ عصرهای گذشته و از نگون بختی و سقوط ملّت‌های باستان درس بگیرید و بنگرید چگونه پیوندهای شان از هم گسست.
هر کس در راه تاریخ قرار گرفت و در جهت تکامل گام برداشت، خود راه، او را به سوی پیروزی هدایت می‌کند و هر آن بهتر از پیش در آن راه ثابت قدم می‌گردد، پیروی از حق و سنّت‌های تاریخ موجب قدرت و نیرومندی ره‌روان می‌شود و این کسان بی‌شک بر باطل پیروز شده و به سعادت می‌رسند»
قانون‌مندی تاریخ در نهج البلاغه
گفتار روشن‌تر امام(ع) در تبیین قانون‌مندی تاریخ در نهج البلاغه چنین آمده است: «ای بندگان خدا، بی گمان روزگار را با آیندگان و گذشتگان شیوه ای است هم سان؛ که نه گذشته را بازگشتی است و نه شرایط کنونی را جاودانگی. کنش‌های آن از روز نخست تا پایان با یک ضابطه است. بستر زمان، ماجراهای تاریخ را میدان مسابقه ای است که هر کدام را پرچم افراشته ای است... پس، از آن چه مایه عبرت است پند گیرید و از گردش روزگار عبرت پذیرید و از بیم دهندگان (پیام بران) سود برگیرید».
قرآن کریم منشور تربیت
منشور الهی براساس تربیت و هدایت انسان‌ها آمده و از سوی خدا حکیم، پیام‌برش بر جهانیان برانگیخته شده تا همه تشنگان حقیقت را از چشمه‌سار زلال آن سیراب سازد! بنابراین یکی از عوامل ارزنده تربیتی در جوامع دینی بلکه جهان بشریّت، آموزه‌های الاهی است، چرا که، هدایت‌گر به بهترین‌هاست.
رهافته او را گم‌راهی نیست، پند دهنده‌ای که هرگز فریب و نیرنگ در کارش نیست! پیوسته بر کمال و معرفت هم‌نشین خود می‌افزاید و از کاستی‌های آن‌می‌کاهد...
زبان قرآن، دارای بعد معرفت بخشی، تعلیمی، تحوّل آفرینی، تعهّدبرانگیزی، پند و حکمت و تربیت است و از سوی معمار سخن و خدای حکیم است تا آدمیان را بندگی آموزد و برای رستگاری بپروراند.
یکی از امتیازات حرکت‌های اصلاحی پیام بران این بوده که از آغاز حملات خود را متوجّه بنیان‌های فکری و عقیدتی جامعه می‌نمودند. می‌کوشیدند اندیشه‌ها را از اسارت اوهام و خرافه‌ها و بدعت‌ها آزاد سازند و با بیداری توده‌ها به قیام همه جانبه دست می‌زدند.
آیه‌ها و سنت‌ها در قرآن
قرآن کریم ترکیبی است از آیه‌ها و سنّت‌ها و همه هستی از این دو حقیقت است. آیه، پدیده‌های اجتماعی، انسانی و مادّی را بیان می‌کند، آیه خود پدیده است. شب، روز، مگس، پشه، آسمان و زمین و روابط بین پدیده‌ها را سنّت می‌گویند. خود پدیده‌ها آیه‌اند! و هر آیه نشانه‌ای از یک ذات حقیقی و واقعی است آیه اشاره و نشانه‌ای است از یک ذات نامحسوس غیبی و تمام جهان آیه است!
هر پدیده آنان اشاره و نشانه‌ای از ذات مطلق است. پس جهان دفتر معرفت کردگار است و قرآن خود منشور تربیت و هدایت گر به بهترین‌هاست. دعوت به اندیشه در آیات آن برای رسیدن به رشد و هدایت و کمال است به عنوان مطمئن‌ترین راه و مجاری دانش بشری.
