جلوگیری از ربا در سیستم بانکداری اسلامی با تولید و اقتصاد مقاومتی
کارشناس امور دینی و بانکداری اسلامی با اشاره به سرمایه‌گذاری در تولید یکی از عوامل جلوگیری در ربا می‌شود گفت: ما با دریافت سود از پول، دچار ربا می‌شویم اما با سرمایه‌گذاری و کسب سود حاصله از آن مطابق دستورات دینی و قرآن از ربا در مسئله اقتصادی و در سیتم بانکداری جلوگیری می‌کنیم.
در سال 1362 قانون عملیات بانکی بدون ربا در دهم شهریور ماه به تصویب مجلس رسید و این روز را «روز بانکداری اسلامی» نام‌گذاری شد و خبرنگار ایکنا از خراسان‌جنوبی گفت‌وگویی با سید ابوالقاسم حسینی کارشناس امور دینی و بانکداری اسلامی، درخصوص چگونگی اجراسازی بانکداری بدون ربا و چه نکاتی باید در این خصوص رعایت شود، داشته است که متن ان را در ادامه می‌خوانید:
ایکنا- شما وضعیت کنونی بانکداری اسلامی در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در حوزه بانکداری بدون ربا از دیدگاه علماء سه راه‌حل پیشنهاد شده است، یک راه‌حل به این صورت است که برخی از علماء عقیده‌ای مبنی براین است که این ربایی که در بانک است با ربا در قرآن کریم فرق می‌کند و این مسئله و دیدگاه راه‌حل درستی نیست زیرا میان این نوع ربا تفاوتی ندارد و برخی علماء دیگر معتقدند که کلا سیستم بانکداری نباشد و بانکداری را باید منحل کنیم تا اینکه بانکداری جدید و درستی تاسیس کنیم و این مسئله هم امکان پذیر نیست زیرا بانک در واقع قلب جامعه است و اگر بانک نباشد، نظام اقتصادی نمی‌تواند بگذرد یا به اصطلاح درست‌تر بانک قلب اقتصادی جامعه است و راهکار صحیح این است که بیایند پول‌‌های راکد را دریافت کرده و در تولید استفاده کنند، همچنین هیچگاه ما نمی‌توانیم که قلب اقتصادی جامعه را تعطیل کنیم و این یک دیدگاه آرمانی است که نمی‌توان به آن دست یافت. دیدگاه سوم مربوط به دیدگاه منطقی شهید آیت‌الله صدر است که می‌گوید ما بیاییم سیستم بانکداری بدون ربا را تاسیس و در بانک‌ها پیاده کنیم، به این صورت که قرض به شرط زیاده ربا است و ما به جای اینکه به مردم قرض بدهیم و در ازای آن سود دریافت کنیم، در قالب عقود اسلامی مبلغ را به مردم تحویل دهیم یعنی آن مبلغ پول به نیت خرید یک وسیله و کالا مثله ماشین یا خانه باشد و یا فروش اقساطی از جانب بانک مشارکت داشته باشد اما این نوع بانکداری درست و اسلامی مطلوب نیست ولی توانسته است به وسیله اعتقادات مورد نظر ما و توصیه‌هایی که در کتاب آیت‌الله سعد شده است، در سال 1362 قانون بانکداری بدون ربا مورد تصویب مجلس صورت بگیرد و بتوانیم بر این اساس، عقود بانکداری بدون ربا را در کشورمان پایه‌گذاری کنیم و اما وضیعیت کنونی بانکداری در ایران به صورت اسلامی نیست و در بحث بانکداری ما با دو طرف سر و کار داریم، یکی بانک است و طرف دیگر مشتری و اگر بخواهیم واقعا یک مشکل را حل کنیم و تفاوت داشته باشیم گاهی وقت‌ها از جانب بانک ربا نیست و بانک مطابق با آن قراداد به مشتری پول را تحویل می‌دهد و مشتری را هم در این زمینه توجیه و از او تعهد می‌گیرد که حتما با این پول یک خرید اقساطی انجام بدهد و یا در کاری مشارکتی پول را صرف کند اما مشتری تخلف می‌کند و بجای اینکه در راه خرید و فروش استفاده کند می‌رود قرض‌هایی که دارد را پرداخت می‌کند و یا داخل یک حساب دیگر برای دریافت سود به وسیله آن مبلغ می‌ریزد و بدین وسیله زمانیکه از جانب مشتری اشتباه صورت بگیرد، فرد درگیر ربا می‌شود و دومین حالت از جانب بانک مشکل ایجاد و تبدیل به ربا می‌شود، زیرا قوانین آن جوری است که مشتری به راحتی می‌تواند این پول را در راهی استفاده کند که شبهه ربا داخل آن وجود دارد و یا بانک یا بانکدار مشتری را ترغیب می کنند که فاکتور سوری بیاورد و یا بانک برای اینکه تامین مشتری بیشتری داشته باشد و بتواند به وسیله تسهیلات بیشتری که ارائه می‌دهد، سودآوری خود را بالا ببرد و موجب می‌شود که در برخی مسائل شرعی چشم پوشی کرده و احساس کند مسائل شرعی به نوعی دست و پا گیر برای سودآوری بالاتر است لذا از هر دو طرف ما مشکل در بحث ربا داریم.
ایکنا- به نظر شما در حیطه بانکداری بدون ربا، در طول چهاردهه گذشته به چه اهدافی در این زمینه رسیده‌ایم و کدام اهداف ما ناکام مانده است؟
در خصوص قانون وضع شده در سال 1362 قرار بود این قانون بانکداری به صورت موقتی باشد و مجدد در دست اصلاح قرار بگیرد اما متاسفانه از دهه شصت که قانون بانکداری مصوب شد دیگه اصلاحاتی برای آن صورت نگرفت و لازمه مجددا قانون بانکداری اصلاح بشود و بعضی موارد در قانون گنجانده شده و بعضی از بخشنامه‌ها اصلاح بشود و همچنین از علماء و متخصصین اسلامی در این زمینه کمک گرفته شود تا بتوان یک قانون بانکداری بدون ربا را تصویب کنند. ما در بحث اجرایی بانکداری اسلامی متاسفانه واقعا مشکل داریم اما در قانون اشکالی وجود ندارد ولی در حیطه اجرایی، مسئله ربا چه از جانب مشتری و چه از جانب بانکدار به چشم می‌خورد و در اینجا مجلس باید یک قانون‌گذاری درست همراه با مصوبی که قانون‌گریزی در آن سخت باشد، اقداماتی انجام بدهد و در بحث بانک‌ها نظارت بیش‌تر براساس بانکداری بدون ربا صورت بگیرد که متاسفانه در این زمینه نظارت‌ها کمتر دیده می‌شود اما در حوزه های مالی نظارت‌هایی مبنی بر اینکه اختلاس و فسادهایی صورت نگیرد، انجام می‌شود و دقیق هم هست اما ای کاش در مسئله ربا هم به این صورت نظارت دقیق صورت بگیرد و سپس عقود را سهل‌تر گرفته بشود و براساس نیاز مشتری این عقود دیده بشود تا کمتر درگیر ربا بشوند که متاسفانه ما در این حیطه موفقیتی نداشته‌ایم.
ایکنا- تفاوت واژه ربا و ریا را بیان کنید.
واژه ربا و واژه ریا خیلی به هم شباهت دارند؛ ریا یعنی اینکه انسان در کارهای خیری که انجام می‌دهد غیر خدا را اگر دخیل کند و یا نیتش خدایی نباشد و هدف خود را امور دنیوی و غیر خدایی قرار بدهد و برای اسم و رسم خود و برای دیده شدن کاری را انجام دهد، به آن ریا گفته می شود و ربا هم درواقع به همین شکل است، اگر شما به کسی قرضی را می‌دهید، نیتتان فقط باید برای خدا باشد و هیچگونه نیت دنیایی در آن نباید وجود داشته باشد لذا هرگونه نیت دنیایی در بحث دادن قرض باشد به آن ربا گفته می‌شود یعنی قرضی که زیاده دنیا در آن دخیل باشد و نیت دنیوی داشته باشد، به آن ربا گفته می شود.
ایکنا- مفهوم ربا از دیدگاه قرآن و اهل سنت چگونه و با چه تعابیری بیان شده است؟
ربا در آیات قرآن یکی از بزرگترین گناهان شمرده شده است و در قرآن آیه 279 سوره بقره مشاهده می‌کنیم که نوشته است اگر به سمت ربا رفتید، آماده جنگ با خدا بشوید و زمانی که ما واژگان قرآنی را بررسی می‌کنیم سه گناه است که نشان‌دهنده جنگ با خدا است، ربا خواری، کشتن آدم بی‌گناه و مشرک شدن و آنقدر گناه ربا بالا است که هم سطح مشرک شدن و کشتن آدم در قرآن به آن اشاره شده است. نکته بعدی که در قرآن به آن اشاره شده است و همچنین ربا موجب نابودی سرمایه می‌شود و یا اگر در جامعه‌ای ربا رواج پیدا کند نه تنها رشد اقتصادی صورت نمی‌گردد بلکه وعده قرآن است که افول اقتصادی را در جامعه مشاهده خواهیم کرد چرا که قرآن در آیان 130 تا 132 می‌فرماید شما تصور می‌کنید که ربا باعث افزایش می شود ولی واقعیت این است که باعث افول اقتصاد و کاهش سرمایه‌های شما می‌شود. در بحث روایات اهل بیت(ع) ربا در چند قسم است و گفته می‌شود ربا آنقدر میزان گناهش بالا است که از زنا محارم که بدترین نوع زنا است در مقدس‌ترین مکان که خانه خدا است اگر اتفاق بیوفتد بدتر است لذا مرتبه گناه ربا اینقدر بالا است. نکته بعدی که در بحث ربا است در خصوص روایات است که به این مسئله اشاره شده است که ربا باعث افزایش بلا و مصیبت در جامعه می‌شود و همانطور که مشاهده می‌کنیم زمانیکه جامعه‌ای درگیر ربا می‌شود دچار افزایش طلاق، مشکلات روانشناختی و افزایش مصیبت در آن به وفور ملاحظه می‌شود و چه مصیبتی بالاتر از آنکه از لحاظ اقتصادی دچار اختلال بشویم و خانواده‌هایی که درگیر ربا می‌شوند مشکلات اقتصادی زیادی برایشان به وجود می‌آید لذا این یکی از نکاتی است که در بحث ربا باید ملاحظه شود. مسئله ربا در روایات متعددی اشاره شده است و یکی از روایاتی که واقعا لازمه بیان بشود در بحث ربا، حدیث امیرالمونین است که می فرمایند: مردم اول احکام دینی‌تان را بدانید، اگر احکام دینی‌تان را ندانید و درگیر کار و کاسبی بشوید قطعا درگیر ربا می‌شوید، همانطور که ما می‌بینیم ربا آنقدر تشخیصش سخت است که به این شکل مثال زده شده است: تشخیص ربا از تشخیص راه رفتن یک مورچه سیاه روی سنگ سیاه در شب ظلمانی، خیلی سخت‌تر است لذا به همین دلیل است که در روایات متعددی که از ربا نهی شده است، امام علی(ع) بارها فرمودند: شما برای اینکه ربا وارد زندگیتان نشود، لازم است علم احکام را در بحث معاملات دقیق‌تر بدانید.
ایکنا- مهم‌ترین ساز و کار قرآن برای ایجاد رشد توسعه اقتصادی در امت اسلامی را توضیح دهید.
منطق قرآن در حوزه اقتصادی به این صورت است که پول نباید پول بیاورد بلکه سرمایه باید سود بیاورد، یعنی نباید از پول سود گرفت بلکه باید از سرمایه سود کسب کرد و این دو مورد بسیار باهم فرق می کند؛ اسلام در خصوص این موضوع می‌گوید اگر در جامعه‌ای ربا باشد پولدار مرتب پولدارتر می‌شود و قشر ضعیف به مراتب ضعیف‌تر خواهد شد و هر روز سرمایه پولدار بدون هیچگونه زحمت و ریسکی افزایش پیدا می‌کند اما سرمایه کسی که پولی ندارد و فقیر و قشر ضعیف جامعه است به وسیله ربا کاهش پیدا می‌کند؛ راه‌حل شرعی این مسئله به این صورت است که اسلام می گوید پول باید در بدنه تولید بیاید و به عنوان مثال اگر در کاری شخصی سرمایه‌گذاری کند اگر سودی از آن کار حاصل شد منصفانه تقسیم و اگر ضرری اتفاق افتاد هم برای هر دو قشر یعنی سرمایه گذار و فرد متخصص که در آن کار فعالیت می کنند، باشد یعنی شخص سرمایه‌گذار بجای اینکه از راه پول سود بگیرد از راه تولید سود برای او حاصل شود و زمانیکه این اتفاق بیوفتد تولید و اقتصاد مقاومتی رونق پیدا کرده و مطابق با منطق قران که می‌گوید پول باید در معامله و داد و ستد سود کند، هم پیش می‌رود و اگر ما به این مسئله عمل کنیم، مشاهده خواهیم کرد که کلی از مشکلات اقتصادی ما حل خواهد شد.
انتهای پیام
