ابوریحان بیرونی و کلماتی که از تاریخ عاشورایی نگاشت

حجت‌الاسلام سیدرضا هاشمی، دبیر بیانیه گام دوم انقلاب دفتر نماینده ولی‌ فقیه در خراسان‌جنوبی و دانش‌آموخته رشته فلسفه و کلام اسلامی در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان‌جنوبی در خصوص فعالیت‌های شاخص ابوریحان بیرونی که باعث شد بر تفکرات دانشمندان بعد از خود نیز تأثیر بگذارد، اظهار کرد: ابوریحان بیرونی نظام تفکری را در عصری بنیان نهاد که شاید چندان توجهی به علوم شاخص نمی‌شد.

وی افزود: این استاد و دانشمند علاوه بر اینکه توجه مردم را به شگفتی‌های جهان آفرینش جلب کرد، تفکرات مذهبی مردم را نیز تقویت کرد. شاید کمتر کسی بداند که ابوریحان بیرونی در یکی از کتاب‌هایش به عاشورا پرداخته است. کتاب «آثار الباقية عن القرون الخالية»، مجموعه مهمی در معرفی تقويم آیینی ملل و بیان دردها و شادمانی‌های آنان است.

استاد حوزه علمیه خراسان‌جنوبی بیان کرد: ابوریحان بیرونی در فصل بیستم از کتاب «آثار الباقیه»، زمانی که قصد دارد از ماه‌های قمری مورد قبول مسلمانان بنویسد، وقتی به ماه محرم می‌رسد از عاشورا و وقایع آن می‌نویسد و با این کار در شریط تاریخی عصر آن زمان بدعتی نو را به میان می‌آورد، بدعتی که با تلفیق علم و مذهب درآمیخته است.

هاشمی ادامه داد: ابوریحان بیرونی با نقل روایتی از پیغمبر اکرم(ص) درباره روز عاشورا نوشته است: «ملت اسلام همواره این روز را معظم می‌دانستند تا آنکه قتل حسین بن علی بن ابیطالب(ع) در این روز اتفاق افتاد و او و یارانش را از راه بستن آب بر آنان، گذراندن از دَم شمشیر، آتش در خیام حرم، بر نیزه کردن سرها، اسب دوانیدن بر اجساد که در هیچ امتی با اشرار خلق چنین نکرده‌اند، از میان بردند؛ و از این تاریخ مسلمانان عاشورا را شوم دانستند. ولی بنی‌امیه در این روز لباس نو پوشیدند و زیب و زیور کردند و سرمه به چشم خود کشیدند و این روز را عید گرفتند و عطرها استعمال کردند و مهمانی‌ها و ولیمه‌ها دادند و تا زمانی که ایشان بودند، این رسم در توده مردم پایدار بود؛ حتی اینکه پس از انقراض ایشان باز هم این رسم باقی ماند، ولی شیعیان از راه تأسف و سوگواری به قتل سیدالشهدا(ع) در مدینه السلام بغداد و شهرهای دیگر گریه و نوحه‌سرایی می‌کنند و تربت مسعود حسین(ع) را در کربلا در این روز زیارت می‌نمایند.»

دبیر بیانیه گام دوم انقلاب دفتر نماینده ولی‌ فقیه در خراسان‌جنوبی یادآور شد: وی حتی به پیشنیه عاشورا نیز اشاره می‌کند و می‌نویسد: دهمین روز از ماه محرم، تا پیش از آنچه در عاشورای سال ۶۱ هجری رخ داد و آن مصیبت بزرگ واقع شد، نزد مسلمانان روزی خجسته بوده است. عاشورا در تاریخ جاهلیت عرب از روزهای عید رسمی و ملی بوده و در آن روزگار، در چنین روزی روزه می‏ گرفتند، روز جشن ملی، مفاخره و شادمانی بوده است و در چنین روزی لباس‌های فاخر می‌پوشیدند و چراغانی و خضاب می‏‌کردند.

این دانش‌آموخته رشته فلسفه و کلام اسلامی بیان کرد: ابوریحان نوشته است که «در روز اول ماه صفر سر حسین(ع) را به شهر شام وارد کردند و یزید آن سر را پیش روی خود گذاشت و با چوبی که در دست داشت، به لب‌های حسین(ع) می‌زد و در روز بیستم آن، سر حسین(ع)، را به بدنش ملحق کردند و در همان جا دفن نمودند و زیارت اربعین راجع به این روز است؛ و بدین سبب این زیارت را اربعین گویند که چهل نفر از اهل بیت او پس از مراجعت از شام، قبرش را زیارت کردند.»

هاشمی ادامه داد: وی همچنین به جزئیات واقعه اشاره دارد و می‌نویسد: «چون خبر کشته شدن حسین(ع) را به مدینه آوردند، دختر عقیل بن ابیطالب از خانه بیرون آمده، این اشعار را برخواند: ماذا تقولون اِن قال النّبی لکم/ ماذا فعلتم و انتم آخر الامم/ بِعترتی و بِأهلی بعد مفتقدی/ نصف اساری و نصف ضرجوا بِدَم/ ماکان هذا جزائی إذ نصحت لکم/  إن تخلفونی بسوء فی ذوی رحمی؛ اگر پیغمبر(ص) از شما بپرسد که این چه بود که پس از من با اهل بیت من کردید، با آنکه شما امت آخرین هستید، چه دارید که بگویید؟ نیمی را اسیر کردید و نیمی را به خون آغشته کردید. این پاداش من نیست، با اینکه خیرخواه شما بود، نسبت به خاندانم این‌گونه به من جفا کنید.»

وی با بیان اینکه شیوه بیان ابوریحان بیرونی شیوه‌های قیاسی از تاریخ و علم را به تصویر می‌کشد، افزود: ابوریحان معتقد است که بايد ذهن خود را از هرگونه پيش‌داورى و تعصب پاک كرد و سپس با مقايسه روايت‌هاى مختلف و يافتن توافق‌ها و تشابه‌هاى آنها تا حد امكان در تصحيح آنها كوشيد. البته از آنجا كه عمر انسان حتى برای شناخت سرگذشت یک ملت بسيار كوتاه است، آنچه را كه تصحيحش ممكن نبوده، بايد عيناً نقل كرد تا آيندگان از امكان دست‌يابى به این اخبار و پژوهش در آنها محروم نمانند.

هاشمی ادامه داد: این دانشمند یک پیشتاز در عرصه مردم‌شناسی و دین‌شناسی با تکیه بر علم است. نوشته‌های او در کتاب آثار الباقية در مورد باورها و مراسم آیينى گوناگونى كه در میان ملل و پيروان اديان وجود دارد، نمونه‌ای از این ماجراست.

وی با بیان اینکه این کتاب که درباره اعياد و ايام و تواريخ اطلاعات فراوان دارد احتمالاً در حدود سال 391 قمری نگاشته شده و توسط اکبر داناسرشت به فارسی ترجمه شده است، یادآور شد: چه خوب است نسخه‌هایی از این کتاب متناسب با سنین مختلف نگاشته شده و در دسترس نوجوانان و جوانان ما قرار گیرد، چراکه این متون نباید در طول زمان فراموش شود.