روز جهانی مسجد؛ فرصتی برای واکاوی ویژگی مساجد تراز انقلاب اسلامی

به گزارش ایکنا از فارس، مسجد در دین اسلام جدای از محلی برای حضور و عبادت جمعی مسلمانان به عنوان یک مکان تأثیرگذار در جامعه شناخته می‌شود، چراکه با سیری در زندگی پیامبر گرامی اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) در خواهیم یافت که به تمامی امور مسلمانان در مسجد رسیدگی شده است. از این رو می‌توان گفت که مسجد مهم‌ترین پایگاه عقیدتی، فکری و معنوی اسلامی و پیوسته کانون هدایت و مبارزه علیه کفر و الحاد و ملجأ و مأمن دلباختگان حق و فضیلت بوده است.

به بهانه فرا رسیدن ۳۰ مرداد، روز جهانی مسجد، برای شناخت اهمیت، کارکرد‌های مسجد و فرصت‌ها و آسیب‌های وضعیت کنونی مساجد، میزگردی با حضور امیرحسین استقلال، رئیس جهاددانشگاهی استان فارس، حجت‌الاسلام والمسلمین حسین امیدی، رئیس مرکز رسیدگی به امور مساجد فارس و همچنین رضا محمدیان، رئیس شورای هیئات مذهبی فارس به همت خبرگزاری ایکنای فارس در دفتر ریاست جهاددانشگاهی استان برگزار شد.

امیرحسین استقلال، رئیس جهاددانشگاهی فارس به بیان نکاتی در باب ارزش مسجد پرداخت و گفت: مسجد همیشه محور زندگی یک مؤمن از زمان صدر اسلام بوده است و از زمانی که رسالت پیامبری به حضرت محمد(ص) ابلاغ شد و مسلمانان اولین مسجد را بنا کردند، مسجد محور فعالیت و مودت مؤمنان بوده است؛ چیزی که امروزه از سازمان‌های مردم نهاد انتظار داریم، در مساجد رخ می‌داد از این رو باید چرایی کم رنگ شدن نقش محوری مساجد در محلات را مورد واکاوی و بررسی قرار دهیم.

وی افزود: در برخی از مساجد اقدامات خوبی در جذب جوانان و نقش‌آفرینی در محله انجام شده است، اما تمامی مساجد از پویایی لازم برخوردار نیستند از این رو شاهد حضور بیشتر سالمندان در میان اصحاب مسجد هستیم.

استقلال با تأکید بر اهمیت حضور جوانان در مساجد به عنوان یک پایگاه تربیتی، گفت: باید برای جذب جوانان به مساجد گفتمان با نسل نو صورت گیرد و به طور کلی باید شاخصه‌های مسجد طراز انقلاب اسلامی و یا حتی مسجد طراز اسلام نیز مورد بررسی قرار بگیرد تا بهترین عملکرد حاصل شود.

رضا محمدیان، رئیس شورای هیئات مذهبی استان فارس در ادامه ضمن تشکر از ایکنای فارس برای اهتمام به پرداختن مسائل فرهنگی، مذهبی و قرآنی جامعه به تشریح اهمیت مسجد در جامعه اسلامی اشاره کرد و گفت: مسجد اولین جایگاه ایجاد کانون اجتماعی برای مسلمانان است و حضرت محمد(ص) زمانی از مکه به مدینه هجرت می‌کند در زمینی که مسجد را افتتاح می‌کنند، سکنا می‌گزیدند و به مسجد النبی امروزی تبدیل می‌شود.

وی افزود: مسجد زمان پیامبر(ص) نه تنها برای اقامه نماز بلکه به محلی برای قضاوت، تصمیم‌گیری جهاد و برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در جامعه اسلامی تبدیل می‌شود همچنین در حکومت امام علی(ع) مسجد کوفه محل زمامداری ایشان بوده و در ایران قدیم مساجد در بافت‌های تاریخی وجود داشتند و با دو عنصر مکتب و زورخانه آمیخته بوده است.

محمدیان با بیان اینکه مسجد به عنوان محلی برای عبادت و ورزش پهلوانی در ایران قدیم قرار می‌گیرد، تأکید کرد: ورزش زورخانه‌ای یا پهلوانی در زیرزمین مساجد و یا در کنار آن‌ها با ذکر و نام اهل بیت(ع) با حضور مردم محله انجام می‌شده است.

رئیس شورای هیئات مذهبی فارس با اشاره به نقش مسجد در کودکان ایرانی، اظهار کرد: فرزند خانواده ایرانی در گذشته ابتدای خروج از خانه در مسجد، الفبای سوادآموزی و قرآن کریم را درک کرده و در ابتدای ورود خود به اجتماع را با مسجد آغاز می‌کرد، اما امروزه کودکان ایرانی در مدرسه در کنار آموزش کلاسیک، آشنایی عمیق با مسائل دینی پیدا نمی‌کند و بعد انتظار داریم کار فرهنگی ریشه‌ای قوی صورت گیرد.

وی ادامه داد: کار فرهنگی ریشه‌ای امروزه، احیای مساجد به معنای واقعی است و امروزه شاهد تبدیل خانه‌های خدا تنها به مکانی برای اقامه نماز جماعت هستیم و به دلیل بروز اختلاف سلیقه کم‌رنگ شدن حضور کانون‌های فرهنگی و هنری، هیئات مذهبی و... را می‌بینیم. 

فعالیت مسجد از جنس کار مردمی است

حجت‌الاسلام والمسلمین حسین امیدی، رئیس مرکز رسیدگی به امور مساجد فارس به دیدگاهی متفاوت از مسجد اشاره کرد و گفت: مسجد توسط یک فردی از روی احساس وظیفه نسبت به دین و یا تمکن مالی ساخته شده و شاید بانی ساخت مسجد بعضاً در مدیریت داخلی نیز نظراتی می‌دهد و امام جماعت نیز نماز را برپا می‌کند حتی ممکن است یک تیم مردمی برای پیشبرد امور مسجد کمک دهنده باشند بنابراین نمی‌تواند تمامی مساجد را با یکدیگر سنجید.

امیدی ادامه داد: در حاکمیت فعلی نظام اسلامی ایران و چه در گذشته مرسوم نبوده که سازمانی دولتی دخالت در مدیریت مسجد داشته باشد چراکه مسجد از جنس کار مردمی است بنابراین نمی‌توان گفت که کدام مسجد قوی و یا ضعیف است، چون دارای آیین‌نامه مدون و دستور کار مشخصی نیست.

رئیس مرکز رسیدگی به امور مساجد فارس با اشاره به اینکه امام خمینی(ره) در کلام خود بر حفظ اداره سنتی هیئات مذهبی و مساجد تأکید دارند، گفت: آیا برای امام جماعت حکم ابلاغیه برای اقامه نماز در مسجد صادر می‌شود؟ شاید در روند اداری چنین باشد، اما اصل موضوع این است که جوشش درونی مردم در جهت احساس نیاز به عبادت باعث تأسیس مسجد و انتخاب یک هدایت‌گر به نام امام جماعت می‌شود.

محمدیان ویژگی‌های مسجد طراز انقلاب اسلام را مورد توجه قرار داد و گفت: اگر در این زمانه مسجدی را در طراز اسلام بخواهیم، باید این مکان مقدس محل آموزش جوانان، رفع اختلافات، ایجاد فکر و تحول، انتقال تجربه و علوم اسلامی باشد از این رو مسجد به شکلی تعریف شود که شبانه‌روزی در آن به روی همگان باز باشد.

وی ادامه داد: در کاربری‌های دیگر مسجد باید این مکان مقدس نیز به عنوان کانون اجتماع محله تعریف شود در این میان وظیفه هیئت‌امنای مساجد به دلیل عدم وجود بودجه‌های دولتی احساس می‌شود. 

رئیس شورای هیئات مذهبی فارس گفت: دولت برای پایداری نظام اسلامی در کشور باید در سیاست‌گذاری خود در برنامه هفتم یا هشتم توسعه مساجد و اماکن مذهبی را صرفاً از نظر زیرساخت ویژه ببیند چراکه خود مردم بهتر می‌توانند مدیریت کنند.

محمدیان با بیان اینکه نقش ائمه جماعات و هیئت امنای مساجد بسیار مهم است، تأکید کرد: از این رو هیئت امنا و امام جماعت مسجد باید فراغ بال و نظر به تحولات داشته و به دنبال ایجاد تحول باشند همچنین با استفاده از امکانات هرچند محدود سعی در جذب جوانان به خانه خدا کنند.

امیدی اما نظری متفاوت نسبت به ویژگی‌های یک مسجد طراز انقلاب اسلامی داشت و گفت: حدود ۴۰۰ مسجد و حسینیه در سطح شهر شیراز و بیش از ۵ هزار مسجد و حسینیه در استان فارس فعالیت می‌کنند و فعالیت هر مسجد را نمی‌توان با دیگری مقایسه کرد از این رو نمی‌توان انتظار داشت که در تمامی مساجد شبانه‌روزی برای ارائه خدمات باز باشد.

رئیس مرکز رسیدگی به امور مساجد فارس تأکید کرد: توقعات و انتظارات بسیاری امروزه از مساجد وجود دارد، اما آیا مطالبات مساجد نیز شنیده می‌شود؟ باید عدم استقبال و کار نکردن مساجد در قبال انتظارات در این زمینه مورد بررسی قرار گیرد. همین که مسجد زنده باشد و در مناسبات مردم برای گره‌گشایی از مشکلات اهالی محله نقش‌آفرینی کند، می‌توان گفت این مسجد پویا است و اصحاب مسجد در محله برای پیگیر امورات مردم محل حضور فعال دارند.

امیدی تأکید کرد: اگر مسجد حیات داشته و حیات‌بخش دیگران باشد، مسجد طراز است و گاهی تنها وجود امام جماعت و یا خادم خوب کاردان می‌تواند هزاران نفر را جذب کند.

وی با اشاره به اینکه چندمنظوره بودن مساجد می‌تواند در احیای این مکان‌های مقدس مفید باشد، تصریح کرد: طرح ساخت مساجد چند منظوره در سطح شهر شیراز توسط شورای شهر پیگیری شد و دو پروژه نیز به مرحله اجرا رسید، اما تداوم پیدا نکرد. 

رئیس شورای هیئات مذهبی فارس تأکید کرد: معتقدم که سایر دستگاه‌های حاکمیتی و اجرایی نظیر دادگستری، آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد و ورزش و جوانان و... باید در سیاست‌گذاری‌های خود بخشی از فعالیت را در مسجد انجام دهند بدین معنی که مثلاً آموزش و پرورش ابلاغ کند که ساعاتی از آموزش دانش‌آموزان در مساجد باشد و یا اینکه بخشی از کرسی‌های اختلاف‌ها توسط دادگستری در مساجد برپا شود.

محمدیان در ادامه درباره احیای مساجد پیشنهاد داد تا محور برنامه‌های تبلیغی توسط صدا و سیما و اداره فرهنگ و ارشاد می‌تواند مسجد باشد و بخشی از ضبط برنامه خود را در مساجد تاریخی و اماکن مذهبی شهر‌ها انجام دهد. 

امیدی با اشاره به نقش کارگزاران مسجد، تأکید کرد: طرز تفکرات و رفتار اصحاب مسجد می‌تواند نقش تعیین کننده‌ای را ایفا کند کما اینکه در برخی از مساجد شاهد وجود تفکرات خودخواهانه هستیم و برخی افراد مسجد را جزو اموال شخصی خود می‌دانند در صورتی که کل مساجد متعلق به خداوند متعال است از این رو باید به آموزش اصحاب مسجد برای احیای جایگاه مسجد در جامعه توجه ویژه کرد.

محمدیان گفت: در دوره چهارم شورای شهر شیراز، مرمت و تعمیرات مساجد ۳۵۰ مسجد اتفاق افتاد و در دوره کنونی شورا نیز طرح مسجد محوری همین رویکرد و با انجام حمایت بیشتر از مساجد فعال و تاریخی شهر شیراز دنبال می‌شود.

رئیس شورای هیئات مذهبی فارس با بیان اینکه مساجد تاریخی سرمایه ملی هستند که باید مورد مرمت جدی قرار گیرند، تصریح کرد: این مکان‌ها محل حضور گردشگران داخلی و خارجی بوده و پس از ۲۰۰ سال قدمت، نیازمند مرمت جدی برای ادامه حیات فیزیکی خود دارد.

رئیس کمیسیون عمران شورای شهر شیراز تصریح کرد: مرمت مدرسه خان شیراز که محل تحصیل ملاصدرا بوده است با بودجه اولیه ۵ میلیارد تومان از سوی شهرداری شیراز آغاز شده و معتقدیم که اگر زیرساخت‌ها توسط نهاد‌های متولی و مرتبط فراهم شود، مردم اداره امور را انجام می‌دهند.

وی با بیان اینکه بودجه قابل توجهی در کمیسیون فرهنگی شورای شهر شیراز در موضوع مرمت و تقویت زیرساخت‌های مساجد تصویب شده که بخشی از آن تاکون محقق شده است، اظهار کرد: متولی ساختمان‌ها و مساجد تاریخی اوقاف یا میراث فرهنگی هستند و در چند سال اخیر به دلیل عدم منابع مالی این دو ارگان برای مرمت این امکان با شهرداری شیراز هیچ کار مشترکی صورت نگرفت درصورتی که مرمت و بازسازی مسجد جامع و مدرسه خان شیراز طی تفاهم نامه سه جانبه در زمان شورای چهارم شهر منعقد شد که دیگر دستگاه‌ها نیز سهم خود پرداخت کردند.

محمدیان اضافه کرد: اکنون مرمت مسجد قدس، مسجد جامع و مدرسه خان تنها توسط شهرداری شیراز در حال انجام است و تملک توسعه حرم «ام احد» مادر حضرت شاهچراغ(ع) توسط شهرداری انجام شده که بنا بود سازمان اوقاف کار ساخت و ساز را انجام دهد، اما به دلیل عدم کارکرد سازمان متبوع، مصوب شد که شهرداری این کار را نیز انجام دهد.

این مقام مسئول مرمت و بازسازی مساجد را یک کار بزرگ دانست و گفت: انتظار داریم مجموعه مدیریت استان باید نقش‌آفرینی دستگاه‌های متولی را در راستای عدم انجام وظیفه خود مطالبه کند تا تنها شهرداری شیراز بار مرمت و بازسازی مساجد و اماکن تاریخی مذهبی را به دوش نکشد.

رئیس شورای هیئات مذهبی فارس با بیان اینکه احداث کلاس‌های قرآنی و سالن‌های ورزشی برای مساجدی که فضای فیزیکی کافی داشته باشند در دستور کار شهرداری شیراز قرار گرفته است، خاطرنشان کرد: برای کمک به خودکفایی مالی مساجد جهت ایجاد منابع درآمدی، شورای شهر شیراز قبلا ۶۰ متر تجاری بدون پرداخت عوارض با حداکثر دو باب را مصوب کرده بود که این مقدار اکنون به ۸۰ متر و سه باب افزایش پیدا کرد تا مساجد بتوانند با استفاده از درآمد این مغازه‌ها خودگرانی خود را انجام دهند.

وی ادامه داد: در برنامه توسعه ششم اعطای انشعابات و هزینه انرژی برای مساجد و اماکن مذهبی رایگان در نظر گرفته شده که خیلی به مرحله اجرا نرسیده بود، اما با تلاش مجمع هیئات مذهبی استان فارس دستور صریح استاندار گرفته شد تا این مصوبه در کل استان فارس اجرایی شود.

محمدیان ادامه داد: در شهر شیراز نیز مجمع هیئات مذهبی کشور به همت آیت‌الله حسینی الهاشمی تشکیل می‌شود از این رو در جلسه‌ای با آیت‌الله دژکام، نماینده ولی فقیه در استان مطرح شد که در تمامی مساجد ما مجمع هیئات مذهبی حضور داشته و همکاری هیئت امنای مسجد با هیئات مذهبی بیشتر باشد.

رئیس شورای هیئات مذهبی فارس اقدامات این مجموعه را در راستای احیای جایگاه مساجد در محلات مورد توجه قرار داد و گفت: در ماه محرم امسال طرحی اجرا شد که در هر منطقه یک هیئت در مسجد، محور تجمع و عزاداری کل منطقه باشد که این طرح با موفقیت به اهداف خود دست پیدا کرد همچنین باید گفت که رفت و آمد‌های عزاداران و هیئات مذهبی با دید باز هیئت امنای مساجد باعث تقویت و پویایی مسجد می‌شود.

محمدیان در پایان سخنان خود گفت: با همکاری امور مساجد استان فارس بنا شد که تمامی اموری که مسجد با دستگاه‌های اجرایی مثل کانون‌های فرهنگی هنری، اوقاف، فرهنگ و ارشاد اسلامی و... دارد در یک مرکز مستقر شوند که این طرح در حال پیگیری است.

امیدی در خصوص اقدامات دستگاه‌های متولی حوزه مساجد گفت: مرکز رسیدگی به امور مساجد استان فارس اکنون به آموزش کارگزاران مسجد می‌پردازد و تدوین دوره آموزشی برای ائمه جماعت و دیگر ارکان مسجد را در اولویت کاری خود قرار داده است. 

رئیس مرکز رسیدگی به امور مساجد فارس در ادامه اظهار کرد: جذب نوجوان نسل امروز باید مورد بررسی قرار گیرد و معتقدیم هر طلبه‌ای ویژگی قرارگیری در سمت امام جماعت مسجد را ندارد چراکه باید در محله حضور فعال داشته و دارای شاخصه‌هایی نظیر تدبیر، دانایی و نظم باشد از این رو آیین‌نامه انتخاب امام جماعت و هیئت امنای مسجد در حال تدوین است و تا پایان سال رونمایی خواهد شد.

وی افزود: سامانه جامعه اطلاعاتی از مساجد حتی در سطح کشور وجود ندارد و برای ساماندهی مساجد دچار مشکل هستیم از این رو برنامه‌ریزی دقیق‌تر آمارگیری در حال انجام است.

امیدی گفت: حاکمیت با تدبیر و سیاست در رأس و مدیران میانی، دخالتی در امور مساجد ندارند، اما نقش حمایتی ایفا می‌کنند از این رو نقش دستگاه‌های اجرایی و نهاد‌های حکومتی اینجا مشخص می‌شود. نظر رهبر معظم انقلاب و مراجع تقلید اداره سنتی مساجد است تا مردم احساس تعلق به مسجد داشته باشند چراکه شاهد حضور تمامی اقشار مردم در خانه‌های خدا هستیم.

وی با بیان اینکه حمایت و پشتیبانی نهاد‌ها و دستگاه‌های اجرایی از مسجد بسیار مهم است، تأکید کرد: از این رو روز جهانی مسجد فرصت مغتنمی است که هر اداره یا نهادی نقش خود را نسبت به مساجد مشخص کند.

امیدی تصریح کرد: امام خمینی(ره) می‌فرمایند برخی‌ها خیال می‌کنند که اکنون انقلاب کردیم مسجد برای چه می‌خواهیم؟ در صورتی که اساساً ما برای اداره مسجد انقلاب کردیم و رهبر معظم انقلاب فرمودند که از ابتکارات امام خمینی(ره) این بود که شروع انقلاب اسلامی را از مسجد آغاز کرد همچنین استمرار انقلاب نیز به وسیله مسجد خواهد بود.

این مقام مسئول با بیان اینکه هرکسی که نقشی در جمهوری اسلامی دارد باید وظیفه خود را نسبت به مسجد مشخص کند که تاکنون برای خانه خدا بر روی زمین چه کاری انجام داده و در آینده چه کاری انجام خواهد داد، گفت: برای راه‌اندازی دوباره مساجد خاموش و جذب افراد به مسجد باید موج ایجاد شود و از فرصت روز جهانی مسجد برای ایجاد این موج در سطح جامعه استفاده خواهیم کرد چراکه مسجد بهترین پایگاه امن برای تربیت انسان‌ها برای رسیدن به کمال است.

در پایان باید گفت که مسجد رکن اصلی هر محله‌ای است که در اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد و در اجتماع می‌تواند نقش‌آفرینی کند از این رو باید وظیفه دستگاه‌های اجرایی و نهاد‌های حاکمیتی در حمایت از مساجد مشخص شود همچنین از روز جهانی مسجد باید برای احیای این مرکز مهم دینی استفاده کرد. 

کارگزاران مسجد اعم از هیئت امنا، امام جماعت و اصحاب مسجد نقش مهمی در احیای مسجد و جذب افراد به این مکان مقدس دارند پس باید به موضوع آموزش آن‌ها توجه ویژه کرد همچنین برای احیای مساجد در محلات باید دستگاه‌های اجرایی بخشی از خدمات خود را برای گره‌گشایی از مشکلات مردم در مسجد اختصاص دهند.