خودسازی در مکتب حضرت زهرا(س) راهی به سوی عبودیت کامل انسان است

علیرضا حاجی‌زاده، استاد حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با ایکنا، به تبیین جایگاه خودسازی در مکتب حضرت زهرا(س) پرداخت و اظهار کرد: در نگاه حضرت زهرا(س)، بندگی حقیقی جز با تزکیه و تهذیب نفس امکان‌پذیر نیست. ایشان در برخی دعاهایشان از خداوند می‌خواهند: «اللهم اجعلنی أخشاک کأنی أراک»، یعنی «خدایا مرا چنان قرار ده که گویا تو را می‌بینم». این دعا نشان می‌دهد نهایت خودسازی، رسیدن به حضور قلب در بندگی است.

وی افزود: در مکتب فاطمی، خودسازی نه هدف نهایی، بلکه راهی برای عبودیت کامل انسان است. در منظومه معرفتی حضرت زهرا(س)، خودسازی هدفی فردی نیست، بلکه مقدمه‌ای برای رسیدن به عبودیت تامه است و تمامی فضائل اخلاقی ابزار این بندگی‌اند.

حاجی‌زاده افزود: در مکتب حضرت زهرا(س)، خودسازی با محوریت رضایت الهی معنا می‌یابد، نه خودمحوری. این مسیر، جمع عقل، قلب و عمل است؛ نه صرفاً ریاضت یا تفکر. خودسازی فاطمی در متن زندگی اجتماعی و خانوادگی جریان دارد، نه در انزوا. همچنین تهذیب نفس بدون پیروی از امام حق ناقص است. تفاوت این مکتب با دیگر رویکردهای عرفانی در آن است که سیر معنوی در مکتب فاطمی همواره با تعهد اجتماعی و مسئولیت الهی همراه است.

الگوهای عملی خودسازی از سیره حضرت زهرا(س) 

وی درباره چگونگی الگوگیری از سیره حضرت زهرا(س) گفت: نماز و عبادت شبانه با حضور قلب و اشک، از نشانه‌های تهذیب قلب است. ایثار در زندگی، اطعام مسکین و یتیم و اسیر، تمرینی برای گذشت از خود است. سکوت حکیمانه و سخن به‌موقع در دفاع از حق، نمونه‌ای از کنترل زبان و بصیرت است. همچنین تربیت فرزند، همسرداری با صبر و حوصله، و رعایت اخلاق در خانه از مصادیق خودسازی عملی به شمار می‌آیند.

استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: عبادت عامل اتصال دائم انسان با خدا و پالایش روح است. صبر، جوهر ایمان و ریشه همه فضائل است. عفاف، پاسداشت کرامت درونی انسان و تمرینی درونی برای رهایی از مادیات است. ساده‌زیستی نیز انسان را از وابستگی‌های دنیوی رها کرده و روح قناعت و شکرگزاری را تقویت می‌کند. این چهار عنصر، ستون‌های اصلی خودسازی فاطمی به شمار می‌آیند.

وی درباره ارتباط دعا با خودسازی بیان کرد: در دعاهای حضرت زهرا(س)، هیچ دعایی برای دنیا وجود ندارد؛ بلکه دعاهای ایشان برای دیگران و آخرت است. این دعاها انسان را از خودخواهی به دگرخواهی سوق می‌دهد. ذکر و مناجات، ابزار تثبیت تقوا، آرامش و معرفت قلبی است. از این‌رو، میان دعا و خودسازی پیوندی جدایی‌ناپذیر وجود دارد.

حاجی‌زاده ادامه داد: خودسازی حضرت زهرا(س) زمینه‌ساز قیام آگاهانه ایشان در دفاع از ولایت و عدالت بود. تهذیب نفس در مکتب فاطمی انسان را به انزوا نمی‌کشاند، بلکه به تعهد، جهاد و روشنگری اجتماعی می‌رساند. کسی که تنها به خودسازی فردی بپردازد و از مسائل اجتماعی دوری کند، نمی‌تواند پیرو واقعی سیره حضرت زهرا(س) باشد. 

وی گفت: در مکتب حضرت زهرا(س)، اصلاح جامعه از اصلاح درون آغاز می‌شود. همان‌گونه که علامه طباطبایی نیز تأکید دارد، خودسازی مقدمه جامعه‌سازی است. میان خودسازی و جامعه‌سازی رابطه‌ای دوسویه و تکاملی وجود دارد؛ خودسازی فردی انسان را به جامعه‌سازی می‌رساند و جامعه‌سازی نیز باید بر پایه خودسازی استمرار یابد.

استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به کاربرد امروزی الگوی فاطمی اظهار کرد: در فضای رسانه‌ای امروز، نخستین گام در الگوگیری از حضرت زهرا(س) مراقبت از قلب، زبان، فکر، چشم و گوش است. رعایت عفاف و عدالت در روابط اجتماعی، ساده‌زیستی در برابر تجمل‌گرایی و حفظ زهد در کنار بهره‌مندی معقول از دنیا از شاخصه‌های مهم این مکتب است. همچنین خدمت به دیگران، دفاع از حقیقت و رعایت واجبات و محرمات در زندگی مدرن مصداق «زیستن خدایی در دنیای مدرن» است. مؤمن باید در مسیر رضایت الهی ثابت‌قدم بماند؛ «الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا».

حاجی‌زاده نقش خانواده و مادر را در فرایند خودسازی بسیار مهم دانست و گفت: حضرت زهرا(س) محیط خانه را با تربیت الهی عجین کرده بودند؛ به‌گونه‌ای که هر کس در آن خانه می‌زیست، در مسیر توحید رشد می‌کرد. مادر در مکتب فاطمی، محور انتقال ایمان، اخلاق و محبت الهی به نسل‌های بعد است. خودسازی زن در خانه آغاز خودسازی جامعه است و خانواده نخستین مدرسه انسان‌ساز به شمار می‌رود.

حاجی‌زاده خاطرنشان کرد: اگر حضرت زهرا(س) امروز در میان ما بودند، توصیه می‌فرمودند دل‌هایتان را از دلبستگی به دنیا پاک کنید و به اندازه نیاز از دنیا بهره‌مند شوید. در مسیر حق و عدالت استقامت ورزید، اهل ایثار و صدق باشید و خدا را در همه لحظات زندگی حاضر ببینید.