محبت بدون چشمداشت؛ اصلی مهم برای خانواده متعالی

خانواده متعالی شاخص‌ها و اصولی دارد که با کمی دقت در زندگی و سیره ائمه معصوم(ع) می‌توان به آنها دست یافت. در ادامه سلسله مصاحبه‌های ایکنا در مورد خانواده متعالی، این بار به «ویژگی‌های خانواده از منظر قرآن و زندگی معصومان» پرداخته و تفاوت آن را با دیدگاه غرب بیان می‌کنیم.

حجت‌الاسلام محمدرضا معتمدیان، مدیر مرکز مشاوره سماح خراسان‌جنوبی، در رابطه با موضوع خانواده متعالی به خبرنگار ایکنا از خراسان جنوبی گفت: اگر بخواهیم در مورد خانواده متعالی صحبت کنیم ابتدا باید تعریفی از خانواده داشته باشیم؛ خانواده در لغت به معنای خاندان، دودمان، خانه، زن و فرزند و یا فامیل است.

بیشتر بخوانید:

• نماز مهم‌ترین اصل یک خانواده متعالی است 

وی با بیان اينکه در اصطلاح خانواده یک واحد اجتماعی متشکل از زن و مرد است که فرزندان به آنان اضافه می‌شوند، افزود: زن و مرد براساس سنت‌های هر منطقه و کشوری در کنار یکدیگر قرار گرفته، زندگی را آغاز کرده و فرزندان به آنان اضافه می‌شوند، در قرآن کریم هدف از تشکیل و تداوم خانواده را تأمین نیازهای اساسی و تربیت اجتماعی نسل و همچنین رشد، بالندگی و تعالی می‌داند.

این مدیر مرکز مشاوره سماح خراسان‌جنوبی با بیان اینکه تعالی به معنای برتری، رشد پیشرفت و بلندقدر شدن است، ادامه داد: وقتی به قرآن نگاه می‌کنیم یکی از ارکان اصلی خانواده زن شمرده شده و در برخی موارد واژه زوج و زوجه به‌کار رفته است و در بعضی موارد واژه اِمْرَأَة نیز استفاده شده است؛‌ وقتی که از حضرت آدم و همسر او که یک همسر صالح بوده صحبت می‌شود واژه زوج، اما زمانی که از همسر عزیز مصر، حضرت لوت و یا حضرت نوح صحبت به میان می‌آید از واژه اِمْرَأَة استفاده می‌شود؛ علت تفاوت در تعبیر این است که واژه زوج زمانی به‌کار می‌رود که مسئله زوجیت و همسانی وجود دارد، اما در مواردی که زوجیت و کفویت زن و مرد وجود نداشته و این دو همسان نبوده از واژه اِمْرَأَة استفاده شده است.

استاد حوزه علمیه خراسان با بیان اينکه در مواردی که کفویت وجود دارد آرامش، دوستی و مهربانی نیز حس شده لذا واژه زوج مطرح می‌شود، افزود: بنابراین خانواده به جمعی گفته می‌شود که ارتباط دینی و یا آیینی دارند و به هر زن و مردی در فرهنگ قرآن خانواده گفته نمی‌شود، اما تفاوت اسلام و غرب در این نگاه این است که در غرب بیشتر به تعادل خانواده اهمیت داده می‌شود و مرد و زن ضمن شناخت حقوق و وظایف خود به وظایف و حقوق خود عمل می‌کنند که این امر خانواده را به تعالی نمی‌رساند چراکه رابطه اعضای خانواده یک رابطه تجارتی و بده بستانی می‌شود؛ چرخ دنده‌های این رابطه خشک است و اگر یکی از اعضا به وظایف خود عمل نکند باقی اعضای خانواده نیز عمل نخواهند کرد.

وی بیان کرد: دین اسلام ضمن اینکه به حقوق اعضای خانواده و وظایف زن و مرد اهمیت می‌دهد، می‌گوید که رابطه نباید تجارت‌گونه باشد؛ در مورد خانواده و ازدواج در قرآن آیه‌ ۲۱ سوره روم آمده است: وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ؛ و باز یکی از آیات لطف او آن است که برای شما از جنس خودتان جفتی بیافرید که در کنار او آرامش یافته و با هم انس گیرید و میان شما رأفت و مهربانی برقرار فرمود. در این امر نیز برای مردم بافکرت ادله‌ای از علم و حکمت حق آشکار است؛ که در تفسیر این دو کلمه آمده است که مودت به معنای محبت با چشمداشت و رحمت به معنای محبت و احترام بدون انتظار جبران است.

این استاد حوزه علمیه خراسان ادامه داد: اسلام عقیده دارد رفتار خودت را براساس شخصیت دیدگاه و اعتقاد خودت تنظیم کن؛ اگر براساس رفتار مقابل رفتار کنیم شخصیت ما شرطی شده و این امر به مرور زمان باعث می‌شود رفتارها تغییر کنند. اسلام برای اینکه انسان به تعالی و رشد برسد عقیده دارد اعضای خانواده وظیفه دارند رفتار خود را بدون درنظر گرفتن رفتار طرف مقابل تنظیم کنند.

معتمدیان با بیان اينکه اگر شخصیت بالغانه خود را داشته باشیم براساس شخصیت خود عمل کرده و به‌دنبال جبران نیستیم و این امر در راستای به تعالی رسیدن خانواده است، تصریح کرد: از جمله شاخص‌های خانواده متعالی که می‌توانیم برای آن درنظر بگیریم این است که در اینگونه خانواده همکاری، تعاون و مشارکت وجود دارد و مسئولیت‌ها بر دوش یک نفر نیست؛ در واقع صمیمیت و همدلی در این خانواده وجود دارد.

وی با بیان اینکه در روایتی از پیامبر(ص) آمده کسی که از خدمت به خانواده خود ننگ و عاری نداشته باشد این کار کفاره گناهان بزرگ بوده و خشم خدا را فرو می‌نشاند و درجات فراوانی به چنین فردی داده خواهد شد، اظهار کرد: در برخی خانواده‌ها افراد با خودبرتربیتی کمک در امور خانواده را کسر شأن می‌دانند، اما در خانواده متعالی افراد خانواده با کمال فروتنی به امور خانوادگی توجه داشته و اهتمام می‌ورزند؛ پیامبر(ص) زمان تقسیم کارهای خانه بین حضرت علی(ع) و حضرت زهرا(س) می‌فرمایند: کارهای بیرون خانه را امام علی(ع) و کارهای داخل منزل را حضرت زهرا(س) انجام دهند، اما با این وجود امام علی(ع) در کارهای خانه نیز کمک کرده و در موارد بسیاری کمک‌کننده حضرت زهرا(س) نیز هستند؛ بنابراین در این خانواده اعضای خانه به‌دنبال تعالی کانون خانواده بوده و خانواده را بر خود ارجحیت می‌دهند.

شاخصه‌هایی اساسی برای یک خانواده متعالی 

معتمدیان با بیان اينکه اولین شاخصه خانواده متعالی همکاری، همدلی و مشارکت بدون چشمداشت است، افزود: همدلی به معنای این است که برای نمونه وقتی مرد می‌بیند زن ناراحت است در کنارش به لحاظ کلامی و رفتاری قرار می‌گیرد تا او از بند ناراحتی جدا شود؛ مورد بعدی در خانواده متعالی صداقت گفتاری و رفتاری است؛ صداقت گفتاری به معنای مطابقت کلام با واقع و صداقت رفتاری به معنای مطابقت رفتار انسان با گفتار اوست.

وی با بیان اینکه صداقت در خانواده به معنای این است که اعضای خانواده به یکدیگر اعتماد و اطمینان دارند، اظهار کرد: یکی دیگر از مواردی که می‌توان به‌عنوان شاخصه خانواده برشمریم مسئولیت‌پذیری و تعهد است؛ اگر در زندگی اهل بیت(ع) بنگریم امام موسی کاظم(ع) در زندان‌های هارون الرشید زندانی بودند و امام رضا(ع) به عنوان فرزند ارشد و بنا به وصیت پدر مسئولیت خانه را برعهده داشتند؛ امام موسی کاظم(ع) فرمودند: که فرزندم علی را در مورد فرزندان، صدقات، اموال و امور همسرانم وصی قرار می‌دهم و این به‌معنای واگذار کردن مسئولیت به امام رضا(ع) بود.

این استاد حوزه علمیه با بیان اينکه خانواده متعالی سعی می‌کنند از کودکی به فرزندان خود احساس مسئولیت‌پذیری را القا کنند، افزود: مورد بعدی اختصاص وقت برای خانواده است که متأسفانه در دوران کنونی خانواده‌ها بسیار کم برای یکدیگر وقت گذاشته و مقدار زمانی که برای وسایلی مانند تلویزیون و تلفن همراه اختصاص می‌دهند از مقدار زمانی که برای عزیزترین فرد زندگی خود می‌گذارند بیشتر است، اما باید گفت ارتباط با اشیا و گشت و گذار در فضای مجازی نباید جای ارتباط با اعضای خانواده را بگیرد.

معتمدیان ادامه داد: امام رضا(ع) هر زمان تنها شده و از کارهای روزمره فرصتی را کسب می‌کردند با اعضای خانواده صحبت می‌کردند؛ در مورد امام حسین(ع) نیز نقل شده که حضرت درباره ورود پیامبر گرامی اسلام(ص) به خانه فرمودند: وقتی پیامبر(ص) به منزل می‌آمدند وقت خود را به سه قسمت عبادت و ارتباط با خدا و خانواده و نیر قسمتی برای خود تقسیم می‌کردند که از سهم زمانی خود برای رسیدگی به امور مردم نیز بهره می‌بردند.

وی ادامه داد: گاهی اعضای خانواده در زندگی‌های امروزی تنها حکم یک هم اتاقی را دارند و زمانی که خانواده به این مرحله رسید اعضا کنار یکدیگر و از زندگی با هم لذت نخواهند برد، اما در خانواده متعالی اعضای آن برای یکدیگر وقت می‌گذارند؛ نکته بعدی تکریم اعضای خانواده به‌عنوان ویژگی مهم خانواده متعالی است؛ پیامبر(ص) می‌فرمایند که نزدیک‌ترین فرد به من در قیامت کسی است که خوش اخلاق‌تربن فرد نسبت به خانواده خود است و در روایت دیگر می‌فرمایند: که بهترین مردم از نظر ایمان خوش‌خوترین و نیک رفتارترین آنها به خانواده خود است.

معتمدیان با بیان اينکه در چنین خانواده‌ای اعضای خانواده احترام و تکریم را از یاد نمی‌برند، اظهار کرد: در مجموع باید گفت خانواده متعالی خانواده‌ای است که علاوه بر شناخت و رعایت حقوق و وظایف سعی می‌کنند همدیگر را تکریم کرده و همدلی و مشارکت و همکاری داشته باشند و محبت آنان بده بستانی نیست.