راهکارهای تدریس تخصصی قرآن در مدارس

لیلی رشیدی، مدرس و پیشکسوت قرآنی فارس در گفت‌وگو با ایکنا، با اشاره به وضعیت فعالیت‌های قرآنی در مدارس و دانشگاه‌ها گفت: از صدر اسلام تاکنون، آموزش قرآن کریم به عنوان پیام جاودانه الهی، از مهم‏ترین اهداف تعلیم و تربیت در میان مسلمانان به شمار می‌رفته است.

وی افزود: در کشور ما نیز به اقتضای جایگاه دین اسلام در فرهنگ مردم ایران و جایگاه ویژه قرآن در اعتقادات دینی، آموزش قرآن کریم از اهمیت ویژه‌ای در نظام آموزشی کشور، برخوردار است اما با این وجود، اغلب دانش‌آموزان، پس از تحصیلات متوسطه و ورود به دانشگاه، توانایی تلاوت روان و فهم معانی آیات قرآن کریم را ندارند و درصد زیادی از قشرهای مردمی در سنین مختلف، مهارت کافی در امر تلاوت و تدبر آیات قرآن ندارند.

رشیدی در ادامه گفت: آموزش و پرورش به عنوان بزرگترین نهاد آموزش عمومی کشور نیاز به یکسری اصلاحات دارد و مهارت قرآنی نیز در سطح عموم مردم نیاز اساسی به بازنگری عناصر و عوامل بازدارنده دارد.

این مدرس قرآن تصریح کرد: در دیدگاه آیات و روایات، تلاوت مقدمه تدبر و سپس عمل به دستورات و پیام‌های قرآن و استفاده کاربردی آیات در زندگی فردی و اجتماعی ماست و به همین دلیل در هر سه مقطع آموزش و پرورش، مهارت‌های تلاوتی لازم است اما کافی نیست. پس در مقطع ابتدایی بیشتر به تلاوت و در مقاطع متوسطه اول و دوم بیشتر باید به فهم معانی آیات و پیام‌های قرآنی و تدبر در موضوع‌های مبتلا به اجتماعی پرداخت.

دانش‌آموزان در مقاطع بالاتر به تدبر در قرآن بپردازند

وی اضافه کرد: اولین قدمی که برای رسیدن به هدف بزرگ قرآنی کردن جامعه دانش‌آموزی باید برداشت، این است که در وزارت آموزش و پرورش کارشناسان متخصص در بخش تألیف کتب قرآن درسی مرتب در حال پژوهش و ارائه بهترین و به‌روزترین روش‌های آموزش قرآن باشند که ضمن جذب بالای دانش‌آموزان به انس به قرآن بتوانند قرآن را به بهترین وجه به آنان آموزش دهند تا ضمن یادگیری، علاقه‌ای به قرآن ایجاد شود که دانش‌آموزان در مقاطع بالاتر به تدبر در قرآن بپردازند.

رشیدی گفت: حتی جا دارد بخشی از بودجه مسابقات قرآنی کشوری و بین‌المللی دانش‌آموزی که توسط معاونت پرورشی آموزش و  پرورش هزینه می‌شود، برای بخش تألیف کتب درسی اختصاص داده شود اما با همه این تدابیر گاهی اوقات به دليل عدم آگاهی آموزگاران و همچنين عدم درك آيات توسط كودكان در آموزش قرآن به دانش‌آموزان دچار مشكل می‌شويم.

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: اگر مهم‌ترين هدف و اصلی‌ترين نگرانی و دغدغه برنامه‌ريزان، مسئولان ذيربط، مديران مدارس، آموزگاران و اوليای دانش‌آموزان تقويت انس روزانه دانش‌آموزان با قرآن کريم باشد، آنگاه می‌توان برای تحقق اين هدف بیشتر به برنامه‌ریزی پرداخت.

وی با بیان اینکه اغلب آموزگاران دوست دارند بدانند چگونه می‌توانند تدریس قرآن موفقی داشته باشند، افزود: این افراد یقیناً با تکیه بر روش‌های بسیار آسان‌تر از گذشته می‌توانند از عهده‌ آموزش قرآن به دانش‌آموزان برآیند و از تدریس قرآن لذت ببرند. اولین قدمی که آموزگار باید بردارد عزم به انجام آموزش قرآن است. «فَاِذا عَزَمتَ فَتَوَکل عَلی اللهِ؛ هنگامی که تصمیم گرفتی، بر خدا توکل کن»، سپس قبل از تدریس قرآن معلم باید مقدمات تدریس کلام خدا را فراهم کند که مهم‌ترین قدم هست. معلم باید دانش‌آموزان را تشنه کلام وحی کرده و نیاز در میان آنان ایجاد کند و بعد لذت یادگیری قرآن را به دانش‌آموزان بچشاند.

رشیدی گفت: مطلب مهم و قابل تأکید این است که معلم مقطع ابتدایی باید از خودش شروع کند، اگر از خواندن قرآن لذت برد شاگردانشان هم لذت می‌برند.

معلم قرآن مهربان و خنده‌رو باشد

وی با تأکید بر اینکه معلم باید در برنامه قرآنی جامعه‌نگر باشد، گفت: ارکان «سواد قرآنی» (خواندن، فهمیدن، تدبر و انس مستمر) در عرض هم قرار دارند و با هم رشد می‌کنند. گاهی این تلفیق چنان در هم تنیده است که جدا کردن آن اشکال تولید می‌کند، مانند خواندن و فهمیدن که دو روی یک سکه‌ هستند.

رشیدی ادامه داد: مطلب مهم دیگر رفتار و الگو بودن معلم قرآن است. اگر آموزگار در زنگ قرآن خنده‌رو و مهربان باشد، یقیناً می‌تواند در جلب نظر و افزایش علاقه‌مندی شاگردان به قرآن اثربخشی بیشتری داشته باشد و برعکس، ناراحتی و عصبانیت یا برخورد نامناسب معلم، گاهی به بی‌میلی و فرار دانش‌آموز از یادگیری قرآن منجر می‌شود که جبران آن فرصت و هزینه‌ زیادی می‌طلبد.

این مدرس قرآن با بیان اینکه درک تفاوت‌های فردی و استعداد و علاقه دانش‌آموزان در میزان رشد و موفقیت ایشان حرف اول را می‌زند، افزود: از سوی دیگر، همه دانش‌آموزان مثل هم نیستند. پس یک روش تکراری را روی همه نباید پیاده کرد. گاهی دانش‌آموز علاقه و استعداد حفظ قرآن را دارد. گاهی به خواندن قرآن با صوت علاقه‌مند است. گاهی دوست دارد قصه‌های قرآن را روایت کند.

وی در ادامه با تأکید بر اینکه نقش الگوی خانواده در انس روزانه‌ دانش‌آموزان با قرآن حرف اول را می‌زند، گفت: باید در طول سال، برای اعضای خانواده جلسات مختلف با اساتید قرآنی که روانشناسی بچه‌ها را هم می‌دانند، برگزار شود و نقش الگویی اولیا در جذب دانش‌آموزان به این منشور نورانی تشریح شود.

رشیدی بیان کرد: راهکار مهم در آموزش قرآن در مقطع ابتدایی این است که معلمان کلاس‌های پیش دبستانی و کلاس اول ابتدایی با روش شنیداری و از طریق نقاشی و نمایش و انواع بازی‌ها و بیان قصه‌های قرآنی، پیام‌ها و مفاهیم اخلاقی و اعتقادی قرآن را به دانش‌آموزان منتقل کنند ولی از کلاس دوم ابتدایی تا پایان دوره متوسطه دوم، معلمان و دبیرهای متخصص با کتاب‌های قرآنی مستقل، امر آموزش را هدایت کنند.

راهکارهای تدریس قرآن در مقطع متوسطه

این پیشکسوت قرآنی فارس افزود: در بخش پرداختن به تلاوت قرآن و مفهوم آیات، مجدد تأکید می‌شود که بخش تلاوت قرآن از نظر آشنایی با قواعد روخوانی و تجوید و صوت و لحن تقلیدی و تطبیقی و حفظ سوره‌های کوچک در مقطع ابتدایی باید به سرانجام برسد و دانش‌آموزان بتوانند به روانی و زیبایی قرآن بخوانند.

وی با بیان اینکه در مهد کودک و پیش دبستانی و اول ابتدایی، تمرکز روی نقل قصه‌های قرآنی و انبیا و حفظ پیام آیات و سوره‌های کوچک است، افزود: در مقطع متوسطه اول تمرکز روی آشنا کردن دانش‌آموزان با ترجمه واژه‌های آیات به گونه‌ای باشد که بتوانند بیش از ۵۰ در صد آیات را به همراه تلاوت، ترجمه مفهومی کنند ولی بخش حفظ پیام آیات جهت معرفی ابعاد مختلف و جنبه‌های فرهنگ‌سازی قرآن کریم را در زمینه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، روانشناسی تربیتی، علمی و غیره نیز در سطح کل قرآن بررسی شود و شاهد مثال آورده شود و در مقطع متوسطه دوم نیز تمرکز برنامه‌ها از حفظ ترتیبی پیام آیات در سطح کل قرآن، به حفظ آیات موضوعی بوده و کارهای پژوهشی و تهیه مقاله و انجام کنفرانس در موضوعات مختلف مبتلا به جوانان مسلمانان و ارائه راهکارهای قرآنی برای دانش آموزان و ایجاد مهارت در به‌کارگیری آیات قرآن در رفع مشکلات روزمره خود انجام شود.

به گفته وی، جذابیت آموزش‌های قرآنی را در بهره‌گیری از هنرهای نمایشی، بیان قصه‌ها، سرودهای قرآنی، برگزاری کلاس قرآن در نمازخانه مدرسه و استماع تلاوت فرازها و قطعه‌های زیبای آیات قرآن توسط قراء معروف، بیان پیام‌های پر معنا و متنوع در تمامی جنبه‌های اخلاقی و فرهنگی و اجتماعی و اعتقادی و سیاسی قرآن کریم به شکل حفظ موضوعی آیات قرآن و همچنین بیان تفسیرها و پژوهش‌های موضوعی و کاربردی در رفع انواع مشکلات زندگی روزمره به شکل مقاله و کنفرانس و معرفی سبک زندگی قرآنی و خلاصه نشان دادن چهره انسان کامل که رنگ خدایی گرفته به دانش‌آموزان می‌توان به منصه ظهور رساند.

رشیدی تأکید کرد: مهم‌تر از همه که اگر انجام شود در این امر خطیر آموزش قرآن موفق خواهیم بود، برگزاری دوره‌های ارتقای معلمان قرآن مدارس به ویژه آموزگاران ابتدایی و آموزش شیوه‌های نوین آموزش قرآن است.

وی در پایان با بیان اینکه شناسایی استعدادهای قرآنی و حمایت از آن‌ها و تشویق دانش‌آموزان قرآنی می‌تواند به ایجاد انگیزه در جذب به قرآن کمک کند، افزود: تعامل دستگاه‌های متولی آموزش و ترویج و پژوهش قرآنی از جمله سازمان تبلیغات، اوقاف و ارشاد و مؤسسات و تشکل‌های قرآنی با آموزش و پرورش می‌تواند به پیشبرد هدف بزرگ کمک کند.