آیین دیرینه تعزیه‌خوانی در خراسان جنوبی؛ نمایشی از عشق و حماسه

به گزارش ایکنا از خراسان‌جنوبی، تعزیه، که به‌عنوان یکی از هنرهای آیینی و مذهبی ریشه‌دار در ایران شناخته می‌شود، در جای‌جای این استان مرزی با شور و اشتیاق مردمی برگزار می‌شود و روح حماسه عاشورا را در جان حاضران می‌دمد.

این هنر نمایشی از سده‌های گذشته تاکنون در میان شیعیان ایران به‌ویژه در خراسان جنوبی رواج داشته و همواره بستری برای ابراز ارادت مردم به اهل‌بیت(ع) بوده است.

اجرای تعزیه در خراسان جنوبی تنها یک نمایش نیست، بلکه بازآفرینی عمیق‌ترین باورهای دینی مردمانی است که عاشورا را نه‌تنها یک حادثه، که یک مکتب می‌دانند. مراسم تعزیه‌خوانی که به ثبت ملی در فهرست میراث معنوی کشور با شماره ۲۷ رسیده، هر ساله در ایام محرم در روستاها و شهرهای مختلف استان برگزار می‌شود.

تعزیه‌ها عمدتاً از هفتم محرم آغاز و تا روز عاشورا ادامه دارند، به‌گونه‌ای که در هر روز، یکی از شخصیت‌های برجسته واقعه کربلا در قالب نمایشی مذهبی معرفی می‌شود. در روستای درخش آسیابان، روز هفتم محرم با تعزیه مسلم بن عقیل آغاز می‌شود؛ نمایشی از تنهایی و غربت سفیر امام حسین(ع) در کوفه. روز هشتم، صحنه‌ای از رشادت و شهادت حضرت علی‌اکبر(ع) به نمایش درمی‌آید که به‌راستی، تصویری تکان‌دهنده از وفاداری نسل جوان به آرمان‌های حسینی است. در نهمین روز ماه محرم، تعزیه حضرت ابوالفضل العباس(ع) در این روستا اجرا می‌شود؛ نمایشی که هر ساله اشک از دیدگان تماشاگران جاری می‌سازد. روز عاشورا، نقطه اوج این نمایش مذهبی است؛ جایی که وقایع دشت کربلا از صبح تا عصر به‌گونه‌ای دراماتیک بازسازی می‌شود.

در روستای مهمویی نیز سنت تعزیه‌خوانی با قوت و شکوهی خاص برگزار می‌شود و در آن تعزیه حضرت حر، امام حسین(ع)، حضرت علی‌اکبر(ع)، حضرت ابوالفضل(ع) و حتی رحلت پیامبر اکرم(ص) اجرا می‌گردد. در این روستا، مشارکت گسترده مردم و جوانان، رنگ تازه‌ای به اجراها بخشیده و شور حسینی را در دل‌ها زنده می‌کند. در خنگ، یکی دیگر از روستاهای میزبان، روز تاسوعا به تعزیه حضرت ابوالفضل(ع) اختصاص دارد؛ تعزیه‌ای که با نوای حزین نوحه‌ها، فضای روستا را سراسر سوگ و اندوه می‌سازد.

روز عاشورا در خنگ نیز تعزیه صحرای کربلا اجرا می‌شود که با حضور پرشور مردم برگزار شده و صحنه‌های نبرد، اسارت و شهادت به گونه‌ای عینی برای مخاطبان مجسم می‌شود. در این اجراها، کودکان، نوجوانان، زنان و مردان هر یک نقشی دارند؛ از پوشیدن لباس‌های دوره‌ای تا ساخت و آماده‌سازی صحنه‌ها. برپایی خیمه‌ها، استفاده از اسب‌های تزئین‌شده، و بازآفرینی نمادین میدان جنگ، بخشی از عناصر تعزیه در خراسان جنوبی است.

نقالی، مرثیه‌خوانی، دیالوگ‌های حماسی و بخش‌های موزون، همگی به زبان فارسی و گاه عربی اجرا می‌شوند و مخاطبان را به دل حادثه می‌برند. تعزیه‌خوانی نه تنها فرصتی برای ترویج فرهنگ عاشورا بلکه بستری برای انتقال مفاهیم دینی به نسل جوان نیز هست. نوجوانان خراسان جنوبی با حضور در گروه‌های تعزیه‌خوانی، از همان سنین پایین با آموزه‌های کربلا، فداکاری، عدالت‌خواهی و ولایت‌مداری آشنا می‌شوند. پیرمردان با تجربه که سال‌ها در این هنر نقش داشته‌اند، همچنان به آموزش جوان‌ترها پرداخته و چراغ این آیین را روشن نگه می‌دارند.

در بسیاری از این تعزیه‌ها، زنان نیز مشارکت غیرمستقیم دارند؛ از تهیه لباس‌ها و وسایل صحنه تا آماده‌سازی محل اجرا و پشتیبانی از گروه‌ها. فضای روستاها در این ایام کاملاً دگرگون می‌شود؛ سکوت شبانه با طنین ذکر مصیبت، عزاداری و آماده‌سازی صحنه‌های فردا درمی‌آمیزد.

آیین تعزیه‌خوانی خراسان جنوبی تنها یک میراث نمایشی نیست، بلکه گواهی زنده بر پیوند عمیق مردم این خطه با عاشورا و فرهنگ مقاومت است. در سال‌های اخیر، برخی گروه‌های تعزیه‌خوانی این منطقه موفق به اجرای آیین‌ها در سایر استان‌ها و حتی کشورهای مجاور نیز شده‌اند.

مردم با نذر و نذورات خود، به برگزاری هرچه باشکوه‌تر این مراسم کمک می‌کنند و اجرای هر تعزیه اغلب همراه با پخش نذری و اطعام عزاداران است. ادارات میراث فرهنگی و ارشاد اسلامی نیز با حمایت‌های معنوی و گاه مادی، به حفظ و ثبت این آیین‌ها در فهرست آثار ناملموس ملی کمک کرده‌اند. فراتر از یک هنر، تعزیه‌خوانی در خراسان جنوبی، یک شیوه زندگی و ابراز ایمان است؛ روایتی جمعی از وفاداری، اشک، عشق و قیام.

این مراسم در هر سال، با وجود تغییرات اجتماعی و فرهنگی، همچنان با اصالت برگزار شده و بر دل مخاطبان می‌نشیند. اگرچه فناوری و رسانه‌های نوین راه‌های تازه‌ای برای روایت عاشورا فراهم کرده‌اند، اما تعزیه همچنان جایگاه رفیع خود را در میان دل‌های مردم حفظ کرده است.

آیین تعزیه، جلوه‌ای از تاریخ، هویت، هنر و دین در خراسان جنوبی است که با هر اجرای تازه، برگ جدیدی از کتاب ماندگار عاشورا را ورق می‌زند. 

سپیده قلندری