خطر بی‌عدالتی از خطر دشمن بیرونی بیشتر است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین ابراهیم ابراهیمی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی، شامگاه 10 مردادماه در نشست علمی «نسبت واقعه عاشورا و عدالت اجتماعی» با بیان اینکه از زیارت وارث نتیجه می‌گیریم که امام حسین(ع) وارث آدم، نوح، موسی، عیسی(ع) و پیامبر خاتم(ص) است، گفت: وقتی امام حسین(ع) وارث پیامبران اولوالعزم باشد، حرکت آن حضرت هم باید در راستای اهداف این انبیاء باشد. امامی که وارث پیامبران است شعار او در کربلا از یک‌ طرف شعار توحید و از طرف دیگر شعار اصلاح امور مسلمین است، یعنی پیامبران الهی دو هدف عمده دارند؛ یک هدف عمده ایشان دعوت و زنده کردن و احیای توحید و هدف دیگر آنان اصلاح امور مسلمانان است.

وی افزود: در سوره مبارکه حدید در آیه 26 «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ» سه اصل را در مورد پیامبران بیان کرده است. اولین اصل، لزوم وحی و اثبات رسالت از طریق معجزه و بینات؛ دوم، تبیین معارف و تعلیم انسان به علوم الهی و سوم، هدایت مردم برای قیام به قسط است.

عدالت اجتماعی با قسط امکان‌پذیر است

ابراهیمی تصریح کرد: در اینجا تعبیر «لیقوم الناس بالقسط» را به کار برده است؛ یعنی  مردم باید در همه ابعاد به قسط و عدالت قیام نکنند و اگر مردم و مدیران یک کشور قائم به قسط باشند، مدینه فاضله تشکیل خواهد شد، یعنی انسان‌هایی می‌توانند مشکل کشور را حل کنند که قائم به قسط و عدل باشند. قسط یعنی نصیب عادلانه؛ در واقع قسط عدلی است که ظهور دارد. به تعبیر دیگر عدالت در حکومت و داوری است و قسط در مقابل تقسیم حقوق است و قسط عین استحقاق است و حلاوت و شیرینی دارد، ولی عدالت خشک است، چون نوعی داوری محسوب می‌شود.

ابراهیمی اظهار کرد: اگر حقوق یک کارگر طبق قانون پرداخت شود، عین عدالت است، ولی قسط نیست؛ آیا حقوق استحقاقی یک کارگر 5 میلیون تومان است؟ خیر، حق او بیشتر است، ولی اگر طبق قانون، کسی حقوقش را بدهد عین عدالت است ولی قسط، استحقاق و پرداخت همه حق افراد است، نه صرفا براساس قانون و داوری. زمانی در جامعه قسط ایجاد می‌شود که مجموعه مردم قیام به قسط کنند. خداوند در سوره مبارکه نساء فرموده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید قوام به قسط باشید»؛ یعنی باید نسبت به همه انسان‌ها قسط رعایت شود.

ظلم اجتماعی بدتر از ظلم اعتقادی

استاد دانشگاه علامه طباطبایی بیان کرد: در مقابل عدالت، ظلم به معنای تضییع حقوق دیگران است و در جایی معنا دارد که ظالم و مظلومی باشد؛ ما دو ظلم داریم؛ گاهی ظلم، اعتقادی و کلامی است مانند شرک که فقط عذاب اخروی دارد، ولی گاهی ظلم اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است مانند تعدی به مال و منال و حقوق دیگران که هم مایه عذاب دنیوی و هم عذاب اخروی، چون ظلم تعدی کردن به حقوق دیگران و حرکت برخلاف نظام هستی است.

ابراهیمی اضافه کرد: امام صادق(ع) فرمودند که پیامبر شتری داشت که از شترهای دیگر سبقت می‌گرفت؛ روزی شتر یک اعرابی از شتر پیامبر(ص) سبقت گرفت و شتر پیامبر(ص) از بقیه شترها عقب ماند. پیامبر(ص) فرمود که چون شتر من تندرو بود و از شترهای دیگر سبقت می‌گرفت به خود بالید و مغرور شد و تنبیه او شکستش بود و بعد فرمودند که اگر موجودی از حد خود تعدی کند، تنبیه می‌شود؛ لو بغی جبل علی جبل لجعله الله الباغی منهما دکاء؛ اگر کوهی بر کوه دیگری ستم کند کوه ستمکار فرو می‌ریزد یعنی ظلم هم در جمادات و هم نباتات و هم حیوانات وجود دارد.

وی ادامه داد: مشهور است که امام حسین(ع) در نامه به محمدبن حنفیه نوشت: «انما خرجت لطلب الالسلام فی امة جدی ارید ان آمر بالمعروف و...»؛ من می‌خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم و بارزترین مصداق امر به معروف عدالت‌طلبی و مبارزه با ظالمین است؛ امام حسین(ع) براساس نقل کتاب شریف تحف‌العقول درباره اهمیت این دو فریضه ابتدا به دو آیه شریفه قرآن تمسک فرموده است؛ اول آیه 44 مائده «فَلَا تَخْشَوُا النَّاسَ وَاخْشَوْنِ؛ ای علما (آیه درباره علمای بنی اسرائیل است) از مردم نترسید احکام خدا را بیان کنید و از مخالفت با من بترسید.»

ابراهیمی تصریح کرد: به تعبیر شهید مطهری، آیه مورد بحث این قاعده کلی را بیان کرده؛ اولا از دشمن خارجی نترسید، خطری از خارج اسلام را تهدید نمی‌کند. ثانیاً از من بترسید یعنی از این که امتها از درون فاسد شوند بترسید زیرا در این صورت براساس سنت خداوند آنچه به انسان‌ها انعام داده شده پس گرفته می‌شود؛ «إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ.»

استاد دانشگاه علامه طباطبایی اضافه کرد: آیه دیگری که امام در منا به آن تمسک کردند آیه 71 توبه است؛ «وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ»؛ اولیاء از «ولی» بر وزن عقل است، ولی به معنای قرب و نزدیکی و محبت و نصرت و ولایت است. هر سه معنا برای ما در نظر است؛ مؤمنون و مؤمنات باید نسبت به هم محبت داشته باشند و بغض و کینه را کنار بگذارند. اولیاء را اگر به معنای نصرت بگیریم، یعنی مؤمنین باید یار و یاور باشند و دست همدیگر را بگیرند و به هم کمک کنند. 

مفهوم ولایت

ابراهیمی در ادامه سخنانش با اشاره به اینکه اگر اولیاء را به معنای ولایت بگیریم، یعنی مؤمنان و مؤمنات باید تحت ولایت و فرمانروایی خودشان باشند، اضافه کرد: امام حسین(ع) بعد از استناد به این دو آیه شریفه فرمودند: «فبدء الله بامر بالمعروف و النهی عن المنکر فریضة...»؛ خدا از این دو فریضه آغاز کرد، زیرا خدا می‌داند هرگاه این فریضه ادا و برپا شود تمام فرایض دیگر از آسان و دشوار برپا داشته خواهد شد زیرا امر به معروف و نهی از منکر دعوت به اسلام و همراه با رد مظالم یعنی بازگرداندن حقوق ستمدیدگان و مبارزه با ستمگر و تقسیم فیء و خمس و بیت‌المال و غنائم است، یعنی توزیع عادلانه ثروت‌های عمومی و گرفتن صدقات و مالیات از موارد صحیح و هزینه آن در جای مناسب خود.

وی تاکید کرد: این سخن امام حسین(ع) در سرزمین منا خطاب به حاجیان است که چرا امر به معروف و نهی از منکر نمی‌کنید. امر به معروف باعث توزیع عادلانه بیت المال و دریافت درست مالیات و هزینه صحیح آن است. اگر این دو فریضه فراموش شود رفته‌رفته اصل دین از بین خواهد رفت و امور جامعه به فساد و تباهی کشیده می‌شود، منکر اول نزد امام(ع)، ظلم و معروف اول نزد امام(ع)، قسط و عدل است. امام از یک سو مسئله عدالت و از سوی دیگر تقسیم اموال عمومی را مطرح می‌کند نه اینکه افراد و طبقات خاص نسبت به اموال عمومی دست‌اندازی و نیز در قله ثروت عیاشانه زندگی کنند و برخی هم در دره  فقر و فلاکت بسوزند. 

استاد دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: وقتی امام حسین(ع) از سوی والی مدینه به بیعت فراخوانده شد برآشفت و شبانگاه به سمت روضه نبوی رفت و به درگاه خدا گفت که خداوندا این قبر پیامبر تو محمد است و من فرزند دختر او، خدایا از آنچه برای من پیش آمده آگاهی؛ خداوندا من معروف را دوست دارم و از منکر بیزارم. این چنین امام(ع) این عبارت را بر سینه تاریخ نگاشتند.

هدف اصلی قیام عاشورا

وی با بیان این نکته که امام حسین(ع) هدف از قیام خود را در مواضع مختلف بیان کرده است، گفت: هدف ایشان اصلاح امت جدش بود و فرمود من می‌خواهم در قلمرو حکومت اسلامی، اصلاح پدید آورم و بندگان ستمدیده را از امنیت و حقوقشان برخوردار کنم. امام در حرکت به سمت کوفه، در مسیر با فرزدق، شاعر معروف ملاقات و از وضعیت مردم کوفه پرسید. فرزدق پاسخ داد دلهای مردم با تو و شمشیرها علیه توست. امام فرمودند: فرزدق، امویان دارایی فقرا و بیچارگان را ویژه خود ساخته‌اند. امام در جای دیگری فرمودند در جایی که به حق عمل نمی‌شود و از باطل جلوگیری نمی‌شود بر مؤمن واجب است قیام کرده و آماده شهادت باشد؛ یعنی باید از جان گذشت. در اینجا وجود ضرر مالی و جانی مانع امر به معروف و نهی از منکر نیست.

ابراهیمی افزود: در کربلا وقتی حر مانع حرکت امام شد، امام در نامه‌ای به بزرگان کوفه نوشت که شما می‌دانید پیامبر فرمود هر کسی سلطان ستمگری را ببیند که با سنت پیامبر مخالفت کرده و حرام و حلال خدا را رعایت نمی‌کند و در میان بندگان خدا به ظلم و ستم رفتار می‌کند و آگاهانه با او به مقابله برنمی‌خیزند، سزاوار است که خدا او را در جایگاه آن سلطان همنشین کند. 

ظلم گناهی کبیره است

وی اظهار کرد: ظلم جزء گناهان کبیره است، اما باید از آن ظلمی ترسید که مظلوم هیچ پناهی جز خدا ندارد، زیرا مظلوم آه می‌کشد و خدا را می‌خواند و غیر از خدا کسی را ندارد و بین آه مظلوم و بارگاه ملکوتی خدا هیچ حجاب و فاصله‌ای نیست. در کافی شریف از امام باقر(ع) و ایشان از امام سجاد(ع) و به ترتیب از امام علی(ع) نقل فرمودند: «یا بنی، ایاک و ظلم من لا یجد علیک ناصرا الا الله؛ ای فرزندم از ظلم به کسی که در برابر تو هیچ یاری‌گری جز خدا ندارد بترس و بر حذر باش.»