بخل علمی از بزرگترین آفات اخلاقی برای آموزش و پژوهش است

به گزارش ایکنا، فهیمه فرهمندپور، استاد دانشگاه تهران، شامگاه 26 تیرماه و در شب عید غدیر در نشست «بیان تجربیات پژوهشی اساتید» که از سوی پردیس فارابی دانشگاه تهران برگزار شد، گفت: در دهه 60 در حوزه علمیه خواهران، اساسا چیزی به نام پژوهش و تحقیق وجود نداشت و آموزش صرف بود و با حمایت آقای مهدوی‌راد و با سختی‌های فراوان کلاسی برای روش تحقیق با حضور ایشان تشکیل شد و طلاب امروز باید واقعا قدردان موقعیت کنونی و ارتقاء سطح پژوهش باشند.

وی با بیان اینکه درباره چه چیزی باید پژوهش کرد، افزود: بنده مرتب این سؤال را از دانشجویان ارشد و دکتری می‌شنوم که دائما از ما موضوع می‌خواهند و نگران‌کننده آن است که وقتی قصد دارند رساله پایان تحصیل خود را ارائه دهند این دغدغه بیشتر است و از استاد موضوع می‌خواهند.

عضو شورای برنامه‌ریزی و تالیف کتب درسی آموزش و پرورش در دهه 80 اظهار کرد: اولین مسئله به نظر بنده در این عرصه، داشتن مطالعات فراوان و زیاد زمینه‌ای است، از بلاهایی که امروز بر سر جامعه ما آمده این است که مردم و نوجوانان و جوانان ما اهل مطالعه نیستند و عمدتا به داشتند اطلاعات غیرمستند و کشکولی و پراکنده از فضای مجازی عادت کرده‌ایم بنابراین بنده توصیه می‌کنم دانشجویان در هر رشته تحصیلی که هستند مطالعات زمینه‌ای مرتبط با رشته تحصیلی خود را افزایش دهند و به آنچه که فقط باید در آزمون پایان ترم بدهند بسنده نکنند.

لزوم مطالعات زمینه‌ای

فرهمندپور تصریح کرد: مرحله دیگر آنکه دانشجو باید بعد از اینکه به قدر کفایت به مطالعات زمینه‌ای پرداخت مرزهای علائق علمی خود را تعیین کند. مثلا در رشته تاریخ گرایشات مختلفی مانند تاریخ صدر اسلام، میانه و ایران باستان، تاریخ شبه قاره هند، شمال آفریقا و ... وجود دارد، همچنین رویکردهایی چون تاریخ سیاسی و ... و دانشجو باید مرز خود را برای کسب تخصص در یکی از این رشته‌ها معین کند.

فرهمندپور اضافه کرد: نکته دیگر اینکه ما باید از گزارشات توصیفی صرف عبور کرده و به سمت پژوهش‌های مسئله‌محور پیش برویم زیرا دوره گزارشات توصیفی سپری شده است. ایجاد سؤال و کشف مسئله و پژوهش‌های مورد نیاز جامعه برای دوره کنونی ضروری است البته کلا نباید پژوهش‌های موضوع محور حذف شوند.

استاد دانشگاه تهران با اشاره به روش تحقیق و پژوهش، گفت: روش تحقیق در سه سطح قابل استفاده است؛ اول سطحی که عمدتا در مقطع کارشناسی استفاده می‌شود و آن روش تحقیق به معنای فرایند و مراحل پژوهش است یعنی از کشف مسئله تا رسیدن به نتیجه بحث. معنای دیگری از روش تحقیق وجود دارد که وقتی به درد  ما خواهد خورد که سطح اول را بلد باشیم و آن، الگوی معتبر برای سازماندهی، سنجش و ارزیابی اطلاعات است و در اینجا روش تحلیل تاریخی، منطقی و ... مطرح می‌شود.

تاسف از برداشت‌های غلط در روش تحقیق

استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: من بسیار نگران و متاسف هستم که وقتی اصطلاح روش تحقیق را حتی در بین برخی استادان مطرح می‌کنیم ذهنشان به سمت مرحله اول یعنی فرایند پژوهش می‌روند و مثلا می‌گویند روش فلان تحقیق، کتابخانه‌ای است در صورتی که ما چیزی به نام روش تحقیق کتابخانه‌ای نداریم، روش کتابخانه، روش گردآوری اطلاعات است و فرد می‌تواند اطلاعات خود را یا از کتاب یا از تحقیق میدانی به دست بیاورد.

وی با تاکید بر اینکه باید به سمت تحقیقات برون‌دینی برویم، افزود: نه اینکه تحقیقات درون‌دینی را کنار بگذاریم بلکه تحقیقات برون‌دینی مخاطبان بیشتری خواهد داشت و عناوین بیشتری برای تحقیق در اختیار ما خواهد بود و مطالعات زمینه‌ای ما هم بیشتر خواهد شد و افق جدیدی از عناوین پژوهش در اختیار ما قرار خواهد گرفت.

فرهنمدپور با اشاره به اخلاق پژوهش، تصریح کرد: التبه من خودم در عرصه اخلاق و ادب پژوهش ادعایی ندارم ولی موضوعاتی را به اشتراک می‌گذارم تا تاکیدی بر اهمیت علم آموزی و تحقیق باشد. اولین توصیه بنده این است که با همه وجود باور کنیم که؛ العلم نور یقذفه الله فی قلب من یشاء ان یهدیه؛ علم نوری است که خدا در قلب کسانی قرار داده که می‌خواهد آنها را هدایت کند. 

وی تاکید کرد: اینکه کسی کتاب زیاد بخواند و زیاد مطالعه کند و هوش زیاد داشته باشد برای تبدیل به استاد و پژوهشگر تراز علوم دینی کافی نیست و باید خداوند نور علم را در وجود انسان قرار داده باشد. ما باید دغدغه‌مندانه و از روی احساس مسئولیت پژوهش کنیم.

پژوهش را جدی بگیریم

وی با تاکید بر اینکه باید پژوهش را به خصوص در مقولات دینی خیلی جدی بگیریم، افزود: در هر رشته‌ای که می‌خوانید و هر شغل و حرفه و ماموریتی که داریم خود را باید مرکز ثقل عالم بدانیم و تصور کنیم قدمی که برمی‌داریم می‌تواند جلوی یک فاجعه را بگیرد و یا فاجعه بیافریند و برای رفع تکلیف و کسب نمره و گذراندن واحد و ... درس نخوانیم و پژوهش نکنیم. ما باید دغدغه‌مندانه و مسئولانه زندگی و کار کنیم نه اینکه لزوما فلان موقعیت و جایگاه را داشته باشیم.

استاد حوزه و دانشگاه با بیان این سوال که دستاوردهای علمی کشور حاصل تلاش علمی چند استاد و دانشجو است، گفت: با اطمینان می‌گویم کمتر از ده درصد. اگر این مقدار به 20 و 30 و 60 و 80 درصد تبدیل می‌شد در این صورت اتفاق بسیار بزرگ و مبارکی رخ می‌داد. در روایتی در مورد دوره امام زمان(عج) داریم که اگر علم مثلا هفتاد و چند جزء باشد یک جزء آن تا دوره امام زمان کشف شده و مابقی در دوره ایشان تولید خواهد شد، چرا این جهش علمی ایجاد می‌شود، شاید دغدغه‌مندی و مسئولیت‌پذیری همه افراد سبب می‌شود تا این همه پیشرفت ایجاد شود.  

دنبال کسب شهرت و جایگاه نباشیم

فرهمندپور با بیان اینکه نباید شهرت و مقام و جایزه هدف ما باشد بلکه کسب و تولید علم سودمند را هدف خود قرار دهیم، گفت: چه بسیار بزرگانی بودند که امروز دین و حق بزرگی بر گردن ما دارند ولی در دوره خود ناشناخته ماندند و آنها اگر فکر شهرت و مقام بودند هرگز دست به خلق چنین آثاری نمی‌زدند و ما امروز ریزه‌خوار سفره علمی آنها هستیم.

وی اضافه کرد: نکته مهم دیگر در این زمینه آن است که به شدت امانتدار و سخاوتمند در تحقیقات و پژوهش‌های علمی باشیم؛ چه بسیارند پژوهشگرنماها و استادنماها که به اندازه کافی سخاوتمند و امانتدار نیست؛ بسیار می‌شناسم افرادی که کارهای با ارزشی دارند ولی حاضر نیستند آن را در اختیار دیگران قرار دهند و به قول معروف حتی حاضر نیستند موضوعات پژوهشی خود را به اشتراک بگذارند؛ از دستاوردهای دیگران و منابع علمی استفاده می‌کنند ولی حاضر نیستند آن را در اختیار دیگران قرار دهند، اینها به نظر بنده خیلی خطرناک است، اجازه ندهیم چنین موضوعات خطرناکی در قلب و جان ما رسوخ کند؛ من فردی را همانند استاد مهدوی‌راد در سخاوت علمی ندیدم که کتابخانه‎‌ای با چند هزار کتاب دارند و از 40 سال پیش که بنده با ایشان آشنا شدم هرگز بخلی در ارائه دانسته‌ها و آموزش حتی فوت کوزه‌گری و هر چه می‌دانند، ندیدم.

عبد بودن در کسب علم

فرهمندپور با تاکید بر اینکه انسان باید عبد باشد، بیان کرد: عبد بودن اقتضائات متفاوتی دارد و گاهی عبودیت در مسائل شغلی و ... است و گاهی در تقوای علمی و باید در تمامی مراحل زندگی اولویت‌شناس بوده و تقوا را رعایت کنیم.