علت تأثیر‌پذیری جامعه ایران از تکنولوژی‌های ارتباطی چیست

 

در ابتدای این نشست تخصصی که امروز چهارشنبه 3 آذر، در بستر فضای مجازی برگزار شد، فرزانه نزاکتی؛ پژوهشگر و مدرس دانشگاه از چرایی بررسی سبک زندگی موبیتال سخن به میان آورد و گفت: در ابتدا واژه جدید «موبیتال» که از ترکیب دو واژه موبایل و دیجیتال بدست آمده است را تعریف می‌کنیم. اساساً سبک زندگی دیجیتال سبب تحول در زندگی بشر شد و پیش‌تر تعریف مشخصی از این نوع سبک زندگی وجود داشت، اما با اضافه شدن موبایل و دستگاه دیجیتال همراه که شامل تلفن هوشمند، لپ‌تاپ، تبلت، کتابخوان، پخش کننده موسیقی، ساعت هوشمند و دوربین دیجیتال می‌شود و به دلیل قابلیت تحرک‌پذیری این دستگاه‌ها، سبک زندگی دیجیتال نیز دستخوش تغییرات فراوانی شد.

 

این مدرس دانشگاه افزود: بر همین اساس سبک زندگی موبیتال نتیجه ادغام تلفن همراه، رایانه، اینترنت، برنامک‌ها و شبکه اجتماعی مجازی به زندگی است که بسیاری از اندیشمندان جهان از آن به عنوان انقلاب اجتماعی بعدی یاد کردند. در نتیجه کاربری گسترده دستگاه‌های دیجیتال همراه توسط دانشجویان در همه شئون و عرصه‌های زندگی اعم از تحصیل، کار و زندگی شخصی و اجتماعی؛ فرهنگ و سبک زندگی دانشجویی تغییر کرده و سبک زندگی جدیدی ایجاد شده که ما دانش کافی درباره آن نداریم. در این فضای مبهم و ناشناخته امید‌ها و نگرانی‌ها در مورد اثرات مثبت و منفی این سبک زندگی در ابعاد آموزشی، فرهنگی، اجتماعی و حتی شخصی جوانان و دانشجویان به وجود آمده است.

 

نزاکتی در ادامه به الگو‌های کنش کاربران پرداخت و گفت: بنابراین در وهله نخست نیازمند شناخت فهم و درک این نوع سبک زندگی هستیم. هدف از مطالعه سبک زندگی موبیتال کاربران این است که در ابتدا فهمی از معنا، انگیزه و احساس ناشی از کاربری دستگاه‌های دیجیتال همراه در زندگی به‌دست بیاوریم تا بتوانیم طرح مشخصی از الگو‌های کنش کاربران داشته باشیم. اما در این بین سؤالات زیادی مطرح است که باید جواب روشنی برای آن‌ها داشته باشیم. برای مثال الگوی کاربران دستگاه‌های دیجیتال همراه در زندگی روزمره کاربران چیست؟ آثار و پیامد‌های این کاربری چیست؟ معنای این کاربری برای کاربران و احساس کاربر چگونه است؟ استراتژی کاربر در مواجهه با این وضعیت چیست؟ پاسخ به سؤالات مطرح شده به ما توصیف درستی از سبک زندگی موبیتال کاربران ارائه می‌دهد که بر اساس آن می‌توانیم به الگوی کاربری دستگاه‌های دیجیتال همراه و آثار و پیامد‌های این کاربری و همین طور استراتژی‌های کاربران دست پیدا کنیم.

 

وی افزود: یافته‌های این پژوهشگر نشان داد که الگوی کاربری دانشجویان از دستگاه‌های دیجیتال همراه تلفیقی، فراغتی و اعتیادی است. تلفن هوشمند برای دانشجویان، منبع همه‌چیز شده است و آگاهی از اخبار، تبادل اطلاعات، برقراری ارتباط و مدیریت زندگی روزمره خود را با کمک آن انجام می‌دهند.

 

به‌گفته نزاکتی، مهم‌ترین آثار کاربری دستگاه‌های دیجیتال همراه برای دانشجویان، گسترش دسترسی‌ها، کاهش محدودیت‌ها و قدرت‌یابی، و مهم‌ترین پیامد منفی آن اتلاف وقت مفید است.

 

نزاکتی در تبیین این سبک زندگی، هر سه عامل «کاربران»، «فناوری‌های همراه» و «جامعه» را در شکل‌گیری تجربه «خشنودی و ناخشنودی هم‌زمان» مهم دانست و گفت: دانشجو به‌مثابه «نیازمند منطقی»، فناوری با «کارکردی دوگانه و متناقض»، و جامعه با «محرومیت‌ها و محدودیت‌هایش» سبک زندگی موبیتال خاص دانشجویان ایرانی را رقم می‌زنند.

 

به‌گفته این استاد دانشگاه، از میان رویکرد‌های مختلف به فهم رابطه فناوری و جامعه، رویکرد مطالعات فرهنگی فناوری و نظریه کنشگر و شبکه در تبیین وضعیت موجود مناسب‌تر است. دستاورد‌های این بررسی عبارت از پاسخ به ابهام عاملیت فناوری، فاصله‌گرفتن از دوگانه جبرگرایی فناورانه و ساخت اجتماعی فناوری، درنظرگرفتن نقش همه عوامل درگیر در تجربه اجتماعی فناوری، نقد و اصلاح نظریه استفاده و خشنودی است و باید این را در نظر گرفت که با ورود فناوری‌های نوین ارتباطی افراد از فضای زندگی قبلی خارج نمی‌شوند و صرفاً وارد فضای جدید فناوری می‌شوند.

 

در پایان این نشست عباس ساعدی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی نیز به چرایی تاثیرپذیری جامعه ایران از تکنولوژی‌های نوین ارتباطی پرداخت و گفت: آنچه که باید مورد توجه قرار داد میزان تأثیرگذاری فناوری ارتباطی در جوامع است. نمی‌توانیم ادعا کنیم که در همه جوامع فناوری‌های ارتباطی اثرات یکسانی داشتند، چراکه متناسب با ارزش‌ها و سنت‌های آن جامعه می‌توانند تأثیرات متفاوت داشته باشند.

 

ساعدی افزود: حال برای بررسی این امر در کشور خودمان باید در مورد چرایی اثرپذیری جامعه از فناوری‌های نوین صحبت کنیم. مردم ایران بیشتر یک جامعه شفاهی هستند تا یک جامعه مکتوب. به این دلیل گفت‌و‌گو و گپ‌زدن میان ما رایج است؛ سبک زندگی موبیتال تنها ابزار لازم برای برقراری این ارتباط را در اختیار ما قرار می‌دهد.

 

وی در ادامه به تفاوت سبک زندگی در ایران و سایر کشور‌ها اشاره کرد و گفت: اساساً سبک زندگی موبیتال در جامعه شفاهی ایران با سبک زندگی غربی متفاوت است. میزان مطالعه سرانه در ایران بسیار پایین است و با توجه به تناقضات در آمار باید عنوان کرد که میانگین مطالعه در ایران که بر اساس مطالعات غیردرسی حساب شده تنها ۵ دقیقه است؟! بر همین اساس است که میزان استقبال مردم ایران از تکنولوژی‌های ارتباطی بسیار دارد.

 

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: نوع پذیرش این تکنولوژی‌ها در سبک زندگی دانشجویان و غیر دانشجویان متفاوت است، چون مردم همیشه به سمت اطلاعات سهل الوصول گرایش دارند و برای دریافت اطلاعات عمیق‌تر می‌خواهند داده‌های دهان به دهانی داشته باشند که تاثیر بسیار زیادی در زندگی دانشجویی و شخصی دارد. جامعه شفاهی می‌تواند تأثیرات دیگری در سایر حوزه‌ها داشته باشد. وقتی در جامعه ما مردم اقبالی به مطالعه ندارند در پذیرش و استفاده از تکنولوژی‌های ارتباطی دچار افراط خواهند شد. برای مثال در کشور فرانسه دانشجویانی که در رشته زبان‌های خارجی تحصیل می‌کنند بیشتر از تکنولوژی تلفن همراه بهره‌جویی می‌کنند تا دانشجویانی که در رشته اقتصاد تحصیل می‌کنند؛ بنابراین ارتباط مستقیمی بین رشته‌های تحصیلی با سبک زندگی موبیتال وجود دارد. از طرف دیگر جنسیت دانشجویان نیز در سبک زندگی موبیتال مؤثر است و مکان زندگی دانشجویان و شهری که در آن درس می‌خوانند نیز بر سبک زندگی موبیتال تأثیرگذار است.

 

ساعدی در پایان این نشست گفت: سبک زندگی موبیتال می‌تواند نشان دهنده یک نوع استعمار الکترونیکی هم باشد. عده‌ای به تکنولوژی‌های جدید با دیده منفی نگاه کرده و فکر می‌کنند نوعی استعمار الکتریکی شکل گرفته که به صورت ناپیدا و پنهان ممکن است در آینده پیامد‌های خاص خود را نشان دهد.