استنادات قرآنی اصول ارزشی بیانیه گام دوم انقلاب

به گزارش ایکنا؛ حجت‌الاسلام والمسلمین مجید ابوالقاسم‌زاده، استادیار گروه اخلاق اسلامی دانشگاه معارف اسلامی، 28 اردیبهشت‌ماه در نشست «اصول ارزش‌شناختی بیانیه گام دوم انقلاب از منظر قرآن کریم» با بیان اینکه عمدتاً مبانی و اصول را به معنای یکسان به کار می‌برند، گفت: ممکن است این دو یک معنای لغوی داشته باشند، ولی در اصطلاح، میان آن‌ها تفاوت وجود دارد؛ مبانی بنیان‌های نظری بحث است که مفروض گرفته می‌شود و آن را اثبات نمی‌کنیم، بلکه براساس آن مباحثی را ثابت می‌کنیم، ولی اصول بایدها و نبایدهایی است که باید برای رسیدن به اهداف مدنظر به آنها عمل کنیم.

وی افزود: یکی از مبانی در مورد انسان این است که او از دو بعد یعنی جسم مادی و روحانی و معنوی درست شده است؛ ماتریالیست‌ها انسان را تک‌بعدی دانسته و به همین جسم منحصر می‌کنند و این مبنای سعادت و کمال حقیقی انسان است؛ یعنی اگر انسان را دوبعدی دانستیم، سعادت روحی و جسمی مدنظر است، ولی در نگاه مادی‌گرایی، سعادت صرفاً لذات جسمی است.

استادیار گروه اخلاق اسلامی دانشگاه معارف اسلامی با بیان اینکه ارزش به هر امر مطلوبی گفته می‌شود، تصریح کرد: این امر مطلوب در اقتصاد و سیاست و اجتماع تفاوت دارد. امر مطلوب در اقتصاد، سود و در اخلاق کاری ارزشمند است که ما را به غایت و هدفمان برساند؛ مثلاً برای رسیدن به کمال، باید کارهایی کنیم که مطلوب هستند. 

رئیس پژوهشگاه مطالعات اسلامی با اشاره به اصول ارزش‌شناختی بیانیه گام دوم انقلاب، اظهار کرد: مقام معظم رهبری در این بیانیه در حوزه‌های علم و معنویت، اخلاق، اقتصاد، عدالت و مبارزه با فساد، استقلال، عزت ملی و مرزبندی با دشمن و سبک زندگی فرمایشاتی دارند که هرکدام برخاسته از اصول ارزش‌شناختی است. ایشان در این بیانیه، معنویت و اخلاق را جهت‌دهنده همه حرکت‌های اجتماعی می‌دانند و می‌فرمایند که نبودن اخلاق حتی با برخورداری از نعمات مادی زندگی را به جهنم تبدیل می‌کند و هرقدر وجدان اخلاقی در جامعه رشد کند، برکات بیشتری را به همراه خواهد داشت؛ البته اخلاق و معنویت با دستور و فرمان ایجاد نمی‌شود؛ حکومت‌ها اول خود باید منش اخلاقی داشته باشند و زمینه آن را ایجاد کنند و با کانون‌های ضد معنویت و اخلاق بستیزند و اجازه ندهند که جهنمی‌ها، مردم را فریب دهند. بنابراین کسی دنبال این نیست که به زور مردم را به بهشت ببرد، اما باید جلوی کسانی که به زور قصد دارند مردم را جهنمی کنند، گرفت.

وی با اشاره به اخلاق‌های چهارگانه، اضافه کرد: اخلاق فردی ارتباط انسان با خود، اخلاق الهی ارتباط انسان با خدا، اخلاق اجتماعی ارتباط انسان با جامعه و اخلاق زیستی ارتباط فرد با محیط زیست است. در بیانیه اخلاق 23 مرتبه و ارزش هشت مرتبه به کار رفته است. تحجر، تردید، تکبر، امید کاذب و انفعال، نومیدی، فقر، وسوسه و لقمه حرام از جمله رذائلی است که در بخش اخلاق فردی در بیانیه مورد توجه است. در اخلاق اجتماعی هم فضائلی مانند آزادی، آزادی‌خواهی، آزادی اجتماعی، عدالت، استقلال، عزت ملی، بینش سیاسی، دفاع مقدس و دفاع از مظلوم، تسلیم‌ناپذیری در برابر دشمن، تواضع، خدمتگزاربودن وخیرخواهی مورد اشاره است.

مصادیقی از رذائل اخلاقی

ابوالقاسم‌زاده ادامه داد: خیانت، تظاهر، بی‌رحمی، دروغ، بدخواهی، کینه‌توزی، زورگویی، باج‌طلبی، تحریم و تهدید، فتنه و فساد اقتصادی، وسوسه ریاست و مقام، تبعیض در توزیع، فریب دادن، بی‌عدالتی و شقاوت از جمله رذایل اخلاق اجتماعی ذکرشده در بیانیه است. در اخلاق بندگی هم معنویت، ایمان، جوان و انسان مؤمن، نورانیت قلب، اسلام، هدایت الهی، شکر، ذکر و دعا، تدین و حمد و سپاس و اخلاص در عمل برخی فضائل مورد اشاره در بیانیه است و نومیدی از رحمت خدا، تکبر، خودخواهی و لقمه حرام از جمله رذائل است. همچنین جنگ‌افروزی جزء مهمترین رذایل در حیطه اخلاق زیستی است که صدمات جبران‌ناپذیری برای محیط زیست دارد. در فضائل هم می‌توان به مصرف به اندازه و پرهیز از اسراف اشاره کرد، زیرا هرقدر زباله در محیط زیست کمتر باشد، محیط سالم‌تری خواهیم داشت.

وی با اشاره به استناد فضائل و رذائل به قرآن، بیان کرد: قرآن کریم آیات متعددی درباره اخلاق و ارزش‌های اخلاقی از جمله عقلانیت، همت و تلاش و سرعت عمل، احساس مسئولیت، وجدان کاری و امید به آینده دارد. در آیات متعددی از تعبیر لعلکم تعقلون استفاده کرده و در آیه دیگری فرموده است: «قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ»؛ در آیه 151 انعام فرمود: «وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ» که بر ارزش‌های الهی تأکید می‌کند. همچنین در آیات11 یوسف، 53 و 54 طه، 9 زمر هم به ارزش‌های اخلاقی دیگری می‌پردازد.

ابوالقاسم‌زاده اضافه کرد: در آیه «وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى»؛ تأکید می‌کند که مسئولیت کار انسان با خود او هست و گناه کسی را به پای دیگری نمی‌نویسند؛ در آیه 36 اسراء «وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا» هم فرموده است که چشم و دل و گوش انسان مسئول هستند و نباید از آن چه نمی‌دانیم، پیروی کنیم، زیرا باید پاسخگو باشیم. آیه 72 احزاب «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا» هم بر سپردن امانت به انسان تأکید شده است. 

استادیار گروه اخلاق اسلامی دانشگاه معارف اسلامی با بیان اینکه بخشی دیگر از فضائل مطرح شده در بیانیه، جهاد و تلاش و همت است که در زمره اخلاق فردی و اجتماعی است، افزود: در بیانیه با تعابیر مختلف مورد توجه قرار گرفته است؛ مدیریت جهادی، کار و تلاش و عمل؛ بنابراین انقلاب در گام دوم کارهای مهم و سختی را پیش رو دارد و همت در این مقطع بسیار مهم است. در قرآن هم آیات متعددی وجود دارد؛ مثلا قرآن همت را در مورد کارهایی به کار برده که موانعی وجود دارد و با مشکلات روبه‌روست. در آیه 39 نجم، فرموده: «وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى» یعنی وجود انسان به سعی و تلاش اوست، 366 مرتبه فعل و جهد و مجاهده و سعی هر کدام به کار رفته است. پیامبران عمدتاً کشاورزی، چوپانی، آهنگری و کارگری و خیاطی و برخی مانند هود و صالح تجارت می‌کردند و سلیمان حصیربافی داشت.

استاد حوزه علمیه با اشاره به آیه هفتم شرح «فَإِذَا فَرَغْتَ فَانْصَبْ»، گفت: در آیه 10 سوره جمعه، «فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» هم تأکید دارد وقتی نماز جمعه تمام شد، در زمین پخش شوید و دنبال روزی بروید و یا آیه 69 عنکبوت «وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ» بر جهاد و مقاومت تأکید کرده است. امید هم که در بیانیه مورد اشاره است؛ در قرآن در آیاتی مورد توجه هست؛ از جمله در آیه 53 زمر قرآن فرموده است: «قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ»؛ یا 87 یوسف «وَلَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لَا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ»؛ که نومیدی از رحمت خدا را به کافران نسبت داده است.