تفسیر آیه 220 سوره بقره از سوی آیت‌الله عابدی

به گزارش ایکنا؛ جلسه تفسیر قرآن کریم آیت‌الله احمد عابدی بر محور جلد اول تفسیر مجمع‌البیان 26 اردیبهشت‌ماه، در حوزه علمیه قم برگزار شد.

وی در این جلسه به تفسیر آیات 220 و 221 سوره بقره پرداخت. خداوند در این آیات می‌فرماید: «فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْيَتَامَى قُلْ إِصْلَاحٌ لَهُمْ خَيْرٌ وَإِنْ تُخَالِطُوهُمْ فَإِخْوَانُكُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَأَعْنَتَكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ وَلَا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكَاتِ حَتَّى يُؤْمِنَّ وَلَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكَةٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْكُمْ وَلَا تُنْكِحُوا الْمُشْرِكِينَ حَتَّى يُؤْمِنُوا وَلَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكٍ وَلَوْ أَعْجَبَكُمْ أُولَئِكَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَاللَّهُ يَدْعُو إِلَى الْجَنَّةِ وَالْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ وَيُبَيِّنُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ؛ [بينديشيد] درباره دنيا و آخرت. و درباره يتيمان از تو مى‌پرسند بگو به صلاح آنان كار كردن بهتر است و اگر با آنان همزيستى كنيد برادران [دينى] شما هستند و خدا تباهكار را از درستكار بازمى‌شناسد و اگر خدا مى‏‌خواست [در اين باره] شما را به دشوارى مى‏‌انداخت آرى خداوند توانا و حكيم است و با زنان مشرك ازدواج مكنيد تا ايمان بياورند قطعاً كنيز با ايمان بهتر از زن مشرك است هر چند [زيبايى] او شما را به شگفت آورد و به مردان مشرك زن مدهيد تا ايمان بياورند قطعا برده با ايمان بهتر از مرد آزاد مشرك است هر چند شما را به شگفت آورد آنان [شما را] به سوى آتش فرا مى‏‌خوانند و خدا به فرمان خود [شما را] به سوى بهشت و آمرزش مى‏‌خواند و آيات خود را براى مردم روشن مى‏‌گرداند باشد كه متذكر شوند». متن جلسه از نظر می‌گذرد؛

هر میوه‌ای که یا مواد شیرین داشته باشد، مثل خرما یا انگور یا نشاسته داشته باشد، مثل جو یا گندم، از آن خمر یا شراب درست می‌کنند. علت اینکه معمولاً در مباحثمان می‌گوییم شراب انگور این است که شیرینی انگور زودتر از چیزهای دیگر جوش می‌آید و الا اگر غیر انگور باشد، مثلاً میوه شیرینی باشد که از آن خمر درست کنند، آن هم خمر است. در روایات است اگر کسی خرما را در لیوان آب بیاندازد، به نحوی که روز بیندازد و غروب بخورد، اشکال دارد. علتش همین جوش آمدن است؛ یعنی اگر هوا گرم باشد و این آب بجوشد، از آن الکل تولید می‌شود. اصالتاً خود الکل سم و کشنده است، اما یک درصدی از الکل تبدیل به شراب می‌شود. در پاکی و نجسی هم همینطور است؛ مثلاً آن الکلی که خلوصش زیاد باشد و قابل خوردن نباشد، پاک است، اما اگر خلوص کم باشد، شراب محسوب می‌شود و نجس است. پس هر چیزی مواد شیرینی دارد، به جوش بیاید، الکل تولید می‌کند و آن الکل شراب است و حرام است. علت اینکه شراب انگور می‌گویند، این است که انگور زودتر به جوش می‌آید. این دنباله بحث دیروز بود.

ذیل آیه 220 می‌فرماید: «وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَأَعْنَتَكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ»؛ یعنی اگر خدا بخواهد شما را در مشقت قرار می‌دهد، ولی این کار را نکرد. این آیه دلالت بر بطلان قول مجبّره می‌کند که می‌گویند خدا می‌تواند تکلیف به مالایطاق کند.

یک روایتی داریم که می‌گوید خدا بیش از آسمان و زمین برای شما گشایش قائل شد، چون آب را مطهر قرار داد، بنی اسرائیل آب برایشان مطهر نبود و وقتی بول به بدنشان اصابت می‌کرد، باید قیچی می‌کردند. بعد در دین ما گفتند لازم نیست قیچی کنید، بلکه با آب پاک می‌شود. پس خدا می‌توانست برای شما مشقت بیاورد، ولی نیاورد. در عین حال احتمال دارد معنی حدیث این نباشد. منظور این نیست که قیچی می‌کردند، احتمالا معنایش این است که او را منع می‌کردند، مثلاً در کنیسه راهش نمی‌دادند. احتمالا معنایش این است.

پس خداوند مسلمانان را در توسعه قرار داده است و خود توسعه یک نعمت است. اگر خدا سختی را بر مردم نمی‌خواهد، چگونه بگوییم تکلیف مالایطاق می‌کند؟ مجبره می‌گویند تکلیف مالایطاق را می‌خواهد. بنابراین وقتی خدا سختی نمی‌خواهد تکلیف به مالایطاق هم نمی‌خواهد. چگونه خدا انسان را به چیزی تکلیف کند که امکان انجامش را ندارد. چگونه می‌شود خدا مکلف را به چیزی امر کند که تصور نمی‌شود. چیزی که برای انسان غیر مقدور است، چطور خدا به آن امر می‌کند؟ چه سختی از این سختی بالاتر است.

همچنین این آیه دلالت دارد بر فساد کسانی که معتقدند خدا نمی‌تواند ظلم کند. برخی می‌گویند خدا نمی‌تواند ظلم کند. این آیه می‌گوید خدا می‌تواند ظلم کند، ولی این کار را نمی‌کند.