بررسی رویکردهای تفسیری در پژوهش‌های قرآنی تونس / تحکیم روابط دانشگاهی با ایران نیاز تونس است
کارشناسان در نشست مجازی «نظریات معاصر در پژوهش‌های قرآنی تونس با تأکید بر مجله مداد» به بررسی رویکردهای تفسیر در پژوهش‌های وارده در مجله بین‌المللی قرآنی مداد تونس پرداخته و بر لزوم انطباق هر چه بیشتر تحولات دنیای امروز با قرآن تأکید کردند.
به گزارش ایکنا، معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در اولین نمایشگاه مجازی قرآن کریم دهمین نشست مجازی «نظریات معاصر در پژوهش‌های قرآنی تونس با تأکید بر مجله مداد» را نهم اردیبهشت ماه ساعت ۱۸ تا ۲۰ بعد از ظهر به زبان عربی برگزار کرد.
این وبینار تخصصی با مدیریت محمود واعظی، مشاور بین‌الملل معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و با سخنرانی محمد علی المخلبی، رئیس هیئت تحریریه مجله قرآنی بین‌المللی مداد از اساتید برجسته تونس، رئیس مرکز پژوهشی الزیتونه تونس، حجت‌الاسلام علی خیاط، پژوهشگر قرآنی از دانشگاه علوم اسلامی رضوی و معاون بعثه حج و رمضان البرهومی، از پژوهشگران دانشگاه الزیتونه تونس و فوزی العلوی از دیگر پژوهشگران علوم قرآنی در تونس برگزار شد.
المخلبی، رئیس هیئت تحریریه مجله قرآنی مداد در ابتدا اقدام به دسته‌بندی پروژه‌های قرآنی موجود در تونس به منظور شناساندن بهتر آن کرده و گفت: عمده پژوهش‌های قرآنی در تونس مبتنی بر سه رویکرد تفسیری موجود در این کشور است.
او این سه رویکرد را بر اساس نام مفسران آن رویکرد تفسیر سلامی، رویکرد تفسیر یوسف الصدیقی و رویکرد تفسیر طالبی خواند و گفت که اولین نوع تفسیر عمومی‌تر است.
این استاد تونسی با اشاره به مطرح شدن مسائل عمومی جامعه مانند مسائل خانواده، ارث و ویژگی‌های یک دولت نمونه اسلامی و قرآنی در آن گفت: دانشگاه الزیتونه تونس هم در مباحث خود بر رویکرد سلامی متکی است.
المخلبی رویکرد تفسیر سلامی را رویکرد کلاسیک نوین دانست و گفت: محمد مختار السلامی، مفسر تونسی در این سبک تفسیری خود که در تفسیر «نهج البیان فی تفسیر القرآن» به کار گرفته، سعی کرده همان موضع مفسران قدیمی را دنبال کند و برخی از تفسیرهای عرفانی و فلسفی را هم در برمی‌گیرد.
رئیس هیئت تحریریه مجله مداد گفت: در تفسیر سلامی بر تقریب مسائل قرآن به نظرات فرهیختگان جامعه که در فهم قرآن مشکل داشته‌اند، تلاش شده است تا کتاب خداوند برای فرهنگیان و تحصیل‌کرده‌هایی که در فهم قرآن دچار مشکل هستند نظیر پزشکان و مهندسان قابل درک شود.
او تفسیر سلامی را یک تفسیر ساده و فارغ از هر گونه پیچیدگی خواند و گفت: این تفسیر کاری به معانی ثانوی آیات ندارد و به دنبال شرح عمومی الفاظ و ویژگی‌های آیات است و مسائل شخصی و اجتماعی شهروندان را شرح می‌دهد و تفسیر او نقش مهمی در مقابله با اسلام‌گرایان تندرو در تونس داشته که جهل بر آنها تسلط دارد.
المخلبی رویکرد دوم پژوهش‌های قرآنی را مبتنی بر تفسیر جریان استشراقی و برای نمونه، تفسیر یوسف الصدیق خواند و گفت: الصدیق به دنبال اجرای شیوه‌های علمی غربی در زمینه بحث‌های قرآنی بوده و تفکیک بین متون و معانی قرآن را لازم می‌شمرد.
وی افزود: در این نوع تفسیر متن در خدمت رویکرد فلسفی بوده و توجهی به معانی واژگان و تاریخ نزول آیه و غیره نمی‌شود یعنی سبک استشراقی تفاسیر شاذ و غیرمستعمل را مشخص می‌کند و بر اساس رویکرد غربی قرآن را تفسیر می‌کند.
استاد تونسی رویکرد سوم را مبتنی بر تفسیر طالبی دانست و گفت: این رویکرد از برآیند دو رویکرد اول و دوم است و می‌خواهد مسائل مسلمانان را از قرآن حل کند نه مثل رویکرد تفسیر صدیق که می‌گفت باید بر اساس رویکرد غربی قرآن را تفسیر کرد.
المخلبی با اشاره به اینکه پژوهش‌های مجله المداد بر اساس سبک‌های تفسیری متنوع است، گفت: اهتمام ما بر روش نقادی است تا این مجله زمینه‌ساز بحث‌های قرآنی شود.
او همچنین خواستار مشارکت بیشتر اندیشمندان از کشورهای دنیا در مباحث پژوهشی مجله المداد شد و گفت: استراتژی ما در تنوع‌بخشی به پژوهش‌ها در زمینه‌های علوم قرآنی است.
کارشناس دیگر این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین خیاط بود که در واکنش به سخنان المخلبی تأکید کرد که رویکردهای مبتنی بر تفاسیر سلامی و استشراقی در غیر از جامعه تونس هم وجود دارد و گفت: فهم ما از این جریان‌ها برای درک قرآن کریم ضروری است.
خیاط قرآن کریم را کتاب حیات و تربیت توصیف کرد و گفت: ما برای حل مشکلات دنیای امروز خود به درک قرآن نیاز داریم بنابراین باید تفسیری ارائه شود که به حل مشکلات کمک کند.
خیاط افزود: مطمئناً مسائل موجود در جامعه تونس برادران فعال در زمینه علوم قرآن این کشور را به تأسیس مجله مداد سوق داده است و گفت: این مجله مشکل جامعه تونس را درک کرده و بر خود لازم دانسته تا در خصوص نحوه تعامل با رویکردهای مختلف که نیاز به بررسی و نقد درد، مطالبی ارائه شود، زیرا هر طرفی رویکرد خود را درست می‌داند.
او تأکید کرد: بنابراین مجله مداد می‌خواهد یک جمع‌آوری میان رویکردها داشته باشد و سپس درک درست را به خواننده واگذار کند.
استاد دانشگاه علوم رضوی ایران با بیان اینکه مطمئناً مجله مداد به عنوان اولین مجله قرآنی در تونس برای پر کردن خلاء درک معانی قرآنی و پاسخ به خواسته‌های جامعه تونسی تأسیس شده است، گفت این مجله تا جایی که من می‌دانم به زبان‌های عربی و فرانسوی منتشر می‌شود و توانسته درک صحیحی از قرآن کریم را به مشتاقان آن ارائه دهد.
او از دیگر ویژگی‌های مجله مداد را پرداختن به مسائل مهم مثل جدال میان شرایط نزول آیات و تحولات عصر نوین خواند و گفت: قرآن در زمان، شرایط و مناسبات خاصی نازل شده اما رسالت و پیام آن برای نسل‌ها و زمان‌ها جاودانه است و مجله مداد تلاش کرده که پیام قرآن را برای نسل و جامعه امروزی تطابق دهد و راه حل مشکلات جامعه را بر اساس متون قرآن ارائه دهد.
حجت‌الاسلام خیاط با اشاره به نقش مجله مداد در فهم جدال تاریخی بر سر اصل موضوع جری و تطبیق گفت: «جرى و تطبیق» در اصطلاح علوم قرآنى؛ تطبیق مفاهیم به دست آمده از آیات قرآن، بر مصادیقی بوده که غیر از مصداق شأن نزول - اما مشابه آن - است. مثلاً اگر آیه‌اى در مورد قوم بنى‌اسرائیل نازل شده و بیان حال آنها است، این دلیل نمی‌شود که آیه مخصوص باشد و دیگر با هیچ‌کس قابل تطبیق نباشد، بلکه آیات قرآن طبق روایات وارده از اهل بیت(ع) مانند آفتاب و ماه در حال حرکت بوده و مخصوص به زمان و موقعیت خاصی نیستند.
وی افزود: مجله مداد در موضوع ترجمه قرآن کریم نیز مقالات جالب توجهی دارد به خصوص که این قضیه مطرح می‌شود که ترجمه معانی و اهداف آیه به زبان غیر عربی کار ساده‌ای نیست و اختلاف نظرهای زیادی در آن زمینه وجود دارد و زبان قرآن یک معجزه با خصوصیات خاص خودش است و مجله مداد به نظریات مختلف درباره این موضوع پرداخته است.
این استاد علوم قرآنی تصریح کرد: ویژگی دیگر مجله مداد پرداختن به بیان معانی باطنی متن قرآن کریم است که در جاودانه شدن آیات قرآنی نقش دارد و نظریات موجود در درک معانی قرآنی را بیان می‌دارد که در جاودانگی قرآن کریم نقش بسزایی دارد.
حجت‌الاسلام خیاط، مجله مداد را مجله‌ای موفق در دستیابی به اهداف خود و پل ارتباطی میان انسان مسلمان و قرآن توصیف کرد و گفت: کسی که می‌خواهد متن قرآن را بفهمد باید به مجله مراجعه کند و رابطه مردم با قرآن در گرو درک متون قرآنی است.
حجت‌الاسلام خیاط با اشاره به اینکه خود نیز مقاله‌ای را قبلاً با عنوان هندسه التفکر فی القرآن الکریم را در این مجله ارائه داده است، گفت: در آنجا توضیح می‌دهم که تدبر و تأمل در قرآن نیاز به اصولی دارد و ما باید به نسل جوان کمک کنیم تا قرآن را راحت و آسان درک کند.
او تفاسیر موجود را تفاسیر کتابخانه‌ای خواند و گفت: این تفاسیر بزرگ به درد کتابخانه‌های قرآنی و نه عوام می‌خورند ما باید به قرآن به چشم یک داروخانه‌ای بنگریم که نیاز به یک پزشک حاذق است تا داروی ما را از میان داروهای موجود در داروخانه تجویز کند.
حجت‌الاسلام خیاط گفت: همان‌طور که امام علی(ع) هم می‌فرماید، «القرآن صامتٌ»، قرآن ساکت است. این ما هستیم که باید با کوله‌باری از سؤال به سراغ آن برویم و بی‌شک قرآن به همه سؤال‌های ما پاسخ می‌دهد.
استاد دانشگاه علوم رضوی در پایان مجله مداد را مجله مبارکی در خدمت فهم و درک قرآن خواند و گفت: به عنوان پیشنهاد به مجله المداد می‌خواهیم که سعی کند در قالب پژوهش‌های خود به سؤالات و مشکلات جامعه امروز تونس بیشتر پاسخ دهد.
فوزی العلوی هم به نوبه خود مجله مداد را در سطح منطقه و شمال آفریقا به جز ایران بی‌نظیر دانست و گفت: این مجله فرهنگ اسلامی و قرآنی را مهندسی می‌کند. مجله مداد فرهنگ اسلامی و بیان قرآن را نشان داده و تلاش بی‌نظیری در همه شمال آفریقا به جز ایران نظیری نداشته و بر اساس یک طرح جهانی و بین‌المللی، تک‌روی‌ها را کنار گذاشته و مسائل شایسته و علوم قدیمی را احیا می‌کند.
او درباره سه رویکردی که المخلبی در سخنان خود بیان داشت، گفت که اگر بخواهیم بحث درباره تفاسیر قرآنی داشته باشم ما همچنان بین برداشت سلامی که یک تفسیر کلاسیک نوین است و تفسیر صدیقی که رویکرد نمایشی دارد، سرگردان مانده‌ایم و بقیه رویکردهای تفسیری هم که برداشت‌های اجتماعی و بی‌روح دارد و به رویکردهای نوین و تمدن و فرهنگ بشر ارتباط ندارد.
فوزی العلوی افزود: در عین حال ما به ایده فراگیر غرب معتقد نیستیم پس ترجمه و شرح واژه‌ای قرآن را نمی‌پذیریم؛ بلکه ترجمه‌ای قابل قبول است که با فرهنگ قرآن و نه فرهنگ غرب منطبق باشد.
این فعال قرآنی در تونس تأکید کرد: امت اسلامی یک امت واحده است و ما باید گفتمان قرآنی را در مسائل و زندگی خود زنده کنیم و این عین حکمت عالیه موجود در قرآن است.
العلوی تصریح کرد: بنابراین ما به برادرانمان در ایران برای حمایت علمی از مجله المداد و دیگر کارهای پژوهشی دست نیاز دراز می‌کنیم اما به جهان غرب دست دراز نمی‌کنیم.
او افزود: رویکرد صدیق از سمت فرانسه و غرب حمایت می‌شود و رویکرد طالبی هم از سوی برخی کشورها حمایت می‌شود و ما از ایران کمک می‌خواهیم، ما هیچ حامی نداریم هیچ مرکز مطالعاتی یا دانشگاهی از ما حمایت نمی‌کند. ما از این تریبون از آزادگان جهان یاری علمی می‌خواهیم بیاید کمک کنید. این مجله از صدور بازنایستاد، زیرا رسالت فرهنگی جهانی دارد.
البراهمی، پژوهشگر دیگر تونسی نیز طی سخنانی به تشریح همان سه رویکرد تفسیر در کشورش پرداخت و گفت که هیچ کدام از این سه رویکرد به خودی خود تفسیر جامعی نیست و ایرادهای خاص خود را دارند اما تفسیر صدیق خطرناک‌تر است زیرا نص قرآن را یک متن ادبی و ساخته دست بشر و نه اعجاز تصور کرده است.
او همچنین پژوهش‌های قرآنی پژوهشگران ایرانی را اصیل و محکم توصیف کرد و گفت که باید روابط پژوهشی با دانشگاه‌ها و دانشگاهیان در ایران تقویت شود.
در پایان این سخنرانی هم المخلبی به منظور جمع‌آوری مطالب گفت: مجله مداد کارش تعارض با رویکردهای دیگر نیست. ما می‌خواهیم قرآن پایه فرهنگ اسلامی قرار گیرد.
او در پایان تصریح کرد که منظور از تفسیر طالبی این نیست که طالبی یک مفسر بوده بلکه او توضیحاتی را درباره متون قرآن ارائه داده نظیر توضیحاتی که غربی‌ها درباره کتاب‌های آسمانی بیان می‌کنند.
