روزه‌‌داری و سلامت / توصیه‌های تغذیه‌ای برای بیماران

سیده‌سمیه اصغری، رئیس گروه تغذیه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان‌جنوبی، اظهار کرد: روزه‌داری یکی از اعمال مهم ماه مبارک رمضان محسوب می‌شود، اما در برخی از بیماری‌ها و گروه‌های سنی روزه گرفتن شرایط خاصی دارد.

وی با اشاره به روزه گرفتن نوجوانان، افزود: نوجوانانی كه به سن تكليف رسيده و توان جسمی كامل دارند و به‌عبارت ديگر وزن و قد متناسب با سن خود را دارند، بر اساس تكليف دينی بايد با رعایت نکاتی روزه كامل بگيرند؛ این افراد باید از مصرف زیاد مواد قندی و شیرین در وعده سحری اجتناب کنند، چراکه مصرف اين مواد سبب افت قند خون شده و توانايی يادگيری آنها را در طول روز كاهش می‌دهد.

رئیس گروه تغذیه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند بیان کرد: نوجوانانی كه سال نخست روزه‌داری را آغاز می‌كنند به علت گذراندن دوران رشد به توجهات بيشتری نياز دارند؛ رعايت تنوع و تعادل در استفاده از تمامی گروه‌های غذايی بسيار مهم و ضروری است؛ منابع خوب پروتئينی (انواع گوشت، ماهی، تخم‌مرغ و حبوبات) بايد در برنامه غذايی آنها گنجانده شود.

اصغری با بیان اینکه از دريافت كافی گروه شير و لبنيات در اين افراد مطمئن شويد (حداقل در دو وعده سحر و افطار)، تصریح کرد: نوجوانان علاقه خاصی به خوردن انواع مواد غذايی كم ارزش دارند كه فقط پر كننده معده هستند و به‌خصوص در ایام روزه‌داری نباید مصرف شوند.

وی ادامه داد: از منابع غذایی آهن و روی، ویتامین A و ویتامین B12 از جمله انواع گوشت، حبوبات، تخم‌مرغ، شیر و لبنیات، انواع خشکبار و مغزها که در رشد و خونسازی نقش دارند، در ایام روزه‌داری به مقدار کافی مصرف کنند.

اصغری در مورد روزه‌داری مادران باردار و شیرده، افزود: در سه ماهه اول بارداری به‌ویژه هشت هفته نخست بارداری که سلول‌های مغزی جنین در حال شکل‌گیری است، روزه‌داری به‌خصوص در ایامی که ساعات آن طولانی است و به حدود 16 ساعت می‌رسد، ممکن است صدمات جبران‌ناپذیری به رشد جنین بزند.

وی ادامه داد: در سه ماه سوم بارداری نیز بخش عمده انرژی جنین از قند خون (گلوکز خون مادر) تأمین می‌شود و روزه‌داری با ایجاد ترکیبات کتونی حاصل از سوخت چربی‌های بدن برای تأمین انرژی می‌تواند به سیستم عصبی جنین لطمه بزند؛ بنابراین در سه ماه اول و سوم بارداری روزه گرفتن توصیه نمی‌شود.

این کارشناس تغذیه بیان کرد: در سه ماه دوم بارداری با نظر پزشک و متخصص تغذیه اگر مادر كم وزن نباشد، جنين او با توجه به سن جنينی رشد خوبی داشته باشد، فشار خون طبيعی داشته باشد، كالری و مواد غذايی كافی دريافت کند و بيماری خاصی نداشته باشد قادر به روزه گرفتن است؛ در مادران شيرده نيز از آنجا كه در شش ماهه اول شيردهی تنها منبع غذايی نوزاد، شير مادر است و ديده شده كه روزه‌داری سبب اختلال در شيردهی و به‌دنبال آن اختلال در وزن‌گيری كودک می‌شود، بهتر است در اين ايام از روزه‌داری خودداری کنند.

اصغری ادامه داد: در شش ماهه دوم شیردهی و با شروع تغذيه كمكی و به شرط اينكه مادر شيرده از برنامه غذايی صحيح پيروی کند و منحنی رشد کودک طبیعی باشد، گرفتن روزه منعی ندارد؛ در این دوره رژیم غذایی مادر باید غنی از پروتئین و ریزمغذی‌ها از جمله آهن، کلسیم و انواع ویتامین‌ها باشد؛ بنابراین در صورتی که مادر شیرده مایل به گرفتن روزه در ماه مبارک است باید نکاتی را رعایت کند.

وی افزود: مادر شیرده باید در وعده سحر و افطار و شام منابع پروتئین مانند گوشت یا مرغ یا ماهی یا تخم‌مرغ و یا حبوبات و همچنین انواع سبزی و سالاد و میوه را در رژیم غذایی خود بگنجاند؛ برای تأمین کلسیم، بخشی از پروتئین و ویتامین‌های گروه B به میزان 2 تا 3 لیوان شیر و یا معادل آن از ماست و پنیر روزانه استفاده کند؛ پس از افطار و تا قبل از خواب و تا سحر حداقل 8 لیوان آب و مایعات مصرف کند که به‌دلیل کم آبی بدن حجم شیر مادر کم نشود و از انجام کارهای سنگین و خسته‌کننده در طول روز خودداری کرده و استراحت کافی برای حفظ انرژی داشته باشد.

این کارشناس تغذیه گفت: قدرت سیستم ایمنی و مقاومت در برابر بیماری‌ها با افزایش سن و سالمندی کاهش می‌یابد؛ بنابراین سالمندان اگر روزه می‌گيرند بايد بيش از پیش مراقبت سلامت خود باشند.

اصغری با بیان اینکه به‌منظور پیشگیری از ابتلا به بیماری کووید 19 لازم است سالمندان سالم برای روزه گرفتن ضمن رعایت مواردی با پزشک مشورت کنند، اظهار کرد: کم‌آبی و كاهش قند خون ممكن است موجب سرگيجه از حال رفتن و سقوط شود که برای سالمندان خطر آفرين است؛ علاوه بر آن کم‌آبی بدن، خشکی دهان و گلو زمینه را برای ابتلا به بیماری کووید 19 فراهم می‌کند؛ بنابراین باید به توصیه‌های مربوط به پیشگیری از افت قند خون و کاهش مایعات بدن بیشتر توجه شود.

وی افزود: سالمندان عموما از مشكلات دهان و دندان رنج می‌برند؛ لذا مصرف ميوه رنده شده، لبنيات خصوصا شير كم‌چرب، استفاده از انواع سوپ‌ها و آش‌ها در افطار و سحر و نوشيدن آب و چای كمرنگ در فاصله افطار تا سحر برای آنان مفيد و مورد تأکید است و می‌تواند تعادل آب و مواد معدنی را نیز برقرار كند.

این کارشناس تغذیه بیان کرد: سالمندان دارای بیماری‌های زمینه‌ای مانند فشارخون بالا، بیماری قلبی ــ عروقی، سرطان‌ها و دیابت بیش از دیگران در معرض ابتلای به بیماری کووید 19 هستند؛ بنابراین توصیه می‌شود حتما به پزشک مراجعه کرده و به توصیه‌های پزشک عمل کنند.

اصغری، توصیه‌هایی در مورد افراد مبتلا به ديابت نیز داشت و ادامه داد: براساس نظر اجماعی پزشکان متخصص و مؤسسه موضوع‌شناسی فقهی بیماران دیابتی که سن کمتر از ۶۵ سال داشته و تحت درمان و مراقبت پزشکی هستند و همراه با رعایت رژیم غذایی خود مجبور به استفاده از داروهای متفورمین، آکاربوز، گلوتازون و گروه گلیپتین‌ها هستند، در صورتی که قند خون ناشتای آنان کمتر از ۱۴۰ میلی گرم در دسی لیتر و همچنین هموگلوبولین A1c کمتر از ۷ دارند، در صورتی که آموزش‌پذیر و متعهد به پایش منظم قند خون باشند و اصول حفاظتی و پیشگیری توصیه شده ستاد بحران کرونای کشوری را به دقت رعایت کنند، می‌توانند روزه بگیرند.

وی افزود: روزه‌داری برای بيماران ديابتی نوع 2 كه ديابت آنان با رژيم غذايی كنترل شده مفيد است و نه تنها بيماری آنان را تشديد نمی‌كند؛ بلكه كاهش وزن را نيز به همراه دارد که برای مبتلایان به دیابت دارای اضافه وزن یا چاقی مؤثر است؛ افرادی كه برای كنترل ديابت خود از قرص استفاده می‌كنند اگر علائم افت قند خون را در طول روز داشتند بايد فورا روزه خود را باطل كنند.

اصغری تصریح کرد: بيماران مبتلا به ديابت نوع 2 با نظر پزشک معالج و کارشناس تغذيه به شرط اینکه به ساير بيماری‌ها مبتلا نباشند، به راحتی می‌توانند در اين ماه روزه بگيرند و از اثرات مفيد آن بهره كافی ببرند؛ بيماران ديابتی كه روزه می‌گيرند بايد با تنظیم داروهای مصرفی خود زیر نظر پزشک در وعده‌های سحر و افطار، رژيم غذايی مخصوص خود را در افطار و سحر رعايت کنند و در مصرف غذاهای شيرين كه در ماه مبارک رمضان در وعده افطار استفاده می‌شود دقت کرده و مقدار و ميزان توصيه شده توسط مشاورین تغذيه را رعایت کنند.

وی با بیان اینکه برای كنترل بهتر قند خون توصيه می‌شود كه اين افراد در صورت امکان قند خون قبل از سحر و بعد از افطار خود را کنترل کنند، افزود: براساس نظر اجماعی پزشکان متخصص و مؤسسه موضوع‌شناسی فقهی بیماران دچار فشار خون در صورتی می‌توانند روزه بگیرند که فشار خون آنها تحت کنترل باشد، یعنی فشار (سیستولیک) کمتر از ۱۴۰ میلیمتر جیوه و فشار (دیاستولیک) کمتر از ۸۰ میلیمتر جیوه باشد.

اصغری ادامه داد: افراد دارای فشار خون خفيف و متوسط همراه با اضافه وزن می‌توانند روزه بگيرند و روزه‌داری به كاهش فشار خون آنان كمک می‌كند، اما بايد با پزشک معالج خود مشورت كنند. به‌طور مثال در طول دوره روزه‌داری زمان و دوز مصرفی داروهای بلند اثر مانند ايندرال و... و یا داروهای مدر (ادرار آور) برای جلوگيری از كم‌آبی بايد طبق نظر پزشک تنظیم شود.

وی اظهار کرد: برای كنترل بهتر فشار خون لازم است رژیم غذایی مناسب نیز رعایت شود؛ افراد مبتلا به فشار خون بالا بايد دريافت نمک و چربی از طریق غذا را كنترل کرده و از كشيدن سيگار اجتناب کنند که خوشبختانه تمامی اين اعمال در ماه مبارک رمضان امکان‌پذیر و راحت‌تر است، باید توجه داشت که روزه برای افرادی كه فشار خون بالای کنترل نشده و بی‌ثبات دارند توصيه نمی‌شود.

این کارشناس تغذیه با بیان اینکه روزه‌داری و رعايت برنامه غذايی صحيح با كاهش عوامل خطری مانند كاهش وزن، كاهش سطح چربی‌های خون و نكشيدن سيگار سبب پيشگيری از بروز بيماری‌های قلبی ــ عروقی می‌شود، اما در مورد كسانی كه به بيماری‌های قلبی ــ عروقی مبتلا هستند موضوع متفاوت بوده و حتما بايد با پزشک معالج خود مشورت کنند، افزود: بيمارانی كه دچار گرفتگی رگ‌های قلب هستند و دارو مصرف می‌كنند، از آنجا كه عدم مصرف دارو در زمان مقرر زندگی آنها را به مخاطره می‌اندازد نبايد روزه بگيرند.

وی با بیان اینکه روزه گرفتن این افراد منوط به تشخیص پزشک با توجه به شرایط اختصاصی بیمار است و بيمارانی كه بايد برای كنترل بيماری خود به‌طور منظم و در ساعات معینی در وسط روز دارو مصرف کنند، نبايد روزه بگيرند، تصریح کرد: بيماران قلبی بايد به تداخلات دارو و غذا توجه کرده و به توصيه‌های پزشک معالج خود دقيقا عمل کنند؛ بيماران قلبی كه سابقه جراحی یا استنت‌گذاری دارند با اجازه پزشک معالج منعی برای روزه‌داری ندارند.

اصغری با اشاره به روزه بيماران كليوی، ادامه داد: نقش اساسی و مهم كليه‌ها در بدن تصفيه خون و دفع مواد زايد است؛ کليه‌ها اين نقش مهم را به كمک جريان خون و آب به انجام می‌رسانند؛ لذا در صورت عدم مصرف كافی آب و مايعات کافی، كليه‌ها نمی‌توانند وظايف خود را به خوبی به انجام برسانند؛ در ايام ماه مبارک، فرصت كافی برای تأمين مايعات بدن به میزان لازم وجود ندارد و لذا به‌منظور پيشگيری از عواقب كم‌آبی در ماه مبارک رمضان كه گاهی می‌‌تواند وخيم و كشنده باشد بايد به نكاتی دقت کرد.

وی با بیان اینکه برای کمک به كليه‌ها برای تصفيه خون از مواد زائد، مصرف كافی آب و مايعات در فاصله افطار تا سحر توصیه می‌شود، گفت: بر دریافت نمک مصرفی كنترل دقیق صورت گیرد و محدودیت در مصرف رعایت شود؛ افرادی كه كليه‌های سنگ‌ساز دارند (بيش از دو سنگ ادراری طی شش ماه گذشته)، برای روزه‌داری بايد با پزشک معالج خود مشورت كنند و باید توجه کرد برای بیماران دیالیزی روزه ممنوع است.