نظریه مقاومت و تاب‌آوری اسلامی؛ راه برون‌رفت از مشکلات اجتماعی

به گزارش ایکنا، آیت‌الله علیرضا اعرافی، 29 مهرماه در مراسم اختتامیه همایش چالش کرونا و زندگی مؤمنانه که به همت پردیس فارابی دانشگاه تهران و با همکاری جهاددانشگاهی برگزار شد، گفت: کرونا برای جامعه بشری تلنگر و بیدارباش بود، زیرا کمتر پدیده‌ای این‌قدر فراگیری داشته است؛ این پدیده بشر را با پرسش‌های زیادی روبه‌رو کرد و ضرورت مواجهه اندیشمندانه را به او متذکر شد. کرونا بلای جهانگیری بود که از یک‌سو تهدیدهای زیادی را متوجه جامعه بشری کرد و از طرف دیگر فرصت‌های بالقوه‌ای پدید آمد که می‌توان با برنامه‌ریزی آن را به فعلیت رساند.

مدیر حوزه‌های علمیه با بیان اینکه برخلاف اینکه تصور می‌شد این بیماری کوتاه‌مدت است، اظهار کرد: اولین تأثیر آن بر اقتصاد بشر و معیشت است که همه قاره‌ها با شوک‌ آن روبه‌رو شدند. اثر دیگر کرونا تهدید پیوندهای اجتماعی است، زیرا طبیعت این بیماری تضعیف روابط اجتماعی و لزوم رعایت فاصله‌گذاری است و حتی پیوندهای درون‌خانوادگی را هم تهدید کرده است. کرونا تعاملات علمی و مقوله‌های فرهنگی، معنوی و ایمانی را دچار ضعف کرده است؛ مهمتر از همه تأثیر روحی، شخصیتی و درونی آن برای بشر است که اگر به درستی درمان نشود، تأثیرات مخربی بر جای می‌گذارد. تکانه‌هایی که به روح، روان و جهان درون انسان وارد می‌شود از همه آسیب‌ها خطرناکتر است؛ در اینجا صبوری و تاب‌آوری ضروری است، زیرا انسانی که درون و بینش سامان‌یافته و منسجمی دارد می‌تواند مشکلات فردی و اجتماعی را معالجه کند و از اضطراب و افسردگی رهایی یابد.

اعرافی اظهار کرد: در منطق اسلام، الگوی تاب‌آوری در برابر مشکلات چیست؟ این الگو همان صبر و مقاومت است که در فرهنگ علوم اسلامی و در اخلاق، عرفان، آیات و روایات مورد توجه قرار گرفته و از متن دین برخاسته است. ما تاب‌آوری‌های سطحی داریم ولی دین الگوی جامع صبوری و مقاومت را به ما ارائه کرده که باید آن را نهادینه کنیم تا جامعه در بنیادهای خود از استحکام برخوردار شود.

اضلاع نظریه تاب‌آوری دینی

مدیر حوزه علمیه تصریح کرد: این تاب‌آوری درونی، براساس نظر علمای اخلاق، مرکب از چند ضلع است؛ ضلع اول، امر دانشی و بینشی است؛ ضلع دوم، عاطفی و روحی، ضلع سوم بروز در رفتارها و ضلع چهارم تجلی در سخنان است؛ اولین مؤلفه از نظریه تاب‌آوری دینی، مؤلفه دانشی و بینشی و تفسیر درست و عقلانی از حوادث است؛ پایه مقاومت افراد در برابر بلایا به این مؤلفه بر می‌گردد؛ اینکه کسی بتواند از پدیده دشوار و سخت، تحلیل و تفسیر عقلانی درست ارائه دهد.

اعرافی افزود: اینکه ما یک پدیده ناگوار را فارغ از بعد آسمانی ببینیم، موجب انفعال، افسردگی و شکست انسان و فروپاشی درونی و اجتماعی می‌شود؛ در تفسیر اسلام، حوادث و بلایای طبیعی ضمن اینکه نوعی مجازات است، در عین حال انواع خیرات هم می‌تواند در آن نهفته باشد؛ گاهی کفاره گناهان و گاهی موجب تعالی روحی انسان است. ضمن اینکه به صورت کلی همه این موارد آزمون و ابتلاست و اینکه بدانیم دست قدرت الهی برتر از همه است.

اعرافی با ذکر اینکه کرونا در کنار تلخی‌ها می‌تواند بر روی پیشرفت علمی اثر گذاشته و برکات مادی و معنوی داشته باشد، اظهار کرد: در تفسیر اسلام بلای طبیعی شر مطلق نیست. نگاه خیرمدار و مثبت به حوادث و وقایع در تفسیر اسلامی موج می‌زند؛ بنابراین در مؤلفه اول، تاب‌آوری دینی منجر به امید و اعتماد زیادی است. مؤلفه دوم، حال درونی و وضع روانی شخص است. در پرتو معیارهای اخلاقی اسلام، انسان مؤمن در برابر وقایع صبور است. صبر، عزت نفس و نشانه توکل به خدا و رضا به قضای الهی است. مؤلفه سوم، نظامات رفتاری است، چه در نظام اجتماعی و چه در نظام فردی و اسلام برای تکالیف واجب و مستحب در بحث مقاومت و صبر، پاداش‌های فراوانی را در نظر گرفته است.

دعوت به همبستگی اجتماعی

وی با بیان اینکه سامانه رفتاری فقهی حقوقی اسلام انسان را به همبستگی و برون‌رفت از فردگرایی و رسیدگی به افرادی که در سختی هستند فرامی‌خواند، گفت: مؤلفه چهارم نظام گفتاری است؛ اسلام می‌گوید در سخت‌ترین شرایط حرمت‌ها را نگه دارید و بدگویی و بی‌صبری زبانی نداشته باشید و ادب را رعایت کنید. در مواجهه با کرونا شاهد تجلی بخشی از این نظریه در حد مطلوب بودیم که با هدایت‌های رهبری و مراجع و ایمان برآمده از عمق جان رخ داد؛ جامعه‌ای که به شدت درگیر کرونا بود و از طرف دیگر در تحریم قرار داشت در خود نشکست و گروه‌های فراوان جهادی از طلاب، بسیجیان و ... وارد میدان شده و  فضای رعب را شکستند که این امر برآمده از روحیه پویا و صبورانه است.

اعرافی تصریح کرد: با مواسات و تعاون جامعه بیدار شد و همه به فریاد یکدیگر رسیدند؛ جوانان در کنار کادر پزشکی ایستادند و در مجموع این همان نظریه مقاومت اجتماعی اسلام است که در کشور ما تجلی یافت؛ البته این به تنهایی کافی نیست و باید نظام فکری، فرهنگی و اخلاقی اسلام در برنامه‌ریزی‌های اقتصادی و مسئولان اثر بگذارد.