دو شرط ارث بردن کودک در دوران حمل

به گزارش ایکنا؛ جلسه درس خارج حجت‌الاسلام سیداحمد خاتمی با محوریت حقوق معنوی، روز گذشته 27 مهرماه برگزار شد. وی در این جلسه به بررسی حقوق حمل از جمله ارث بردن پرداخت و اظهار کرد: سخن پیرامون فقه کودکان بود. به طور طبیعی ما باید بحث را از حمل شروع کنیم تا به ولادت برسیم. به این ترتیب شروع کردیم، به بحث حقوق حمل رسیدیم. بچه‌ای که در شکم مادر است، چه حقوقی دارد؟ در زمانی که اصلاً اینگونه مسائل مطرح نبود، اهل بیت(ع) چهارچوب‌ها را بیان کردند. یک بحث، بحث وصیت به حمل بود که مطرح کردیم. دومین بحث، بحث میراث حمل است. آیا حمل، وارث می‌شود یا نه؟ آیا حمل می‌تواند به ارث بگذارد یا نه؟

وی ادامه داد: عرض کردیم به دو شرط: یکی زنده بودن و یکی اینکه حیّا از شکم مادر جدا بشود، حمل مثل بزرگترها ارث می‌برد و ارث می‌گذارد. جناب شیخ در مبسوط و بزرگان دیگر مثل ابن ادریس و علامه و شهید اول و ثانی، محقق اردبیلی، فیض کاشانی و صاحب جواهر بیان فرمودند. به چه دلیل حمل ارث می‌برد؟ به دلیل این آیه شریفه یازدهم سوره نسا: «يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلَادِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ؛ خداوند به شما در‌باره فرزندانتان سفارش مى‌كند، سهم پسر چون سهم دو دختر است» این اولاد، هم مولود را می‌گیرد و هم غیر‌مولود را می‌گیرد چون بچه در شکم مادر هم ولد است و عرفاً و شرعاً به او ولد گفته می‌شود و به حکم مولود هست، لذا آیه اطلاق دارد، اما روایات اهل بیت(ع) آن دو شرط را قید می‌کنند.

استاد سطوح عالی حوزه علمیه تصریح کرد: از سنت‌ هم روایاتی دلالت بر این مطلب دارد. یکی از این روایات صحیحه عمر بن یزید است. این روایت را کتب اربعه نقل کردند: «روی عمر بن یزید قال: سألت أبا عبدالله(ع) عن رجل مات و ترک امرأته و هی حامل، فوضعت بعد موته غلاماً، ثمّ مات الغلام بعد ما وقع إلی الأرض، قال: علی الإمام أن یجیز شهادتها فی ربع میراث الغلام. فرض این است که کودک زنده متولد شد و شهادت خانم قابله در ربع میراث غلام نافذ است؛ یعنی اگر این بچه تازه‌‌متولد‌شده، اموالی داشت، ربعش مورد پذیرش قرار می‌گیرد. چرا؟ به دلیل آنکه شهادت زن در حدود خودش مورد قبول است. اگر دو زن بودند، نصف شهادت قبول بود. اگر سه زن بودند، سه چهارم شهادت قبول بود. اگر چهار زن شهادت دادند، کل شهادت نافذ بود.

خاتمی یادآور شد: معنای این روایت این است که حمل آنچنان که وارث واقع می‌شود، موروث هم واقع می‌شود. روایت دوم صحیحه فضیل بن یسار است. «و روى حریز عن الفضیل قال: سأل الحکم بن عتیبة أبا جعفر(ع) عن الصبی یسقط من امه غیر مستهل أیورث؟ فاعرض عنه فأعاد علیه فقال: إذا تحرک تحرکا بینا یرث فانه ربما کان أخرس.» حكم بن عتيبه از امام باقر(ع) درباره كودكى كه از مادرش ساقط‍‌ مى‌شود، بى‌آنكه بانگى برآورد سوال کرد که آيا ارث می‌برد؟ حضرت فرمودند اگر مولود، تحرک آشکار داشته باشد، ارث می‌برد و چه‌بسا لال باشد. آنچه ملاک است زنده بودن است؛ به عبارت دیگر، صدای او طریقیت دارد و موضوعیت ندارد.

وی در ادامه افزود: اینجا یک مشکلی هست و اینکه برخی روایات بر استهلال و بانگ زدن تأکید خاص کردند. کانّه اگر صدایی از بچه درنیامد، وارث و مورث واقع نمی‌شود. یکی از این روایات، صحیحه عبدالله بن سنان است. بنابراین اگر ما احراز کنیم بچه زنده متولد شده است، ولی در عین حال بانگ برنیاورده، وارث و مورث واقع نمی‌شود.