وقتی تعزیه جوان‌پسند می‌شود / تلألؤ تاریخ در متن هنر

حدود 100 سال گذشته در جنوب خراسان و در شهر بیرجند تعزیه با شکوه خاصی در مدرسه شوکتیه، که از سوی حاکم بیرجند «شوکت‌الملک اول» بنا شده بود، برگزار می‌شد. در روزهای ابتدایی محرم بهترین و برجسته‌ترین تعزیه‌خوانان خراسان از حیث اجرا و صدا شناسایی و انتخاب می‌شدند و در این دهه برای برگزاری تعزیه به حسینیه شوکتیه می‌آمدند. آنچه در مورد این آداب و رسوم به ویژه در منابع مکتوب آمده، عمدتاً به دوران زندیه و پس از آن محدود می‌شود. اگرچه در دوره صفویه تعزیه و تعزیه‌خوانی رونق زیادی داشت، منابع مکتوب آن دوره اشاره زیادی به آن نکرده و تنها چند سفرنامه به صورت گذرا به نحوه برگزاری مراسم پرداخته‌اند.

تعزیه‌خوان سپر را برمی‌دارد، تیغ‌های آخته را به دست می‌گیرد و به میدان می‌آید. خود نقشی در لشگر شمر دارد، اما برای خون ریختن انسان‌های بزرگ حتی در نمایش نیز اشک می‌ریزد، به گونه‌ای که تو از چهره‌‌اش می‌توانی درک کنی تا چه اندازه از ایفای این نقش در عذاب است؛ او این نقش را بازی می‌کند تا در مرحله نخست به خود و بعد به دیگران بفهماند که در عاشورا چه گذشت و شاید این فهم دقیق جز با نمایش حاصل نمی‌شود.

از روی کاغذ در دستش با شعر برای امام حسین(ع) رجز می‌خواند، اشعار را می‌خواند و گریه می‌کند و گریه جمع را برمی‌انگیزاند، نمی‌تواند ادامه دهد، بغض گلویش را گرفته است، اما با این حال نقشش را تا آخر به خوبی ایفا می‌کند، نقشی برای یادآوری بزرگ بودن، انسان بودن و آزاده بودن.

ارادت به قلب بشریت

میثم صدرا، یکی از اعضای گروه کارگردانی نمایش تعزیه، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان‌جنوبی، اظهار کرد: عاشورا و کربلا نقطه اوج بشریت است و در حماسه حسینی، مسئولان و مردم در کنار یکدیگر فارغ از مناسبات اجتماعی قرار می‌گیرند تا به نحوی ارادت خود را به قلب بشریت ابراز کنند. تعزیه به عنوان یکی از منابع غنی در عرصه هنرهای نمایشی به لحاظ تکنیکی و ساختاری و یکی از دراماتیک‌ترین نمایش‌های دنیاست که تأثیرگذاری بالایی در حوزه اعتقادی و مذهبی دارد.

صدرا با بیان اینکه نزدیک به 13 سال است که در حوزه هنرهای نمایشی فعالیت دارد، تصریح کرد: اولین بار در سال 84 به عنوان بازیگر در تعزیه ایفای نقش کردم و در سال‌های بعد در کاروان نینوا، که واقعه عاشورا را به صورت نمادین و خیابانی به تصویر می‌کشد، مشغول به خدمتگزاری به امام حسین(ع) شدم. این نمایش شکل صحیح ارائه و انتقال اهداف و تفکرات امام حسین(ع) به صورت نمادین است که با قدمت و سابقه تاریخی که دارد باز هم هرساله مخاطبان خود را به صحنه کشانده و در والاترین شکل در دل مخاطب همیشگی جای می‌گیرد.

وی افزود: با توجه به پیشرفت جوامع بشری و تأثیرگذاری تکنولوژی در زندگی روزمره به ویژه در حیطه سینما و تئاتر و همچنین بالارفتن سطح انتظار مخاطبان به ویژه نوجوانان و جوانان از هنرهای دراماتیک و مقایسه آن با سطح اول این عرصه که در دنیا به راحتی از طریق فضای مجازی قابل دسترسی است، باید این نوع نمایش نیز براساس تکنیک‌های روز ارائه شود. از این رو تصمیم گرفتیم در نمایش تعزیه با استفاده از موسیقی‌های حماسی متفاوت که به سلیقه جوانان نزدیک‌تر بوده و با استفاده از ابزار مولتی‌مدیا با طراحی ویدئو آرت‌ها سطح جذابیت بصری اثر را ضمن پایبند بودن به ساختار اصلی تعزیه افزایش دهیم تا نتیجه این کار در پایین آمدن میانگین سنی مخاطبان اثر بگذارد و بتوانیم نوجوانان و جوانان را جذب کنیم.

راهی برای کشف و شهود

صدرا ادامه داد: از آنجا که نمایش‌هایی آیینی از بطن جامعه و تاریخ می‌آیند، همیشه در تأثیرگذاری موفق بوده‌اند و این نمایش نیز از چارچوب یک حادثه تاریخی خارج شده و به لحاظ اعتقادی برای مخاطب آشنا با اسلام نشانه و راه و برای دیگر مخاطبان باعث ایجاد سؤال و حس کشف و شهود در شخصیت والای امام حسین(ع) و تحقیق در مورد واقعه عاشورا می‌شود. تعزیه که قدمتی قابل توجه دارد تا به امروز همچنان پابرجاست و در دل مخاطب جایگاه ویژه‌ای دارد و به عنوان دراماتیک‌ترین اثر نمایشی در جهان حتی مخاطبین غیرمسلمان را نیز تحت تأثیر قرار داده است.

وی تصریح کرد: امیدواریم با ارائه تصویرهای جدید از این نمایش تاریخی بتوانیم در قلب و ذهن مخاطب امروزی تأثیرگذار باشیم و آن واقعه را به درستی به تصویر بکشیم.

تعزیه غمنامه‌ای است که بزرگ‌مردانی در کربلا با آوای آزادگی‌شان آن را سروده و چه خوب است که به فراموشی سپرده نشود، چراکه تأثیرگذارترین روش برای نشان دادن تمام وقایع عاشوراست.

زهرا حمیدی