قرائت انسانی از وحی منجر به نابودی دین می‌شود/ نقش روشنفکران دینی در تأمین معنویت جامعه

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد واعظی، رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، امروز، 18 شهریورماه، در مراسم افتتاحیه همایش «معنویت‌های نوظهور؛ شاخصه‌ها و نقدها» در دانشگاه باقرالعلوم(ع)، گفت: معنویت‌های نوظهور متکثر و متنوع است و مختص کشور ما هم نیست و بیش از 4 هزار نحله مختلف در سراسر دنیا احصا شده که در این عرصه کار می‌کنند. کسانی که در این عرصه تحقیق می‌کنند باید به این نکته دقت کنند که وجه فراملی قضیه نباید ما را در سطح انتزاعی این مباحث متوقف کند. همچنین اولویت را باید به معنویت‌های رخ‌داده در جامعه خودمان بدهیم. از این جهت لازم است تصویر روشنی از وضع کنونی جامعه در این زمینه با مطالعات توصیفی، آسیب‌شناسانه و تبیینی داشته باشیم.

واعظی اضافه کرد: مسئله دیگر داشتن نگاه درمان‌گرایانه و ایجابی به این مقوله است؛ زیرا بخشی از این فعالیت‌ها به عرضه مطلوب، مؤثر، جذاب و مناسب معنویت اسلامی بازمی‌گردد. بشر به شکل فطری به امور معنوی و اخلاقی گرایش دارد و اگر معنویت دینی جذاب به او ارائه شود، سراغ معنویت‌های موازی نخواهد رفت. همچنین بخشی از افراد مبتلا به این معنویت‌ها واقعاً نیازمند درمانگری هستند و متخصصانی باید وجود داشته باشند تا بتوانند این افراد را درمان کنند.

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه با بیان اینکه علل و عوامل متعددی باعث پیدایش این معنویت‌هاست، تصریح کرد: سرخوردگی‌های سیاسی و اجتماعی، عرضه نامناسب معنویت دینی و خلأهای وجودی از مهم‌ترین عوامل پیدایش این نوع معنویت‌هاست. اگر نگاه بومی به معنویت‌ها داشته باشیم جای دو نوع بحث خالی است؛ یکی تأثیر نهاد دین، حوزه و روحانیت و دیگری تأثیر و نقش نواندیشی دینی. ما دو قشر فرهیخته جامعه داریم که مشتغل به امر تفسیر و ارائه تصویر از دین هستند؛ روحانیت و روشنفکران دینی. تحصیل‌کردگان جامعه و دانشجویان مهم‌ترین مخاطب روشنفکران دینی هستند، ولی روحانیت مخاطب عمومی‌تر و از تمامی اقشار دارند؛ تفاوت دیگر این این دو گروه آن است که در قشر روشنفکران دینی، قالب مراجعه، تئوریک و معرفتی است ولی صرفاً، فراورده فکری و نظری حوزه و روحانیت پژواک ندارد، بلکه رفتار آنان هم پژواک زیادی دارد.

وی با بیان اینکه این دو گروه می‌توانند از یکسو نقش تسهیل‌کننده در گریز از معنویت اسلامی و سوق دادن جامعه به سمت معنویت‌های نوظهور داشته باشند و یا ظرفیت خوبی برای رشد اخلاق و معنویت صحیح در جامعه ایفا کنند، اظهار کرد: عرضه جدید و نو همگام با تحولات اجتماعی و سیاسی یک ضرورت است که نیازسنجی و مخاطب‌سنجی می‌خواهد. دین باید متناسب با مقتضیات زمان ارائه شود؛ زیرا فهم دین یک چیز وتفسیر آن چیز دیگری است؛ باید مضامین دینی را برای اقشار مختلف با روش‌های متفاوتی بگوییم؛ این به معنای آن نیست که مضمون دچار تحول محتوایی شود، بلکه روش ارائه تفاوت می‌یابد.

بشری دانستن دین، رویکرد روشنفکران دینی

واعظی تصریح کرد: در طی صد سال گذشته، شاهد یک رویکردی در نواندیشی دینی هستیم که به دنبال ارائه قرائتی از دین است که الهیات جدید و نظام معرفتی کاملاً متفاوت با شاکله مقبول دین در میان علمای شیعه و سنی دارد؛ گونه متفاوتی از دین عرضه می‌شود که بسیار متأثر از الهیات لیبرال قرن نوزدهم است و ثقل آن بشری دانستن متون مقدس است؛ یعنی آنچه وحی و الهی تلقی می‌شد، در واقع نگارش انسان‌هایی گاه ناشناخته را داشته است. شاهدیم وحی‌شناسی و قرآن‌شناسی عرضه می‌شود که بسیار متفاوت از رویه گذشته است؛ از وحی تلاوتی و رسالتی فاصله گرفته و قرآن را قرائت نبوی از جهان می‎دانند؛ این جریان از نصرحامد شروع و در بین نواندیشان متأخر دینی در ایران و جهان عرب دنبال می‌شود.

وی اضافه کرد: اگر نگاه به قرآن این چنین و تاریخمند باشد، در واقع شریعت اسلامی معطوف به جامعه خاص عصر نبوی است و در این صورت فراتاریخی و فراعصری نخواهد بود؛ یعنی پیامبر(ص) می‌خواست جامعه عصر خود را اصلاح کند و جوامع دیگر در بستر تاریخ، مخاطب او نبود. تأکید بر قرائت انسانی از دین از دیگر مسائلی است که در ده‌های اخیر در زبان روشنفکران دینی شاهد آن هستیم که دین را از خاصیت جهت‌دهی به بشر تهی می‌کند؛ یعنی می‌گویند که محتوای دین مومی است که ما به آن شکل می‌دهیم. در این صورت دین فلش جهت‌دهنده زندگی نیست، بلکه ریسمان است؛ گاهی گفته می‌شود که دین پیامی از چشم خداوند به انسان است و گاهی گفته می‌شود محتوایی است که از فیلتر عینک بشر عبور می‌کند و ما محتوا را شکل می‌دهیم. 

قرائت لیبرالی از اخلاق

واعظی تصریح کرد: در لسان برخی نواندیشان دینی روی این نکته تأکید می‌شود که آنچه در متون دینی قرآن و روایت در مورد اخلاقیات بیان شده قرائت پیامبر اسلام(ص) از اقتضائات اخلاقی زمانه خود است یا تعبیر می‌شود تفسیر اخلاقی پیامبر از اراده خداوند است. بعد گفته می‌شود انسان امروز باید تفسیر اخلاقی خود را از اراده خدا داشته باشد و نه تفسیر اخلاقی پیامبر و معصومین. اینها دعوت می‌کنند انسان امروز با واقعیات اخلاقی جدید لیبرالیستی روبه‌روست. لذا باید تفسیر اخلاقی از خدا را وفق درک انسان امروز ارائه دهد. یعنی حتی چیزی در متون دینی واجب باشد، ولی در درک اخلاقی انسان امروز جایگاهی نداشته باشد باید کنار گذاشته شود.

استاد حوزه علمیه گفت: اگر چنین قرائت‌هایی از دین برای جوان امروز عرضه شود که متون مقدس آن آورده نبوی با محدودیت بشری باشد و پیام الهی نداشته باشد؛ فقه و شریعت آن معطوف به آن عصر و زمانه باشد و اخلاقیات دینی تفسیر آنان در زمانه خودشان از اراده خدا و مرجع تفسیر امروزی از اخلاق خواست انسان امروز باشد، در این صورت جایی برای شریعت و اخلاقیات دینی وجود ندارد و میان انسان امروز و آورده دینی انقطاع حاصل می‌شود. در مسئله به‌سازی و سالم‌سازی جوامع اسلامی دو نهاد و طایفه یعنی حوزه و روحانیت و روشنفکران دینی خیلی مؤثر هستند؛ حوزه نباید کار سلبی کند تا جوانان را به سمت عرفان‌های نادرست هل بدهد و کار ایجابی کند تا معنویت آنان به شکل سالمی اشباع شود و چنین نقشی عیناً بر دوش روشنفکران دینی هم هست.