خدا بود و دیگر هیچ نبود

به گزارش ایکنا، شاید کمتر کسی در کشورمان باشد که نام شهید مصطفی چمران را نشنیده باشد، اما شناخت کافی از شخصیت‌هایی مانند او بسیار اندک است و اغلب چمران را به عنوان شخصیتی با لباس نظامی و اسلحه به دست می‌شناسند. حال آنکه کتاب‌هایی از وی به یادگار مانده است که نشان از روح لطیف، ادبی و عارفانه چمران دارد. دکتر مصطفی چمران ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ در مسیر دهلاویه - سوسنگرد بر اثر اصابت ترکش خمپاره به شهادت رسید.

به انگیزه سی و نهمین سالروز شهادت این فرزند رشید وطن در گزارش پیش رو تعدادی از کتاب‌‎های این شهید را بازخوانی و معرفی می‌کنیم.

خدا بود و دیگر هیچ نبود

این کتاب مجموعه‌ای از یادداشت‌های تاریخ‌دار دکتر چمران مربوط به سه مرحله از زندگی وی ـ دوران تحصیل در آمریکا، مبارزه در لبنان و حضور در ایران ـ است که با مقدمه مهدی چمران آغاز شده است و در آن خلاصه‌ای از زندگانی شهید مصطفی چمران گنجانده شده است. در بخش‌های بعد این کتاب، یادداشت‌های آمریکا، یعنی یادداشت‌هایی که در زمان تحصیل در آمریکا داشته است، به چشم می‌خورد. اولین نوشته این قسمت در اوایل تابستان ۱۹۵۹ نگاشته شده است که در آن تصمیم شهید بر پرهیزاز گناه و تسلیم در برابر خدا مشاهده می‌شود. در بخش‌های بعد یادداشت‌های لبنان درج شده است که بخش اعظم این کتاب را دربرمی‌گیرد و در انتها یادداشت‌های ایران گرد آمده است. در این قسمت تاریخ‍ها به صورت شمسی آمده و تاریخ بخش‌های گذشته همگی مطابق با تاریخ میلادی است. یکی از نکات مهم در این اثر این است که، در همه یادداشت‌ها با وجود اختلاف زمان و مکان، یک خط مستقیم الهی به خوبی قابل بررسی است و وی همه جا و همه وقت، همه عمر خود را عاشقانه و عارفانه به دنبال راه علی و حسین و بدون ترس و هراس از طاغوت‌ها و قدرت‌های شیطانی و مصلحت‌طلبی‌ها طی کرده و از ابتدا به نور پرفروغ و تابان شهادت چشم دوخته و در پایان نیز به این پرواز و آرامش ملکوتی دست می‌یابد. این اثر به همت بنیاد فرهنگی شهید چمران به زیور طبع آراسته شده است.

علی زیباترین سروده هستی

کتاب حاضر که به همت مهدی چمران تدوین شده و شامل دست‌نوشته‌ها و سخنرانی‌هایی از شهید مصطفی چمران درباره امام علی (ع) است. بخش اول شامل ۸ دست‌نوشته و به صورت راز و نیاز و مناجات با امیرالمؤمنین بوده و البته آشکارکننده ابعاد شخصیتی شهید چمران است. بخش دوم کتاب شامل ۳ سخنرانی، به معرفی جنبه‌های گوناگون شخصیت امام علی (ع) می‌پردازد. عناوین سخنرانی‌ها عبارت‌اند از: ذکر خدا و عدالت علی(ع)، از حکومت علی تا مهدی موعود(عج) و امام علی(ع) تجلی عدل خدا. این کتاب به همت دفتر نشر فرهنگ اسلامی به چاپ رسیده است.

مجموعه بینش و نیایش

انسان و خدا

در این کتاب شهید چمران به معرفی روح و رابطه انسان با خدا پرداخته است. وی روح را تجلی خدا، پیغمبر درون، امر خدا و رابط بین خدا و انسان معرفی می‌کند و معتقد است: «اگر روح تجلی خداست، بنابراین علم خدا در روح نیز گذاشته شده است، بنابراین با عالم غیب ارتباط دارد. این روح از آینده خبر می‌دهد، از گذشته و آینده آگاه است.» او راه دل، فطرت، اشراق و الهام را بهترین راه برای اثبات وجود خداوند و فهم و درک آن می‌داند.

رقصی چنین میانه میدانم آرزوست

یکی از جذاب‌ترین کتب نوشته شده در وصف شهید چمران، کتابی است با عنوان «رقصی چنین، میانه میدانم آرزوست». این کتاب حاوی نیایش‌ها و خاطرات شهید چمران است و با مقدمه برادرش مهدی چمران آغاز شده است. در بخشی از این کتاب آمده است: «توپخانه دشمن به شدت ما را می‏‌کوبید و ما هم به سوی سوسنگرد در حرکت بودیم. جوانان همراهم را تقسیم کردم، چند نفر سیصدمتر به جلو، چند نفر به چپ، چند نفر به راست، چند نفر به عقب و بقیه نیز مشتاقانه به جلو می‌‏تاختیم. شوق دیدار دوستانم در سوسنگرد در دلم موج می‏‌زد، و هنگامی که شجاعت و مقاومت‏‌های تاریخی آن‌ها در نظرم جلوه می‏‌کرد، قطره اشکی بر رخسارم می‏‌غلتید، ستوان «فرجی» و ستوان «اخوان» را به یاد می‌‏آورم که با بدن مجروح، با آن روحیه قوی از پشت تلفن با من صحبت می‏‌کردند، در حالی که سه روز بود که غذا نخورده و حاضر نشده بودند بدون اجازه رسمی حاکم شرع، دکانی یا خانه‌‏ای را باز کنند و از نان موجود در محل، سد جوع نمایند.»

کردستان

این کتاب حاوی یادداشت‌ها و سخنرانی‌های دکتر چمران درباره کردستان است که از دست‌نوشته و سخنرانی تشکیل شده و بخش عمده و مهم کتاب، نوشته‌های اصلی شهید چمران درباره حوادث شهر پاوه است که خود به رشته تحریر درآورده، اما ناتمام مانده است. تحلیلی از آغاز حوادث کردستان براساس طرز تفکر مادی‌گرایانه استعمارگران و حرکت و فرمان انقلابی امام خمینی (ره) مبنی بر خنثی کردن اقدامات عناصر خودفروخته و نفوذی دشمن است. این فصل «پاوه، فرمان تاریخی امام (ره) و سرآغاز نجات کردستان» نام گرفته است. بخش دوم مطالب کتاب مشتمل بر برخی سخنرانی‌های شهید چمران در زمان و مکان‌های گوناگون درباره مسائل کردستان است. بخش سوم نیز گزیده مطالبی از دست‌نوشته‌های پراکنده و گوناگون آن شهید در رابطه با مسئله کردستان است. عناوین مطالب دو بخش اخیر عبارت‌اند از: «مسلح کردن فئودال‌ها در کردستان»، «حادثه قارنه»، «پیرامون خودمختاری در کردستان».

لبنان

کتاب «لبنان» از همه دست‌نوشته‌های شهید چمران و سخنرانی‌های او درباره لبنان آن دوران جمع‌آوری و تدوین شده است که براساس سیر تاریخی و حوادث روی داده تنظیم شده است. این مجموعه ارائه‌دهنده تاریخ و تحلیل واقعی برای شناخت توده محروم ملت لبنان و نه چندان کامل و جامع از خدمات شهید چمران است.

نیایش‌ها

در ابتدای این کتاب تصویری از دست خط نیایش‌های دکتر مصطفی چمران آورده شده و این کتاب در سه بخش نیایش‌ها در آمریکا، لبنان و ایران تنظیم شده است. شهید چمران در سال ۱۳۳۷، برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت و با وجود موفقیت‌های علمی‌اش در دانشگاه برکلی کالیفرنیا، احساس غربت و تنهایی او را می‌آزرد. این مشخصه در ۸ نیایش دکتر چمران در آمریکا پیداست. بخش دوم کتاب، دربرگیرنده ۲۵ نیایش شهید چمران در زمان حضور او در لبنان است. وی به درخواست امام موسی صدر، برای تأسیس و تقویت شاخه نظامی سازمان «امل» به لبنان رفت. نکته قابل توجه این است که دست نوشته‌ها و نیایش‌های او در لبنان امیدوارانه‌تر و نگاهش به زندگی روشن‌تر است. نیایش‌های دکتر چمران در ایران که همزمان با جنگ تحمیلی نوشته شده، نشانگر اراده محکم او در مبارزه با دشمنان است. این دست‌نوشته‌ها را می‌توان به عنوان قسمتی از خاطرات و زندگی‌نامه او تلقی کرد. چون با مطالعه هر نیایش، گویی خواننده قدم به قدم در زندگی روزمره او پیش می‌رود.

شهید چمران، در نیایشی با عنوان «باب شهادت» نوشته است: خدایا، تو را شکر می‌کنم که مرا در کوره غم گداختی و در دریای درد آبدیده کردی و در برابر حوادث روزگار رویین تنم نمودی تا سخت‌ترین مشکلات حیات و خطرناک‌ترین ضربه‌های تاریخ را عارفانه و عاشقانه تحمل کنم و لذت خود را در درد و نشاط خود را در تحمل مصائب و سهم خود را در گذشت، فداکاری و سعادت خود را در سوز و گداز عشق و نجات خود را در شهادت بجویم.

حماسه، عشق و عرفان

این اثر به دست‌نوشته‌های شهید چمران از ابتدا تا انتهای جنگ در خوزستان اختصاص دارد، یعنی کتاب «حماسه، عشق و عرفان» به بدو ورود شهید چمران به خوزستان، دوران بستری پس از واقعه سوسنگرد و زخمی شدن او تا لحظه شهادت می‌پردازد. بخش زیادی از نوشته‌ها در مورد انقلاب اسلامی و چگونگی انقلابی بودن و بخش مهم دیگری درباره جنگ تحمیلی است. نوشته‌های زیادی هم مباحث عرفانی، فلسفی، سیاسی و هنری و تعدادی از دست‌نگاشته‌ها در رابطه با شهدای بزرگوار است. در این کتاب از هر دری سخن گفته شده و مجموعه‌ای گیرا، جذاب، آموزنده و عبرت انگیز را فراروی خواننده قرار داده است.

عارفانه‌ها

کتاب عارفانه شامل ۱۰۰ متن از شهید دکتر مصطفی چمران است که در آمریکا، لبنان و ایران به رشته تحریر درآمده و در آخر کتاب نمونه‌هایی از دست نوشته‌های شهید و عکس‌های ایشان در مناطق مختلف جنگی آورده شده است. در مقدمه، که به قلم مهدی چمران نگاشته شده، می‌خوانیم: «این دست‌نوشته‌ها در ارتباط با موضوع خاصی نیست و مطلب مشخصی را دنبال نمی‌نماید؛ مباحث مختلفی که عموما در زاویه دید عارفانه شهید چمران قرار گرفته است. این مجموعه زیبا بازگوکننده بسیاری از حالات شهید دکتر مصطفی چمران در لحظات و مواقع مختلف و در یک شرایط خاص خود بوده است و می‌تواند به ویژه برای رهپویان عرفان و سیر و سلوک عملی راهنمایی ارزنده و سازنده باشد.»

ترجمه دعای کمیل 

این کتاب مشتمل بر مقدمه کوتاهی از دکتر چمران درباره نیایش است که به خط خود شهید چمران نگاشته شده و ترجمه آن نیز ادبی و زیباست. 

یادآور می‌شود؛ اغلب آثار شهید مصطفی چمران به همت بنیاد شهید چمران منتشر شده است.