درنگی بر چند عبارت از زیارت جامعه کبیره / امام هادی(ع) حق جهاد را ادا کردند

عبدالحسین طالعی، عضو هیئت علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه قم، در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان، با بیان اینکه یکی از یادگارهای ارزشمند امام هادی(ع) زیارت جامعه کبیره است، تصریح کرد: چون می‌خواهیم درباره زیارت جامعه کبیر حرف بزنیم یک اذن ورود باید از امام هادی(ع) بگیریم. لازمه این اذن ورود معذرت‌خواهی جدی از امام هادی(ع) است. دوره امامت ایشان ۳۳ سال بود؛ اما چند نفر می‌توانیم ۳۳ دقیقه درباره عمر ۳۳ ساله امامت ایشان حرف بزنیم؟ اینکه شیعه باشیم و نتوانیم درباره امام دهم حرف بزنیم قابل دفاع نیست.

وی اظهار کرد: زیارت جامعه کبیره حدود ۴۰۰ صفت برای ائمه(ع) ذکر می‌کند و با این جمله آغاز می‌شود: «السلام علیکم یا اهل بیت النبوة.» حضرت علی(ع) در سخنی فرمودند: «راه خیر را نمی‌شناسید تا آنکه ببینید آن که ترک راه خیر کرده است چه می‌کند.» وقتی به فضای نفاق و بدعت حاکم بر عربستان سعودی نگاه کنید می‌فهمید که این سلام‌ها در چنین فضایی جهاد است و خیلی قیمت دارد. قدرش را بدانید. یک درجه از شعور و حداقل است؛ اما همین حداقل خیلی اوج است.

طالعی گفت: این سلام را مقایسه کنید با فردی که ۴۰ سال است هر روز چشمش به مضجع شریف نبی اسلام(ص) می‌افتد؛ اما سلام نمی‌کند. پس لفظ «السلام علیکم» دنیایی قیمت دارد. سلام کردن درجاتی دارد. در زیارت عاشورا می‌گوییم: «إِنِّی سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَكُمْ» این عبارت یک بیعت است، من با شما در صلح و سلامتم و بیعت می‌کنم که با شما جنگ و مخالفت نکنم. سلام یک بیعت است. در این عبارت می گوییم نه تنها با شما، بلکه حتی با کسی که با شما بیعت و اظهار صلح کرده‌ است نیز در صلحم. مخالفتم برای کسانی است که با شما درافتاده‌اند.

این مدرس دانشگاه توضیح داد: عموم کسانی که در فضای ما هستند بیعتی با اهل بیت(ع) کم یا زیاد کرده‌اند؛ لذا روایت داریم درباره کسی که محب اهل بیت(ع) است. حق ندارید بگویید از او بدم می‌‎آید؛ بلکه بگویید از کار ناپسندش بدم می‌آید. این حداقل معنای سلام است. سلام مستحب اما جواب سلام واجب است. ائمه کجا به ما جواب می‌دهند؟ «اَشْهَدُ اَنَّكَ تَشْهَدُ مَقاميَ وَ تَسْمَعُ كَلامِي وَ تَرُّدُ سَلامی»(شهادت می‌دهم که مرا می‌بینی و سخنم را می‌شنوی و پاسخم می‌دهی) اما گوش ما از شنیدن این سلام ناشنواست. این پاسخ‌ها در مواقف سخت قیامت به داد ما می‌رسد. معنای سلام کردن این است که ببینیم عملی که می‌خواهیم انجام دهیم اهل بیت(ع) می‌پسندند. اگر چنین است، انجام دهیم.

عضو هیئت علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه قم در ادامه با اشاره به عبارت «خَلَقَكُمُ اللّهُ أنْوارا فَجَعَلَكُمْ بِعَرْشِهِ مُحْدِقينَ» در زیارت جامعه کبیره، گفت: می‌فرماید خداوند شما اهل بیت(ع) را نور آفرید و در حال طواف به گرد عرش خود قرار داد. یعنی شما با دنیای مادی ما نسبتی نداشتید، اما خدا بر سر ما آدم‌ها منت گذاشت و به شما مأموریت داد زمینی‌ها را هدایت کنید که اطاعت کردید. ائمه(ع) نور هستند؛ اگرچه در ظاهر بشر خلق شدند. فضای مجازی انباشته از این سؤالات است.

این پژوهشگر گفت: اولین سؤال این است که آیا این تبعیض نیست که عده محدودی را از نور آفرید و بقیه را از آب و خاک؟ در تمام نظام‌های حکومتی دنیا؛ از کمونیستی تا سرمایه‌داری، تا اسلامی و ضد اسلامی، تا عادلانه و ظالمانه یک هرم قدرت ترسیم شده که شاه یا رئیس‌جمهور یا رهبر و ... در رأس قرار دارد و زیرمجموعه آنها تعدادی وزیر، مدیر و کارمندان و افراد عادی هستند که از خدمات استفاده می‌کنند. آیا این تبعیض است یا نظامی حکمت‌آمیز که بشر آن را پذیرفته است؟

طالعی افزود: از طرف دیگر خداوند هرکس را به اندازه توانش تکلیف کرده است. خداوند به اندازه جزئی نور به وجود ما تابانده است و به همان اندازه را بازخواست می‌کند اما پیغمبری که از نور آفریده شده است از او تکلیف خیلی شاقی می‌خواهد. امتحان من این است که نماز بخوانم و نماز دیر نشود؛ اما امتحان امام حسن مجتبی(ع) این است که در مجلس معاویه بنشیند معاویه از او و پدرش بدگویی کند و امام سکوت کند. بنابراین در پاسخ به این به این مسئله که این تفاوت را تبعیض می‌داند، پاسخ می‌دهیم مگر هر تبعیضی بد است؟ تبعیض این است که مرا از گِل خلق کنند، ائمه(ع) را از نور، آن وقت یک امتحان از ما بگیرند. بنابراین امتحان انسان‌های عادی با ائمه فرق می‌کند.

وی درباره خلقت نوری ائمه(ع) گفت: برخی با اشاره به آیه « قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ»(کهف، 110) به مردم بگو من هم مثل شما هستم جز آن که به من وحی می‌شود. امام صادق(ع) در معنای این مثلیت(مانندی) فرمودند این مثلیت در مخلوق بودن و عبد خدا بودن است. بنابراین باید ببینیم اینکه پیامبر می‌فرماید من بشری مثل شما هستم، این مثلیت در چیست، در چه خاصیتی است. وقتی سراغ پیامبر(ص) و فرزندان ایشان می‌رویم به ما می‌گویند در مخلوق بودن مثل شما هستیم. اما این کجا و آن کجا؟ من مسلمانم، سلمان هم مسلمان بود؛ اما من کجا و سلمان کجا؟

این مدرس دانشگاه با اشاره به عبارت دیگری از زیارت جامعه کبیره، ابراز کرد: یک جمله در جامعه کبیره وجود دارد که در برخی از شبکه‌ها که اهل عمق در مباحث نیستند به آن ایراد گرفتند. جمله این است: «وَ إيابُ الْخَلْقِ إلَيْكُمْ ، وَ حِسابُهُم عَلَيْكُمْ» بازگشت خلایق به سوی شماست و محاسبه اعمال خلایق بر عهده شماست. ایرادی که وارد می‌کنند چنین است که می‌گویند در قرآن آمده است: «إِنَّ إِلَيْنَا إِيَابَهُمْ، ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا حِسَابَهُمْ» (غاشیه، 25-26). یعنی بازگشت خلایق فقط و فقط به سوی ماست و محاسبه عملشان بر عهده ماست. آنگاه شما این مقام را برای اهل بیت ادعا می‌کنید، شما غلو می‌کنید.

سردبیر مجله کتاب‌شناسی شیعه ادامه داد: پاسخ قضیه را به این بیان عرض می‌کنیم که حدیث طولانی در کتاب احتجاج طبرسی وجود دارد مضمون آن این است که یک ملحد زندیق در زمان امام علی(ع) نزد ایشان آمد و گفت: قرآن شما پر از تضاد است. امام با حوصله یکی یکی جواب سؤالات او را می‌دهد. متن حدیث حدود ۴۰ صفحه است که در کتاب احتجاج موجود است. یکی از سوالاتی که  او پرسیده جواب این بحث ما است. او پرسیده بود در قرآن شما آمده است که ما(خدا) هستیم که در موقع مردن جان آدم‌ها را می‌گیریم، یک جا می‌گوید ملائکه هستند که جان آدم‌ها را می‌گیرند و یک جا می‌گوید ملک‌الموت جان آدم‌ها را می‌ستاند. بالاخره خداست؟ یا ملک‌الموت یا ملائکه؟

طالعی گفت: پاسخی که حضرت امیرالمؤمنین فرمودند بر این مبناست که نظام دنیا از قدیم تاکنون به این صورت است که حاکمی در رأس است و وزیر و مدیرانی زیر دست او و مدیران کار می‌کنند. کارهای مردم را کارمندان، کارهای کارمندان را مدیران، کارهای مدیران را وزیر، و کارهای وزیر را حاکم انجام می‌دهد. آیا در دنیا نظامی پیدا می کنید که از این سلسله مراتب استفاده نکند؟ نکته این است کاری که یک وزیر می‌کند آیا رئیس جمهور نمی‌تواند به خود نسبت دهد؟ کاری که کارمندان انجام می‌دهند وزیر نمی‌تواند بگوید ما این برنامه را اجرا کردیم؟

وی ادامه داد: حضرت علی(ع) در پاسخ او فرمود: خداوند جان انسان‌ها را می‌گیرد؛ اما خداوند به واسطه ملک‌الموت این کار را می‌کند و ملک‌الموت هم، همه جا شخصاً برای گرفتن جان انسان‌ها حاضر نمی‌شود؛ بلکه فرشتگان دیگر جان انسان‌ها را می‌گیرند. این یک سلسله طولی‌ است. خداوند متعال می‌فرماید بازگشت شما به ماست ولی خداوند که دنیا را در همین نظام مدیریتی که ایجاد کرده به اهل بیت(ع) سپرده، آخرت را نیز در همین نظام مدیریتی به اهل بیت(ع) سپرده است. خداوندیِ خدا نیز محفوظ است. چرا به اهل بیت(ع) سپرده؟ چون بندگان اکرام‌شده خداوند هستند؛ کسانی که هیچ‌گاه بر خدا در فعل و گفتار و اراده سبقت نمی‌گیرند و فقط به امر خداوند عمل می‌کنند.

عضو هیئت علمی گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه قم تأکید کرد: بنابراین عبارت «وَ إيابُ الْخَلْقِ إلَيْكُمْ ، وَ حِسابُهُم عَلَيْكُمْ» در زیارت جامعه کبیره به این معنا نیست که اهل بیت(ع) دستگاه جدایی دارند؛ اراده خداوند بر این است که محاسبه امور انسان‌ها به دست اهل‌بیت(ع) باشد. در قرآن کریم حضرت عیسی(ع) می‌فرماید: از گِل هیئتی مانند پرنده می‌سازم، در آن می‌دمم و این پرنده به اذن الهی پرواز می‌کند. حضرت موسی(ع) یک عصا دارد که به اذن خدا به اژدها تبدیل شد و مارهای ساحران را خورد. در این آیات خداوند شمه‌ای از قدرت خود را به حضرت موسی(ع) داده است. این کلام قابل قبول است؟ ائمه(ع) نیز از این قدرت برخوردارند، اما همیشه از قدرت خود استفاده نمی‌کنند چون عبد خدا هستند و ارزش قدرت آنها به عبودیتشان است.

امام هادی(ع) حق جهاد را ادا کردند؛ ما تصور می‌کنیم جهاد فقط شمشیر زدن است، این اشتباه بزرگی است. امام هادی(ع) در دوره خود جنگ نکرده است، اما منظور ما از جهاد ایشان، تلاش برای رساندن پیام الهی است

وی در پایان سخنان خود با بیان اینکه امام هادی(ع) حق جهاد را ادا کردند، گفت: جهاد فقط شمشیر زدن نیست. در زیارت امین‌الله که می‌توان آن را برای همه ائمه خواند، می‌گوییم: «أَشْهَدُ أَنَّكَ جَاهَدْتَ فِي اللهِ حَقَ جِهَادِه» ای امام معصوم، شهادت می‌دهیم که شما حق جهاد را ادا کردید و چیزی کم نگذاشتید. وقتی این سخن را خطاب به امام هادی(ع) که در دوره خود جنگ نکرده است می‌گوییم، منظور ما از جهاد چیست؟ جهاد یعنی تلاش برای رساندن پیام الهی. تلاش برای تربیت بر اساس تعالیم الهی. لذا وقتی در حدیث فرمود: «جهاد زن خوب همسرداری کردن است» یعنی اینکه ستون خانواده را محکم نگه دارید. جهاد یک مادر این است که فرزندان خوبی برای خدمت اهل‌بیت(ع) تربیت کند. ائمه معصوم(ع) حق جهاد را ادا کردند.