تلاطم مُد در ایران / آیا زمان نگاه حرفه‌ای به پوشاک اسلامی ایرانی نرسیده است؟
مُد به منزله موضوعی که زمانی جزء ضدفرهنگی‌ترین مقوله‌های کشور به شمار می رفت، این روزها نهمین جشنواره بین‌المللی خود را پشت سر گذاشته است، جشنواره‌ای در مرز حرفه‌ای‌گری که برای برپایی موفق آن باید به راستی چشم‌ها را شست؛ شاید روزی نگاه حرفه‌ای به سراغ پوشاک ایرانی اسلامی بیاید.
برای تحلیل نهمین جشنواره بین‌المللی مد و لباس فجر، صرفاً مشاهده یک نمایشگاه شش روزه در بوستان گفت‌و‌گو کافی نیست، بلکه لازم است ابتدا نگاهی بیندازیم به روند تحولات موضوع مد در ایران و آنچه فعالان این عرضه طی سال‌های اخیر پشت سر گذاشته‌اند.
روند تحولات جامعه ایران طی 20 سال اخیر به نحوی رقم خورده است که «مد» از مسئله‌ای ضد فرهنگی که فعالان آن افرادی با تمایلات غرب‌گرایانه معرفی می‌‌شدند به ابزاری برای ترویج فرهنگ غنی پوشش ایرانی ـ اسلامی تبدیل شده است و شاید این یکی از بزرگ‌ترین تحولات عرصه فرهنگی جامعه معاصر ایران باشد.
شاید بتوان گفت که همین تحولات بود که خیاطی را از یک شغل خانگی برای بانوان با اعتبار اجتماعی متوسط به شغلی دارای اعتبار اجتماعی بالا و درآمد اقتصادی قابل توجه در قالب مزون‌داری و طراحی لباس تبدیل کرد.
با تغییر نگرش برخی از مسئولان نسبت به مقوله مد که البته فضا و فشار اجتماعی علت اصلی آن بود، کارگروه ساماندهی مد و لباس ایجاد شد؛ کارگروهی که از همان ابتدا قرار بود موفق نشود و مخالفت‌های زیادی با فعالیت‌های آن وجود داشت و البته همچنان هم وجود دارد اما به همت مسئولان این کارگروه و همکاری فعالان بخش خصوصی، نه تنها به کار خود ادامه داد، بلکه توانست مد و لباس را نیز جزء یکی از جشنواره‌های فجر قرار دهد.
با تشکیل این کارگروه و صدور مجوزهایی برای برپایی رسمی همایش‌ها، جشنواره‌ها و نمایشگاههای مد در مدتی بسیار کوتاه، شاهد شکل‌گیری و برپایی ده‌ها نمایشگاه استانی و جشنواره کشوری مد بودیم. مزون‌ها به سرعت رشد کردند و طراحان به کار خود رسمیت بخشیدند، ده‌ها مؤسسه آموزشی غیر دولتی برای آموزش طراحی، دوخت، بازاریابی، فروش، ارتباط با مشتری و ... در کشور ایجاد شد و حتی رسانه‌های اختصاصی مد در کشور به راه افتاد.
- بیشتر بخوانید:
جشنواره مد و لباس فجر ایران؛ فرصتی برای همدلی بیشتر ملت‌ها
می‌توان گفت این رشد سریع فعالیت‌ها در عرصه مد بخش خصوصی و ارتقای علمی و فنی فعالان عرصه مد در اصل مسئولان دولتی را غافلگیر کرد، به نحوی که نتوانستند با این رشد سریع همراهی کنند.
برگزاری جشنواره بین‌المللی مد و لباس فجر طی 9 سال اخیر، در اصل تلاش دولت برای مطرح کردن خود به عنوان متولی اصلی مد در کشور است اما آیا مد می‌تواند مقوله‌ای دولتی باشد؟ قدر مسلم خیر. مسئولان دولتی می‌توانند با نگاه حرفه‌ای در راستای قانونمند کردن فعالیت‌ها در این عرصه فرهنگی نقش مهمی ایفا کنند و با دور هم جمع کردن همه فعالان این عرصه با هر نگاه و تفکری مد و لباس ایرانی ـ اسلامی را مبتنی بر فرهنگ غنی مردم ایران عینیت بخشند.
دولت مانع و مخالف اصلی فعالیت فعالان این عرصه است؟
در این مسیر مشکلات دولتی و غیردولتی وجود دارد. قوانین موجود در حوزه مد کامل و جامع نیست. برخی قوانین با نگاه سخت‌گیرانه تدوین شده و منطبق بر واقعیت‌ها نیست، قوانین حمایتی از فعالان این عرصه ناکارآمد است و این نگاه را به وجود آورده که دولت مانع و مخالف اصلی فعالیت فعالان این عرصه است. از سوی دیگر اختلافات بخش خصوصی این حوزه، مشکلات را مضاعف کرده است، به نحوی که فعالان عرصه پوشاک به دو دسته فعالان بخش عفاف و حجاب و فعالان عرصه مد و لباس تقسیم شده‌اند.
شاهد این ادعا برگزاری نمایشگاههای مد و لباس و عفاف و حجاب به شکل منفک از یکدیگر است؛ یعنی یک نمایشگاه یا جشنواره یا باید عفاف و حجابی باشد یا مد و لباسی و وقتی در نمایشگاهی مثل جشنواره فجر قرار است این دو در کنار هم قرار گیرند، مدام بحث‌ها و مشکلاتی بروز می‌کند؛ مشکلاتی که مدام دامن کارگروه ساماندهی مد و لباس را گرفته و هر طرف این کارگروه را به حمایت از گروه دیگر متهم می‌کند. در داخل هر یک از این گروه‌ها نیز اختلاف‌ها و عدم پذیرش دیدگاه‌های همدیگر موجب شده همکاری قوی با هم نداشته باشند.
این مشکلات باید ریشه‌ای حل شود تا در نتیجه آن زیربنای برگزاری یک جشنواره بین‌المللی موفق فراهم شود. بدون حل این مشکلات همیشه جشنواره مد فجر با مشکلاتی بنیادی مواجه خواهد بود، نهمین جشنواره مد فجر در حالی برگزار شد که کمتر از سه ماه از حضور سیده مرضیه شفاپور به عنوان دبیر جدید کارگروه می‌گذشت. این فرصت کوتاه حتی پیشنهاد برگزار نشدن جشنواره مد فجر را مطرح کرد؛ با تلاش‌های صورت گرفته این جشنواره برگزار شد اما این محدودیت زمانی بر روند برگزاری آن نقش منفی گذاشت.
از این پیشینه که بگذریم؛ نهمین نمایشگاه مد و لباس فجر، در روندی طبیعی بهتر از نمایشگاه هشتم برگزار شد. استقبال از کارگاه‌های آموزشی این دوره بسیار عالی بود، به نحوی که علی‌رغم اختصاص سالن بزرگ‌تر به برخی از نشست‌ها، شرکت‌کنندگان حتی تا دم در و بیرون در سالن برگزاری نشست، ایستاده یا نشسته بودند تا از صحبت‌های اساتید استفاده کنند.
- بیشتر ببینید:
نهمین جشنواره بین‌المللی مد و لباس فجر
حضور فعالان عرصه مد عالی نبود، اما خوب محسوب می‌شد. البته عده‌ای از فعالان این عرصه به خاطر اختلاف‌نظرها و مباحثی که در دوره‌های قبل تجربه کرده‌اند، همچنان با جشنواره قهر هستند. عده‌ای هم در آستانه برگزاری جشنواره پا پس کشیدند و عده‌ای تلاش کردند ثابت کنند به جشنواره نیازی ندارند و این جشنواره است که به آنها نیاز دارد.
اولین تصویر از نمایشگاه جشنواره، تنوع رنگ، شکل و المان در آن بود به نحوی که می‌توان گفت رنگی‌ترین جشنواره فجر را امسال تجربه کردیم، حتی در بخش عفاف و حجاب هم رنگ سرمه‌ای(یا بهتر بگوییم آبی نفتی) به عنوان رنگ دوم طراحی چادر انتخاب شده بود. این تنوع رنگی تحت تأثیر موضوع جشنواره، که «فر گلستان» است، رخ داد.
نه تحریم‌ها را دست کم بگیریم، نه همه چیز را گردن تحریم‌ها بیندازیم
تحریم‌ها و مشکل واردات پارچه در روند حضور طراحان و مزون‌داران در جشنواره تأثیر گذاشته اما فرصتی را برای حضور گسترده‌تر تولیدات داخلی فراهم کرده و ویترین ملی ایران مملو از محصولات واقعاً ایرانی شده بود. لباس‌هایی از جنس شلوار لی تبدیل شده به کت با دوخت سنتی تا لباس دوخته شده از پارچه گونی و البته لباس‌هایی با پارچه‌های عمومی‌تر. ویترین‌های ملی، مانکن‌ها و چینش سالن نمایش هم در حال حرفه‌ای تر شدن است اگر چه می‌تواند بسیار بسیار بهتر از این نیز باشد.
بخش بین‌المللی و حضور نمونه‌های لباس از 11 کشور
برای اولین بار بخش بین‌الملل جشنواره به صورت غرفه‌بندی شده به نمایش لباس‌های 11 کشور اختصاص داده شده بود که مالزی، عراق و کره‌جنوبی جلوه بیشتری در آن داشتند. البته این قدم نخست است و باید زمینه حضور طراحان بین‌المللی در این بخش فراهم شود و زمینه‌ای را برای معرفی طراحی لباس ایرانی برای طراحان و تولیدکنندگان بین‌المللی در نمایشگاه ایجاد کرد.
موضوع این دوره از جشنواره «فرگلستان» و توجه به لباس، فرهنگ، آداب و رسوم و البته جاذبه‌های طبیعی مناطق شمالی کشور مثل خراسان شمالی و استان گلستان بود. غنای نمادها، المان‌ها، سنت‌ها، آئین‌ها و ... این منطقه بسیار زیاد است و اگر چه در این جشنواره بسیاری از لباس‌ها رنگ، نقش و یا المان این منطقه را داشت اما متأسفانه طراحان بدون توجه به مفاهیم عمیق و فرهنگ مفهومی استفاده از این نمادها، آنها را در لباس‌ها استفاده کرده بودند.
هر رنگ، نقش، المان و ... در فرهنگ سنتی مفهوم خاصی دارد و هر جایی استفاده نمی‌شود، استفاده از هر رنگ و المان هم مفهوم و کارکرد ویژه‌ای به لباس یا محصول می‌دهد که به نظر می‌رسد طراحان کمتر به این مسئله توجه کرده و صرفاً المان‌ها و نقوش را بدون تأمل در لباس‌ها، کیف، کفش و زیورآلات استفاده کرده‌اند که این مسئله لزوم آموزش فرهنگ استفاده از این المان‌ها قبل از طراحی را نشان می‌دهد.
بسیاری با این ادعا که لباس‌های ارائه شده در جشنواره کاربردی نیست، دست به تخریب جشنواره مد می‌زنند اما جشنواره‌های مد در سراسر جهان محلی برای ارائه طرح‌های نو و حتی اغراق شده و برای نمایش توان طراحی و تولید محصولات جدید و نو هستند و با نمایش زنده لباس‌های کاربردی که قرار است به بازار عرضه شوند، تفاوت دارد. مشکل این است که مسئولان جشنواره طی سال‌ها، بر کاربردی بودن آن تأکید کرده‌اند اما کاربردی بودن را به دقت تعریف و تبیین نکرده‌اند.
یکی از طرح‌های مد پاریس
در هیچ یک از نقد‌های جشنواره‌های مد از جمله مد پاریس که لباس‌هایی از دیدگاه برخی عجیب و غریب نمایش داده می‌شود، کسی از عدم کاربردی بودن آثار حرف نمی‌زند، چرا که قرار نیست آن لباس به مردم عرضه شود، بلکه لباس ارائه شده نمونه‌ای اغراق شده و نشان دهنده قدرت طراحی طراح است و بخشی از رنگ، دوخت، پارچه و شکل لباس در لباس‌های کاربردی مورد استفاده قرار خواهد گرفت نه خود طرح.
کاربردی بودن جشنواره مد فجر به این معنی است که ایده‌های جدیدی برای اقتباس به طراحان و تولیدکنندگان ارائه دهد و در مد فصل‌ها تأثیر بگذارد. البته این کارکرد هم هنوز توسط این جشنواره محقق نشده و فقط دنبال کردن نگاه حرفه‌ای توسط طراحان و مسئولان برگزاری آن می‌تواند به تحقق این مسئله منجر شود.
نکته جالب توجه استقبال بسیار خوب علاقه‌مندان عرصه مد و لباس از خصوصی‌ترین بخش جشنواره یعنی بخش مؤسسات آموزشی و صنعت جشنواره بود که در این بخش مزون‌داران، تولیدکنندگان، مؤسسات آموزشی در حوزه مد و لباس، نشریه‌های مد و بخش‌های دانشگاهی حضور داشتند.
اتاق فکر بالقوه مد در جشنواره فجر
در این بخش ده‌ها کارگاه آموزشی رایگان در داخل غرفه‌ها برگزار شد و مزون‌داران و فعالان بخش خصوصی نمونه‌هایی از طرح‌های خود را در معرض بازدید عموم قرار دادند. این بخش اصولاً باید اتاق فکر مد ایران باشد چرا که در یک سالن همزمان طراحان و تولیدکنندگان پارچه، مؤسسات آموزشی مد که اساتید مجرب رشته‌های مرتبط با مد در آنها مشغول به تدریس هستند، مسئولان جشنواره و رویدادهای مختلف مد و ... حضور دارند و می‌توانست محلی برای همفکری و حتی سیاست‌گذاری مد ایران باشد که متأسفانه از این فرصت بی‌نظیر غفلت شده است.
در نهایت بخش عفاف و حجاب جشنواره مد و لباس فجر که قرار بود برای اولین بار بخش ویژه‌ای به آن اختصاص داده شود، علی‌رغم ارائه نمونه‌های خوب و حتی نمایش آثار در ویترین ملی به دلیل ناهماهنگی‌ها و مدیریت نامناسب در حالی که می‌توانست در جشنواره بدرخشد، حضوری معمولی داشت.
نهمین جشنواره مد فجر در یک نگاه کلی علی‌رغم فرصت کوتاهی که دبیر کارگروه برای برپایی آن داشت، موفقیت‌آمیز برگزار شد و البته زمینه خوبی را نیز برای مطرح کردن مشکلات و دیدگاه‌های طراحان با دبیر کارگروه و شناخت دیدگاه‌های وی فراهم کرد. مسئله‌ای که اکنون بسیاری از طراحان و تولیدکنندگان پوشاک آن را مطرح می‌کنند، استفاده از فرصت کاهش واردات و قاچاق پوشاک به کشور است. فرصتی تاریخی برای تولیدکنندگان و طراحان داخلی برای نشان دادن توانمندی‌های خود؛ فرصتی که کارگروه مد و لباس کشور با حمایت‌های قانونی و تسهیل شرایط فعالیت فعالان عرصه مد می‌تواند در به نتیجه مطلوب رسیدن آن نقش مؤثری ایفا کند.
انتهای پیام
