اختلاف، رهاورد یک ائتلاف

به گزارش ایکنا، در فهرست کشور‌های شرکت‌کننده در ائتلاف عربستان سعودی، موسوم به «طوفان قاطعیت»، نام امارات متحده عربی بیش از هر کشور دیگری به چشم می‌خورد. امارات در کنار قطر بیش از هر کشور دیگری در این فهرست از نظر اقتصادی جلوتر و حضور این کشور در جنگی که به دلیل مسائل انسانی لقب «فاجعه بشری» به خود گرفته است، بیش از هر موضوع دیگری توجهات را به خود جلب می‌کند. با این همه هفته گذشته پس از ۵ سال و از دست دادن ۱۰۸ نیروی نظامی، خروج نیروهای اماراتی از یمن به‌طور رسمی اعلام شد و «عیسی المزروعی»، فرمانده نیروهای اماراتی در یمن، اعلام کرد: امارات همچنان به حمایت و پشتیبانی از ائتلاف سعودی در عملیات‌های هوایی و امداد لجستیکی و آموزش ادامه خواهد داد.

در دسامبر سال 2015 دیوید اوتاوی(David Ottaway)، کارشناس ارشد مرکز ویلسون در واشنگتن، تخمین زد که ائتلاف نظامی به رهبری عربستان سعودی روزانه 200 میلیون دلار برای عملیات نظامی در یمن هزینه می‌کند. منابع وی حدس می‌زنند که سعودی‌ها بیشتر این بودجه را تأمین می‌کنند. به نظر می‌رسد که علت تشکیل این ائتلاف کاهش هزینه‌های مرتبط با این جنگ باشد و حضور امارات در این ائتلاف علاوه بر اهداف نظامی و سیاسی، با هدف کاهش هزینه‌های جنگ باشد؛ هزینه‌هایی که با توجه به طولانی‌ و فرسایشی شدن جنگ و عدم دستیابی به نتیجه لازم برای عربستان سعودی، بیش از هر چیز بر اقتصاد نفتی این کشور فشار وارد کرده است.

امارات متحده عربی همکاری نزدیکی با عربستان سعودی و متحدان غربی آن در طول جنگ یمن داشته است. البته سابقه همکاری‌های نظامی دو کشور به سال 2011 بازمی‌گردد که با اوج‌گیری خیزش‌های مردمی در کشورهای عربی منطقه و شمال آفریقا، همکاری‌های عربستان و امارات متحده بیش از گذشته شد.

روابط اقتصادی گسترده، دلیلی برای حضور امارات در ائتلاف سعودی

دو کشور امارات و عربستان سعودی از نظر اقتصادی، موتور اصلی اقتصاد کشورهای عرب حوزه خلیج فارس شناخته می‌شوند. برخلاف عربستان سعودی که اقتصادی تقریباً وابسته به نفت دارد، امارات تلاش کرده که با گسترش و جذب سرمایه‌گذاری خارجی در حوزه‌های مختلفی مانند بانکداری، گردشگری و خدمات، وابستگی خود را به درآمدهای نفتی کمتر کند. موضوعی که تا حد زیادی در آن موفق بوده و علاوه بر این به دلیل سیاست‌های اقتصادی و موقعیت این کشور در خلیج‌ فارس، تبدیل به گذرگاه اصلی تجارت جهانی بین خاورمیانه و سایر کشور‌های جهان شده است.

در سال 2018 گزارشی منتشر شد که نشان داد امارات متحده عربی و عربستان سعودی می‌توانند در زمینه‌های کلیدی تجارت در بخش‌های مختلف به دنبال روابط قوی‌تری باشند، بزرگترین روابط تجاری و اقتصادی دو جانبه در میان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس متعلق به امارات و عربستان سعودی است و امارات شریک تجاری اصلی عربستان در منطقه به حساب می‌آید. سرمایه‌گذاری‌های مشترک بین دو کشور نیز به توسعه روابط دوجانبه آنها کمک کرده و ارزش سرمایه‌گذاری‌های عربستان سعودی در امارات بیش از 3500 میلیارد دلار است و تا سال 2018 حدود 2 هزار و 366 شرکت سعودی و 66 آژانس تجاری ثبت شده در وزارت اقتصاد عربستان در امارات فعالیت می‌کردند.

تفاوت‌های ایدئولوژیک ریاض و ابوظبی

دو کشور از نظر نظامی و امنیتی نقاط مشترکی دارند. محاصره‌ قطر از ژوئن 2017 بیانگر استحکام اتحاد سعودی و امارات است و به ظاهر هیچ شکافی در این اتحاد دیده نمی‌شود. مقابله با رقیبی منطقه‌ای به نام ایران و مقابله با حوثی‌ها در یمن که پیروزی‌های زیادی را در این مقاومت کسب کردند باعث شد که ریاض و ابوظبی همکاری‌‌های خود را توسعه دهند.

با این همه تفاوت‌های نگاه‌های دو کشور در زمینه مسائل سیاسی و ایدئولوژیک می‌تواند در آینده برای اتحاد این دو کشور مخاطره‌آمیز یا حداقل اختلاف‌برانگیز باشد. در یمن، امارات متحده عربی سه مأموریت اصلی را برای خود تعریف کرده که ممکن است باعث شود حمایت این کشور خود از ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی فاصله بگیرد. این سه مأموریت عبارتند از «مقابله با هر شکل از اسلام سیاسی (به معنای جلوگیری از قدرت گرفتن گروه‌های اسلام‌گرا در سیاست)»، «کنترل خط ساحلی دریای سرخ که از اهمیت استراتژیک برخوردار است» و سوم «افزایش و توسعه نیروهای این کشور به بهانه آموزش به گروه‌های تحت حمایت ائتلاف در یمن».

از نظر ایدئولوژیکی، امارات متحده عربی رویکرد فرقه‌ای عربستان سعودی در مورد درگیری‌های منطقه را رد می‌کند و ترجیح می‌دهد به جای آن چشم‌انداز سیاست خارجی خود را که بر پایه سکولاریسم و ایجاد ائتلاف‌های غیرایدئولوژیک است، داشته باشد.

علاوه بر این، تنش میان عربستان سعودی و امارات متحده عربی در رابطه با مرزهای مشترک دو کشور در خور العدید و کنترل میادین نفتی این منطقه ـ با اینکه در حال حاضر موضوع اختلاف بین دو کشور نیست ـ پتانسیل بحرانی شدن روابط در آینده را دارد که می‌تواند اتحاد بین دو کشور را تضعیف و عربستان را منزوی‌تر کند.

جاه‌طلبی مقامات سعودی و اماراتی و اختلافات آینده

ظهور نسل جدید شاهزادگان در عربستان و امارات را می‌توان یکی از دلایل بروز اختلاف بین دو کشور دید. محمد بن‌سلمان در عربستان سعودی تلاش دارد که با اصلاحات وسیع اجتماعی چهره حکومت عربستان را به عنوان یک کشور متحجر مذهبی ترمیم کند و این موضوع نشانگر تغییر جهتی بلندپروازانه، جسورانه و بی‌پروا در سیاست‌ها و استراتژی‌هاست.

علی‌رغم اینکه بن‌سلمان و محمد بن‌زاید آل نهیان، ولیعهد امارات تا‌کنون اتحاد استراتژیک کشورهای خود را عمیق‌تر و مشارکت خود را در ابتکارات منطقه‌ای اعم از مثبت یا منفی آغاز کرده‌اند؛ ممکن است با وجود رفتار دوستانه در روابط دوجانبه، تلاش برای گسترش دامنه نفوذ در خاورمیانه، منجر به اصطکاک در اتحاد ابوظبی و ریاض شود. از سوی دیگر مخالفت حکومت‌های حاکم بر این دو کشور با جنبش‌های اسلامی و اجتماعی، برتری سیاسی ایران در منطقه و نظامی کردن روزافزون سیاست خارجی این دو کشور می‌تواند به معنای از دست دادن محبوبیت و مخالفت بین‌المللی باشد.

گزارش از محمد حسن گودرزی