پارادایم جزم و دگم با اسلام و عقلانیت

به گزارش ایکنا از گیلان، اسلام به عنوان یک دین و تمدن اسلامی به مثابه یک تاریخ در مقام مقایسه با سایر ادیان و تمدن‌ها، بیشترین تاکید را بر تبلیغ (پیام رسانی)، تبیین(روشنگری) وعقلانیت به صور گوناگون بیان می‌کند.

قرآن کریم در رابطه با دگر اندیشان به «استماع قول» و «اتباع احسن» توصیه می‌کند «فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولَئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُولَئِكَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ» طبق این آیه شریفه دانایی و احساس مسئولیت دو اصلی است که پیامبر اسلام(ص) به همه انسان‌ها سفارش نموده است.

همچنین بر اساس آیه «وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا» دانایی و مسئولیت بدون امکان آزادی و فرصت انتخاب معنا و مفهومی ندارد.

خداوند تبارک تعالی در آیه «لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ» آزادی انتخاب انسان‌ها را نقطه عزیمت قرار داده و همه پیروان ادیان و مکاتب را بر اساس ابلاغ، تبیین و روشنگری به سوی خود دعوت می‌نماید.

همچنین در آیه «وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ» روابط بین درون دینی و تعامل بین مسلمین و زمینه فهم، شناخت، مناسبات انتقادی، مدارا، تسامح را توصیه نموده و از انتخاب صفات زشت نسبت به یکدیگر برحذر می‌دارد.

براین اساس اگر جزم یا دگم را عنصر جوهر دین بدانیم، خشونت در گوهر دین راه خواهد یافت در اینصورت دین و خشونت لازم و ملزوم یکدیگر خواهند شد؛ درحالیکه دین پدیده‌ای لطیف و لطافت آفرین است.

ما در تعالیم اسلامی بر اساس آیه «وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ» با این آموزه آشنا هستیم که دین عناصر بدوی و خشن را تضعیف کرده و به وضعیت جاهلانه خاتمه داده است.

اینکه چرا در اسلام در یک جا قرائت خشونت آمیز و در جای دیگر قرائت سهله و سمحه آمده است، باید به زمینه‌های اجتماعی آن مراجعه کرد؛ عناصر اصلی اسلام در همه جا یکسان است اما هندسه این مکتب و ثقل عناصر آن می‌تواند از یک بستر اجتماعی به بستر اجتماعی دیگر تغییر کند.

برین گونه گردد همی چرخ پیر / گهی چون کمان است و گاهی چو تیر
تو با او جهان را به شادی گذار/ نگه کن بدین گردش روزگار

یادداشت از حسین فرختار – معاون فرهنگی جهاددانشگاهی گیلان

انتهای پیام