یادداشت وارده/
پنج شاخص مهم در سیره اقتصادی امام رضا(ع)
گروه اقتصاد: توجه به کسب و کار، قناعت، مشارکت در امور عام‌المنفعه، رسیدگی به فقرا و نیازمندان و مبارزه با مفاسد اقتصادی، شاخص‌های مهم در سیره اقتصادی امام رضا(ع) هستند.
حجت‌الاسلام والمسلمین هادی مزینانی، معاون ضوابط شرعی سازمان سیاسی - عقیدتی ناجا، در یادداشتی که در اختیار خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، قرار داده، به بررسی سیره اقتصادی امام رضا(ع) پرداخته است که متن این یادداشت در ادامه می‌آید:
مردم عزیز ایران اسلامی نسبت به وجود حضرت رضا(ع) به عنوان ولی نعمتشان، ارادت ویژه‌ای دارند و عشق و علاقه‌ای هم كه به حضرت امام رضا علیه السلام نشان می‌دهند، از ویژگی‌های خاص خودش برخوردار هست، همانطور كه قائلیم اهل بیت(ع) همه مهربانند اما مهربانی امام رضا(ع) به حدی خاص و ویژه است كه رأفت حضرت سبب شد به امام رئوف شهرت پیدا كند.
خالی از لطف نیست اگر برای الگو گرفتن از زندگی ایشان، قدری با زوایای رفتاری حضرت در بُعد اقتصادی بیشتر آشنا شویم.
همه ما در زندگی مان با دو جبهه كاملا متفاوت و در عین حال مشابه هم مواجه هستیم. یكی درون خانوادگی یا همان زندگی شخصی است و دیگری برون خانوادگی یا زندگی اجتماعی است. امام رضا(ع) هم مثل همه ما در طول زندگی پر بركتشان، با همین دو موقعیت مختلف مواجه بوده است.
در زندگی اجتماعی شاخصه‌های مختلفی را می‌بینیم كه هركدام نوع برخورد خاص خودش را می طلبد. در بخش اول به عنوان مهمترین شاخصه‌های زندگی اجتماعی آن حضرت، نمونه‌هایی را عرض می‌كنم و اگر توفیق نصیب شد در وقت دیگری به بیان شاخصه‌هایی از زندگی شخصی حضرت خواهم پرداخت و امیدوارم ان شاء الله خدای متعال ما را در پیروی از ولی نعمتان یاری نماید:
١- موضوع اول كسب و كار است كه مهمترین نیاز زندگی روزمرّه انسان‌ها و تأمین‌كننده نیازهای مختلف زندگی برای رسیدن به آرامش و سعادت دنیوی و اخروی است.
امام رضا(ع) در این خصوص با نگاه زیبایی، اهمیت كار را بیان فرموده‌اند و در ترسیم آن، كلامی ارزشمند و انگیزه آفرین را ایراد نموده است.
همه می‌دانیم كه بالاترین توفیق، جهاد در راه خدا و بالاترین سعادت، شهادت در راه اوست. ایشان می‌فرمایند: كسی كه با كار و زحمت در جهت تأمین زندگی خود و خانواده‌اش قدم بر می‌دارد، ثواب و پاداشی بالاتر از مجاهد فی سبیل‌الله دارد.
شاید اینگونه در ذهن تداعی كند كه مثلا ما تلاش می‌كنیم اما مشكلات و مخارج متعدد زندگی امروز، دردسرهای زیادی برای ما ایجاد كرده است اما راه حل چیست؟
٢- به عنوان دومین شاخصه و بیان راه حل عرض می‌كنم كه قناعت، كلید مشكل گشای مسئله است. این شبهه را امام مهربانی‌ها اینگونه بیان فرموده‌اند كه برای مصونیت از لغزش در پرتگاه‌های وسوسه شیطان، آنهم در زمانی كه دخل و خرج‌ها با هم تناسب لازم را ندارد، داشتن قناعت بهترین و سالم‌ترین و در دسترس‌ترین راه است.
لذا در روایتی ضمن اشاره به حدیث قدسی از ذات اقدس باریتعالی، بیان فرموده‌اند كه «خدای متعال فرموده: بنده من، به آنچه كه روزی‌ات كرده‌ام، خشنود باش تا از مردم بی‌نیاز شوی و من اضافه می‌كنم كه هركس قناعت پیشه باشد، (چشم و دل) سیر است و هركس قانع نباشد، سیر نخواهد شد.
٣- شاخصه سوم، مشاركت داشتن ایشان در امور عام‌المنفعه و خدمت به عموم مردم است. مستحضرید كه هر كدام از ما با هر وضعیت اقتصادی، ولو درآمد كم و ناچیز، می‌توانیم در حد خودمان گامی در مسیر خدمت به دیگران برداریم. به قول معروف به دمی یا قدمی یا قلمی یا دِرَمی...
در زندگی ثامن‌الحجج(ع) موارد متعددی نقل شده كه حضرت در ساخت مسجد و احداث قنات و اموری این چنینی، شخصا حضور داشته است و حتی نقل شده در مسیر حركت به سمت مشهد كنونی، در شهر نیشابور، حمامی عمومی را احداث فرموده‌اند.
حال عزیزانی كه می‌توانند از ارائه طرح و ایده و فكر گرفته تا وقف زمین و كمك مالی برای ساخت اماكن عام‌المنفعه مساعدتی داشته باشند، شایسته است به مولای خودشان اقتداء كرده و در این مسیرها قدم بردارند.
٤- شاخصه چهارم رسیدگی به فقرا و نیازمندان است. بارها در زندگی این امام مهربان ، نقل شده كه مثل اجداد بزرگوارشان، نیمه شب، كمك‌هایی را به درب منزل نیازمندان برده و به صورت ناشناس، توزیع می‌كردند.
گاه اتفاق می‌افتاد كه دست حضرت از نظر مالی خالی بود، لكن ایشان برای ضمانت فرد نیازمند، حضورا به طلبكار وی مراجعه و با ضمانت كردن بدهكار و اصطلاحا، آبرو گرو گذاشتن، برایش مهلت می‌گرفتند تا حداقل زندگی‌اش را از حالت اضطرار خارج كرده و به اندازه آنچه ممكن است، آرامش را به خانواده اش باز گرداند.
٥- شاخصه پنجم كه یكی از نیازهای ضروری اجتماع امروز بشریت است، مبارزه جدی با مفاسد اقتصادی است. ریشه این فسادها را هم در كلامی جامع و شیوا بیان داشته و فرموده است: مال جمع نمی‌شود مگر با پنج خصلت كه عبارتند از آرزوی دراز، بُخل و حرص و قطع رَحِم و مقدم داشتن دنیا بر آخرت.
یعنی این رذایل اخلاقی سبب می‌شود انحرافات اقتصادی در زندگی برخی افراد رقم بخورد؛ به نحوی كه در بعضی موارد جامعه را هم دچار هرج و مرج و بی‌نظمی اقتصادی یا فكری می‌کند.
تمام اختلاس‌ها و كلاه برداری‌ها و احتكار و رباخواری و تولید كالای نامرغوب و آنچه كه مشابه این رذایل است، ریشه در همان صفاتی دارد كه امام رضا(ع) بیان فرموده است و نتیجه آن اسراف و تبذیر و انحرافات مالی در زوایای مختلف جامعه است.
قدر مسلّم، اشخاص و حتی جامعه‌ای كه با داشتن چنین الگوی شایسته‌ای، بازهم بخواهند در مسیر انحراف قدم بردارند، روی سعادت در دنیا و آخرت را نخواهند دید.
مناسبتهایی چون شهادت یا ولادت ائمه علیهم السلام، فرصتی است برای بازشناسی این بزرگوارن و تطبیق رفتارها و تصمیم‌گیری‌های آنان بر مشكلات امروزی فردی و اجتماعی‌مان، تا بتوانیم بهترین راه حل را برای گذر از مشكلات پیدا كرده و آن را در زندگی خود پیاده کنیم.
مردم عزیز ایران اسلامی نسبت به وجود حضرت رضا(ع) به عنوان ولی نعمتشان، ارادت ویژه‌ای دارند و عشق و علاقه‌ای هم كه به حضرت امام رضا علیه السلام نشان می‌دهند، از ویژگی‌های خاص خودش برخوردار هست، همانطور كه قائلیم اهل بیت(ع) همه مهربانند اما مهربانی امام رضا(ع) به حدی خاص و ویژه است كه رأفت حضرت سبب شد به امام رئوف شهرت پیدا كند.
خالی از لطف نیست اگر برای الگو گرفتن از زندگی ایشان، قدری با زوایای رفتاری حضرت در بُعد اقتصادی بیشتر آشنا شویم.
همه ما در زندگی مان با دو جبهه كاملا متفاوت و در عین حال مشابه هم مواجه هستیم. یكی درون خانوادگی یا همان زندگی شخصی است و دیگری برون خانوادگی یا زندگی اجتماعی است. امام رضا(ع) هم مثل همه ما در طول زندگی پر بركتشان، با همین دو موقعیت مختلف مواجه بوده است.
در زندگی اجتماعی شاخصه‌های مختلفی را می‌بینیم كه هركدام نوع برخورد خاص خودش را می طلبد. در بخش اول به عنوان مهمترین شاخصه‌های زندگی اجتماعی آن حضرت، نمونه‌هایی را عرض می‌كنم و اگر توفیق نصیب شد در وقت دیگری به بیان شاخصه‌هایی از زندگی شخصی حضرت خواهم پرداخت و امیدوارم ان شاء الله خدای متعال ما را در پیروی از ولی نعمتان یاری نماید:
١- موضوع اول كسب و كار است كه مهمترین نیاز زندگی روزمرّه انسان‌ها و تأمین‌كننده نیازهای مختلف زندگی برای رسیدن به آرامش و سعادت دنیوی و اخروی است.
امام رضا(ع) در این خصوص با نگاه زیبایی، اهمیت كار را بیان فرموده‌اند و در ترسیم آن، كلامی ارزشمند و انگیزه آفرین را ایراد نموده است.
شاید اینگونه در ذهن تداعی كند كه مثلا ما تلاش می‌كنیم اما مشكلات و مخارج متعدد زندگی امروز، دردسرهای زیادی برای ما ایجاد كرده است اما راه حل چیست؟
٢- به عنوان دومین شاخصه و بیان راه حل عرض می‌كنم كه قناعت، كلید مشكل گشای مسئله است. این شبهه را امام مهربانی‌ها اینگونه بیان فرموده‌اند كه برای مصونیت از لغزش در پرتگاه‌های وسوسه شیطان، آنهم در زمانی كه دخل و خرج‌ها با هم تناسب لازم را ندارد، داشتن قناعت بهترین و سالم‌ترین و در دسترس‌ترین راه است.
لذا در روایتی ضمن اشاره به حدیث قدسی از ذات اقدس باریتعالی، بیان فرموده‌اند كه «خدای متعال فرموده: بنده من، به آنچه كه روزی‌ات كرده‌ام، خشنود باش تا از مردم بی‌نیاز شوی و من اضافه می‌كنم كه هركس قناعت پیشه باشد، (چشم و دل) سیر است و هركس قانع نباشد، سیر نخواهد شد.
٣- شاخصه سوم، مشاركت داشتن ایشان در امور عام‌المنفعه و خدمت به عموم مردم است. مستحضرید كه هر كدام از ما با هر وضعیت اقتصادی، ولو درآمد كم و ناچیز، می‌توانیم در حد خودمان گامی در مسیر خدمت به دیگران برداریم. به قول معروف به دمی یا قدمی یا قلمی یا دِرَمی...
در زندگی ثامن‌الحجج(ع) موارد متعددی نقل شده كه حضرت در ساخت مسجد و احداث قنات و اموری این چنینی، شخصا حضور داشته است و حتی نقل شده در مسیر حركت به سمت مشهد كنونی، در شهر نیشابور، حمامی عمومی را احداث فرموده‌اند.
حال عزیزانی كه می‌توانند از ارائه طرح و ایده و فكر گرفته تا وقف زمین و كمك مالی برای ساخت اماكن عام‌المنفعه مساعدتی داشته باشند، شایسته است به مولای خودشان اقتداء كرده و در این مسیرها قدم بردارند.
٤- شاخصه چهارم رسیدگی به فقرا و نیازمندان است. بارها در زندگی این امام مهربان ، نقل شده كه مثل اجداد بزرگوارشان، نیمه شب، كمك‌هایی را به درب منزل نیازمندان برده و به صورت ناشناس، توزیع می‌كردند.
گاه اتفاق می‌افتاد كه دست حضرت از نظر مالی خالی بود، لكن ایشان برای ضمانت فرد نیازمند، حضورا به طلبكار وی مراجعه و با ضمانت كردن بدهكار و اصطلاحا، آبرو گرو گذاشتن، برایش مهلت می‌گرفتند تا حداقل زندگی‌اش را از حالت اضطرار خارج كرده و به اندازه آنچه ممكن است، آرامش را به خانواده اش باز گرداند.
٥- شاخصه پنجم كه یكی از نیازهای ضروری اجتماع امروز بشریت است، مبارزه جدی با مفاسد اقتصادی است. ریشه این فسادها را هم در كلامی جامع و شیوا بیان داشته و فرموده است: مال جمع نمی‌شود مگر با پنج خصلت كه عبارتند از آرزوی دراز، بُخل و حرص و قطع رَحِم و مقدم داشتن دنیا بر آخرت.
یعنی این رذایل اخلاقی سبب می‌شود انحرافات اقتصادی در زندگی برخی افراد رقم بخورد؛ به نحوی كه در بعضی موارد جامعه را هم دچار هرج و مرج و بی‌نظمی اقتصادی یا فكری می‌کند.
تمام اختلاس‌ها و كلاه برداری‌ها و احتكار و رباخواری و تولید كالای نامرغوب و آنچه كه مشابه این رذایل است، ریشه در همان صفاتی دارد كه امام رضا(ع) بیان فرموده است و نتیجه آن اسراف و تبذیر و انحرافات مالی در زوایای مختلف جامعه است.
قدر مسلّم، اشخاص و حتی جامعه‌ای كه با داشتن چنین الگوی شایسته‌ای، بازهم بخواهند در مسیر انحراف قدم بردارند، روی سعادت در دنیا و آخرت را نخواهند دید.
مناسبتهایی چون شهادت یا ولادت ائمه علیهم السلام، فرصتی است برای بازشناسی این بزرگوارن و تطبیق رفتارها و تصمیم‌گیری‌های آنان بر مشكلات امروزی فردی و اجتماعی‌مان، تا بتوانیم بهترین راه حل را برای گذر از مشكلات پیدا كرده و آن را در زندگی خود پیاده کنیم.
