مردم‌سالاری دینی «مشارکت» را جزء حقوق ملت می‌داند

به گزارش ایکنا از قم، حجت‌الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا، استاد حوزه و دانشگاه در اولین نشست از دوازدهمین دوره کرسی‌های آزاداندیشی با عنوان «نظریه مشارکت در نظام مردم‌سالاری دینی» به‌ همت مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر به‌صورت حضوری و مجازی، امروز، دوم اردیبهشت‌ماه در دانشگاه طلوع مهر قم برگزار شد، با تبریک عملیات «وعده صادق» و حمله موشکی و پهپادی به اسرائیل گفت: شاید یکی از زیباترین عیدی‌هایی که کام همه را شیرین کرد این عملیات بود. حقیقتاً عیدی زیبایی بود. اقتدار دشمنان اسلام شکست و اقتدار زیبایی برای جمهوری اسلامی در دنیا مطرح شد. 

وی افزود: موضوع بحث این دوره ما مقوله مشارکت است که برگرفته از شعار سال است که امسال مقام معظم رهبری مطرح کردند، بخش اول آن تولیدی و اقتصادی بود و بخش دوم آن «مشارکت مردم»، که ما می‌خواهیم درباره قسمت دوم آن بحث کنیم و به سهم خودمان روی این موضوع کار کنیم. سال‌هاست که مقام معظم رهبری بحث جهاد تبیین را مطرح کردند، خیلی بحث مهمی است و ما در این بخش کمبود داریم. جهاد تبیین برای این است که ما اندیشه انقلاب را در همه عرصه‌ها تبیین کنیم. 

استاد حوزه و دانشگاه گفت: ما می‌خواهیم قدری علمی‌تر درباره مشارکت بحث کنیم. تا الان بحث در مورد مشارکت حد‌اکثری و حضور مردم در پای صندو‌ق‌های رأی بوده که لازم هم است، اما به‌عنوان یک نظریه به مشارکت پرداخته نشده است.

مفهوم «مشارکت» باید به یک نظریه تبدیل شود

وی افزود: الان در دنیا می‌خواهیم بگوییم ما مشارکت داریم و با مشارکتی که شما می‌گویید تفاوت دارد؛ حقیقتاً اینجا دست ما خالی است. هیچ چیزی به اسم نظریه مشارکت در نظام اسلامی، در جمهوری اسلامی و در مردم‌سالاری دینی نداریم. خیلی راجع به آن حرف زده شده است ولی آن را به یک نظریه تبدیل نکرده‌ایم.

استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: خود من که می‌خواستم در این موضوع مطالعه کنم، رفتم سراغ متفکرانی که در نظریه مشارکت کار کردند، متفکران مسلمان تقریباً نداریم، اگر هم کسی کار کرده است ترجمه مقاله‌های دیگر است. امام خمینی(ره) به‌عنوان بزرگترین متفکر کل اسلام بزرگترین صحنه مشارکت را در دنیای مدرن به‌وجود آورده است ولی ما نتوانستیم آن را به نظریه تبدیل کنیم.

وی با اشاره به اینکه مردم‌سالاری دینی «مشارکت» را جزء حقوق ملت می‌داند نه جزء نیاز‌های نظام، گفت: در قانون اساسی مشارکت را ملت به دولت می‌دهد ولی الان برعکس شده است؛ دولت باید به مردم بگوید بیایید رأی بدهید یا مشارکت کنید، در حالی که با مشارکت و رأی بیش از 98 درصد مردم این نظام تشکیل شده است و مردم که حق تعیین سرنوشت داشتند از طریق انتخاب‌های مختلف، نظام، رهبر، دولت و مجلس را انتخاب کردند همان مردمی که طبق قانون اساسی صاحب مشارکت هستند، همان مردم امروز هم باید پای کار باشند.

مؤلف کتاب آینده‌پژوهی انقلاب اسلامی افزود: الان وقتی صحبت از مشارکت می‌شود تلقی برخی این است که مشارکت یعنی انتخابات، یعنی صندوق رأی. در حالی‌ که همه مشارکت این نیست؛ شما یک نظام و انقلاب و سیستم جدیدی برای تشیع ایجاد کردید که امروز در قلب غزه اثرگذار شده است.

وی سپس گفت: ما باید یک دستگاه معرفتی برای مشارکت درست کنیم که وقتی می‌گوییم مشارکت، یعنی روش زندگی در دنیای مدرن با همه سازوکار‌ها و پیچیدگی‌های آن. چطور الآن به موشک هایپرسونیک خود که جدیدترین ورژن موشک دنیاست، افتخار می‌کنیم. به همین شکل به جدیدترین ورژن فکری و اندیشگی مشارکت در دنیای جدید هم باید افتخار کنیم.

رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر با طرح این سؤال که چرا ما به تولید اندیشه کمتر توجه می‌کنیم؟ بیان کرد: دنیا شگفت‌انگیز شده بود که امام(ره) به‌عنوان یک روحانی چگونه یک انقلاب بزرگی در قلب دنیای دو قطبی ایجاد کرد؟ اما بعد از آن ما می‌توانستیم پیام‌های جدیدی به دنیا مخابره کنیم؛ یعنی نظریه‌پردازی کنیم. ما در این بخش ضعیف بودیم، به تعبیر دیگر حوزه و دانشگاه ما ضعیف بوده است که نتوانستیم تئوری‌پردازی کنیم و به‌صورت علمی دستگاه معرفتی ما فعال شود.

هنوز از مرحله دولت‌سازی عبور نکردیم

مهاجرنیا افزود: مقام معظم رهبری فرمودند که ما خوب نهضت‌سازی و نظام‌سازی کردیم، اما در بحث دولت‌سازی متوقف شدیم. یعنی بعد از چهل و چند سال هنوز از مرحله دولت‌سازی عبور نکردیم، هنوز طبق دیدگاه رهبری به جامعه‌سازی و تمدن نوین اسلامی نرسیدیم. چرا؟ چون نظریه تولید نکردیم.

رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر گفت: وظیفه ما و همه جریان‌ها و وظیفه حوزه و دانشگاه این است که به موازات پیشرفت‌های نظامی، آستین‌ها را بالا بزنیم و به میدان بیاییم و همه این ظرفیت‌ها روی هم گذاشته شود و کار کنیم. چرا بعد از چهل سال رهبری گلایه می‌کند که ما نتوانستیم از دولت‌سازی عبور کنیم. مگر چند سال برای نظریه‌پردازی لازم است که یک کشوری وارد نظریه‌پردازی شود؟ مشارکت هم همین‌طوری است؛ در بخش مشارکت ما نظریه نداریم. مشارکت یعنی اینکه جریان‌های فکری و احزاب، افراد، گروه‌ها، دست به دست هم بدهند نگذارند انقلاب مورد هجمه واقع شود. 

وی بیان کرد: آیا امر به معروف و نهی از منکر مسئولیت همگانی نیست؟ مسئولیت همگانی یعنی مشارکت. مگر قرآن برای مشارکت نمی‌فرماید «تعاونوا علی البر والتقوی»؟ در همه امور خیر و تقوا کمک و مشارکت کنید. آیا مسائل فرهنگی‌ که در جامعه می‌بینیم، این از مصادیق بارز برّ و تقوا نیست؟ آیا نباید برای رفع این مسائل، مشارکت کرد؟ و نگذاشت ارزش‌های انقلاب از دست برود؟ آیا اینها مشارکت نمی‌خواهد؟

مهاجرنیا افزود: امام راحل بود که ولایت فقیه را از این نگاه فردی وارد عرصه اجتماع کرد و براساس آن حکومت تشکیل داد و مشارکت ایجاد کرد. یعنی یک پدیده فردی به اضافه مردم به یک قدرت برای اسلام و زیستن در سایه ارزش‌های اسلامی تبدیل شد و این کار بزرگ باید به نظریه تبدیل شود. 

مردم دعوت‌کننده به مشارکت باشند

رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر در ادامه با اشاره به شعار سال گفت: مشارکت همگانی و فعال مردم در نظام اسلامی، جوهره و ذات اصلی مردم‌سالاری دینی است؛ مشارکت و مسئولیت همگانی در مدیریت جامعه اسلامی، نماد مردم‌سالاری دینی است. در نظام مردم سالاری دینی، مردم صاحب کار و ولی نعمت هستند. مردم داعی و دعوت‌کننده به مشارکت هستند نه اینکه برای حضور در صحنه مشارکت دعوت شوند. براساس این نگاه مشارکت حداکثری همواره ملازم با رقابت واقعی است.

مهاجرنیا بیان کرد: خداوند در قرآن فرمود همه انبیاء را فرستادیم برای «لیقوم الناس بالقسط»؛ قیام به قسط یعنی مشارکت. یعنی مشارکت اسلامی ما بر خلاف مشارکت نظام لیبرالی و سکولاریسم، مبتنی بر عدالت و قسط و دین و ارزش‌هاست؛ بنابراین ما باید نشان بدهیم که مبانی نظریه مشارکت براساس قرآن و روایات است.

وی گفت: الان تعارضی در کشور ما وجود دارد و کلیپ‌های آن در دنیای مجازی هست که برخی می‌گویند ما مشارکت حد‌اکثری نمی‌خواهیم، چون اگر مشارکت حد‌اکثری بشود ممکن است که مثلاً من رأی نیاورم؛ این فاجعه است. یعنی ما میان ارزش‌های انقلاب تعارض ایجاد می‌کنیم. مقام معظم رهبری فرمودند: «بین جریان‌های فکری و نیرو‌ها و حامیان انقلاب رقابت واقعی ایجاد شود.» ولی برخی می‌گویند رقابت و حضور حداکثری نباشد و این تعارض است. 

مهاجرنیا اضافه کرد: در درون نظریه نباید تناقص وجود داشته باشد. همه عرصه‌ها و عناصر آن باید مکمل هم باشند. نظریه باید بتواند جامعیت داشته باشد و نقایص خود را رفع کند. یعنی بدانیم که مشارکت حد‌اکثری مساوی است با نعمت، برکت، برخورداری و فراوانی، یعنی مردم خودشان را صاحب کار و مالک این نظام و انقلاب و به تعبیر امام راحل خودشان را ولی نعمت ببینند. 

رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر افزود: نظریه مبتنی بر حقایق است و تخیلی نیست و بحث‌های ذهنی و انتزاعی و کلی و واقعیات باید دیده شود. ما چهل و چند سال تجربه داریم، این تجربه مدیریتی کافی است که ما فراز و فرودها، نقطه‌ضعف‌ها و آسیب‌هایی که داشتیم را ارزیابی و براساس آن نظریه تولید کنیم.

سودطلبی و منفعت جزء لاینفک مشارکت است

وی بیان کرد: دنیای غرب گفت دموکراسی بهترین شکل حکومت است و ما هم می‌گوییم مردم‌سالاری بهترین شکل حکومت است؛ منتها با مبنای دینی خودمان. اگر می‌گوییم بهترین شکل حکومت است باید نظریه‌پردازی شود. غرب نظریه‌پردازی کرده است و متفکران آن مشخص هستند.

مهاجرنیا گفت: نکته بعدی این است که نظریه باید قابل اثبات و دفاع باشد، اگر کسی او را نقد کرد بتوانیم از او دفاع کنیم. مردم سودمندی آن را ببینند. اصلاً یک تعریف این است که مشارکت یعنی سودمندی. یعنی اینکه مردم حس کنند سودی می‌برند و منفعتی دارد. سودطلبی و منفعت جزء مشارکت است و این نیاز به نظریه‌پردازی دارد.

وی افزود: ما باید این نظریه مشارکت را با نظریه مردم‌سالاری دینی جفت و جور کنیم. روزی که نظام ما جمهوری اسلامی در حال شکل‌گیری بود، امام محکم ایستاد و گفت «جمهوری اسلامی»؛ نه یک کلمه کم و نه یک کلمه بیشتر. این را به رأی مردم بگذارید. آن دفاع جانانه امام از مردم‌سالاری دینی مبنا داشت. ما امروز این مردم‌سالاری دینی را باید برای مردم تبیین کنیم.

مهاجرنیا بیان کرد: ما مشارکت را باید در نظام مردم‌سالاری دینی تعریف کنیم. مردم‌سالاری دینی یک الگویی از نظم سیاسی اسلام است. اگر اسلام یک نظام سیاسی دارد، قاعدتاً چهار مدل و الگو دارد؛ الگوی حکومت نبوی، الگوی حکومت علوی، الگوی حکومت مهدوی، الگوی حکومت ولایت فقیه در عصر غیبت. هر کدام از الگو‌ها هم با هم فرق دارند. اینها مبانی این مردم‌سالاری دینی هستند. 

وی در پایان یادآور شد: حاکمیت به ذات از آن خداست، اما همان خدا مردم را حاکم بر سرنوشت‌شان کرده است، مردم هم این نظام را تشکیل دادند، این نظام، نظام اسلامی است و مشارکت در این نظام باید تعریف شود. در این نظام، دین محور و مدار است و فضیلت، ارزش، رضایت مردم، رأی مردم، هدایت مردم، حق‌مداری و قانون‌مداری که در بیانات مقام معظم رهبری مورد تأکید است، جزء اصول و مبانی مردم‌سالاری دینی و جزء اصول مشارکت ما هستند که باید تبیین شوند.