حکمت اقامه عزا برای امام حسین(ع)

عزاداری یکی از عناصر اصلی و کلیدی در بررسی فرهنگ عاشورایی است، چنان‌که نمی‌توان نقش مثبت آن را در تحولات فرهنگی شیعه، نادیده گرفت. بر پایه روایات، برپا داشتن عزا برای سالار شهیدان و یارانش، مرثیه‌سرایی برای آنان و گریه بر مصائبی که بر ایشان گذشته است، به ویژه در دهه اول محرم و مخصوصا در روز عاشورا مورد تأکید اهل بیت(ع) بوده است.

عزاداری برای سیدالشهدا(ع) در حقیقت اظهار محبت به خاندان پیامبر خدا(ص) است که قرآن، ‌مودّت آن‌ها را واجب کرده است: «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ اَلْمَوَدَّةَ فِي اَلْقُرْبى». در حقیقت عزاداری برای امام حسین(ع) اظهار همدردی در بزرگترین مصائبی است که برای اهل بیت(ع) و در واقع برای اسلام پیش آمده است. شیخ صدوق، از امام صادق(ع) روایت کرده که فرمود: رحم الله شیعتنا! شیعتنا و الله هم المومنون! فقد و الله شرکونا فی المصیبه بطول الحزن و الحسره؛ خداوند، شیعیان ما را رحمت کند آنان به خدا سوگند حقیقتا مؤمنند به خدا سوگند آنان در اندوه و حسرتی مدام در عزای ما سهیم هستند.

در روایات دیگری از ایشان نقل شده که فرمود: و ارحم تلک الاعین التی جرت دموعها رحمه لنا و ارحم تلک القلوب التی جزعت و احترقت لنا و ارحم الصرحة التی کانت لنا؛ و بر آن چشم‌هایی که از سر دل سوزی بر ما اشک‌هایشان روان شده رحم کن و بر آن دل‌هایی که برای ما بی تاب شده و آتش گرفته‌اند رحم نما، و بر شیون‌هایی که برای ما بلند گرییدند رحم آور.

عزاداری برای سیدالشهدا(ع) یکی از بزرگترین مصادیق بزرگداشت شعائر الهی و نشانه پروامندی دل‌هاست. یقیناً یکی از مهم‌ترین امتیازات جامعه شیعه، برخورداری از چشمه پر فیض نورانیت و معنویت عاشور است. این چشمه جوشان از نخستین روزی که موضوع یادکرد مصیبت سیدالشهدا(ع) و یارانش مطرح شد جریان یافت و تا امروزه همچنان جاری است و پس از این هم ادامه خواهد داشت.

تأمل در توصیه اهل بیت(ع) بر برپا داشتن مجالس عزا برای شهدای کربلا و زنده نگاه داشتن خاطره عاشورا تشویق آنان به سرودن شعر درباره این فاجعه بزرگ تاریخ اسلام بشارت به پاداش‌های بزرگ در گریستن بر این مصیبت بزرگ و گرایاندن دیگران، تأکید بر اهمیت عزاداری در دهه اول محرم، خصوصاً در روز عاشورا به روشنی بیانگر این حقیقت است که عزاداری برای سیدالشهدا(ع) هدف بزرگی را دنبال می‌کند که تا آن هدف تحقق نیافته است سنت عزاداری در میان پیروان اهل بیت(ع) باید تداوم یابد، بنابراین مسئله مهم این است که هدف و ضرورت تداوم عزاداری برای سیدالشهدا(ع) چه بوده است؟

به نظر می‌رسد که شناخت دلایل عزاداری برای امام حسین(ع) نخستین گام در راه تأمین اهداف بلند این سنت مهم و سرنوشت ساز پیروان اهل بیت(ع) است زیرا عزاداری بدون معرفت نه تنها ارزشی ندارد بلکه چه بسا به زیان اهداف اصلی این حرکت این ارزشمند نیز باشد. بر پایه روایتی در رهنمودهای امام علی(ع) به کمیل چنین آمده است: ما من حرکة الا و انت محتاج فیها الی معرفة، هیچ رفتار و حرکتی نیست، مگر این که تو در آن به شناخت نیازمندی؛ ممکن است در پاسخ سؤال علت چرایی عزاداری بر امام حسین(ع) و یارانش گفته شود که مطابق نص صریح و روشن قرآن محبت خاندان پیامبر(ص) واجب است. بنابراین می‌توان گفت حکمت گریه بر امام حسین(ع) و اقامه عزا برای مصائب ایشان اظهار ارادت به پیامبر(ص) و اهل بیت آن بزرگوار است.

بی‌تردید اظهار محبت نسبت به خاندان پیامبر(ص) از طریق سوگواری برای سالار شهیدان همانطور که اشاره شده پسندیده و در جهت بزرگداشت شعائر الهی است لیکن تأمل در روایاتی که توصیه و تأکید بر تداوم اقامه ماتم بر سیدالشهدا(ع) دارند، ایجاب می‌کند عزاداری برای ایشان دلیلی بسیار فراتر از اظهار محبت به اهل بیت(ع) داشته باشد بلکه از نگاه سید بن طاووس، ‌اگر لزوم پیروی از فرمان قرآن و سنت نیز نبود، اظهار محبت نسبت به اهل بیت(ع) ایجاب می‌کرد که به دلیل منزلت بالایی که امام حسین(ع) و یارانش به واسطه شهادت بدان دست یافتند اظهار مسرت و شادمانی کنیم و می‌نویسد: اگر نبود که پوشیدن لباس سوگواری و مصیبت به خاطر از میان رفتن نشانه‌های هدایت و تأسیس پایه‌های گمراهی و تأسف بر سعادتی که از دست دادیم و افسوس بر چنین شهادتی پیروی کردن از فرمان قرآن و سنت است ما در برابر آن نعمت بزرگ لباس شادی و خوشحالی می‌پوشیدیم و چون در بی تابی و سوگواری خشنودی صاحب روز معاد نیز هست و نیکان در آن غرضی دارند، ما لباس عزا پوشیدم و همواره اشک ریختیم و به چشمهایمان گفتیم: همواره بگرید و به دل هایمان گفتیم: همانند زنان جوان از دست داده ماتم بگیرید، بنابراین باید دید حکمت آن همه تاکید بر عزاداری و گریه برای اباعبدالله(ع) چیست.

حکمت شهادت امام حسین(ع) هر چه باشد حکمت عزاداری برای آن حضرت نیز هست. اصلی‌ترین علت قیام و شهادت امام حسین(ع) مبارزه با نادانی است.

بر پایه آنچه که بسیاری از منابع معتبر در این باره از امام صادق(ع) گزارش کرده‌اند ایشان در دعایش به درگاه خدا می‌گوید: و بذل مهجته فیک لیستنفذ عبادک من الجهاله و خیره الضلاله؛ و خونش را به خاطر تو بذل کرد تا بندگانت را از نادانی و سرگردانی و گمراهی بیرون آورد.

همه آن‌چه که در تبیین هدف قیام و حکمت شهادت امام حسین(ع) بیان می‌شود در تعبیر «جهل‌زدایی» خلاصه شده است، جهل‌زدایی نه تنها هدف قیام سیدالشهدا(ع) بلکه هدف بعثت خاتم‌الانبیا(ص) و نزول قرآن است «كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ اَلنّاسَ مِنَ اَلظُّلُماتِ إِلَى اَلنُّور؛ کتابی است که آن را به سوی تو فرو فرستاده‌ایم تا مردم را از تاریکی‌ها به سوی روشنایی بیرون آوری».

هدف از بعثت پیامبران پیشین نیز جهل‌زدایی بوده است. «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى بِآياتِنا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ اَلظُّلُماتِ إِلَى اَلنُّورِ؛  ما موسی را به آیات خود فرو فرستادیم و به او دستور دادیم که قومت را از تاریکی‌ها به سوی نور بیرون بیاور».

در حقیقت جهل ریشه همه مصائب و مفاسد جامعه بشر است بر این اساس اصلی‌ترین کار انبیا و اولیای الهی ریشه کردن بیماری جهل در جامعه است زیرا تا این بیماری علاج نشود، نمی‌توان انتظار داشت که ارزش‌های دینی بر جامعه حاکم شود.

امام حسین(ع) نیز برای تحقق این آرمان بلند خون پاک خود را در راه خدا اهدا کرد و بدین‌سان اصلی‌ترین دلیل پیروان مکتب اهل بیت(ع) برای زنده نگه داشتن مکتب شهادت به وسیله عزاداری برای امام حسین(ع) نیز جهل‌زدایی از جامعه اسلامی است و تا درمان کامل این بیماری خطرناک اجتماعی و استقرار حاکمیت مطلق ارزش‌های اسلامی در جهان تداوم این مکتب ضرورت دارد.

حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا حدادیان، مشاور عالی و بازرس ویژه مرکز وکلا کارشناسان رسمی و مشاوران خانواده قوه قضاییه