سلام بر ابراهیم

داستان‌های قرآنی همه با زندگی انسان‌ها سرو کار دارند و با وجود آنکه مدت زمان طولانی از آن وقایع گذشته، اما هنوز هم تازگی خود را حفظ کرده است به طوری که به مخاطبان خود حس اعتقاد، اعتماد، اراده و ارزش‌گذاری را می‌بخشد. از میان قصص می‌توان به اتفاقات زندگی حضرت ابراهیم(ع) یکی از پیامبران اولوالعزم اشاره کرد. تاریخ این پیامبر الهی با خصوصیاتی چون خلت، صلح رسالت و امامت می‌شناسد. در زمان ایشان وقایع بسیاری اتفاق افتاد که یکی از مهم‌ترین آن سنت قربانی کردن است و به تصویر کشیدن قوچی که خداوند به جای اسماعیل(ع) می‌فرستد، نمونه این تصویرسازی است. در آخرین تصویری که از ابراهیم(ع) دیده می‌شود وی به عنوان الگوی رفتاری برای همه بشریت در طول زمان مطرح است.

در آیات 101 و 113 سوره مبارکه «صافات» به این حادثه مهم اشاره و اینگونه بیان می‌شود. ما ابراهیم(ع) را به نوجوانی بردبار و صبور بشارت دادیم. هنگامی که با او به مقام سعی و کوشش رسید، گفت: پسرم من در خواب دیدم که تورا ذبح می‌کنم نظرت چیست؟ گفت: پدرم هرچه دستور داری اجرا کن به خواست خدا، مرا از صابران خواهی یافت. هنگامی که هر دو تسلیم شدند. حضرت ابراهیم(ع) جبین او را برخاک نهاد، او را ندا دادیم که ای ابراهیم آن رویا را تحقق بخشیدی. ما این گونه نیکوکاران را جزا می‌دهیم. این مسلماً همان امتحان آشکار است. ما ذبح عظیمی رافدای او کردیم و نام نیک او را در امت‌های بعد باقی نهادیم.

سلام بر ابراهیم، اینگونه نیکوکاران را پاداش می‌دهیم. او از بندگان با ایمان ماست. ما او را اسحاق، پیامبری از شایستگان بشارت دادیم. ما او و اسحاق را برکت دادیم و از دودمان آن دو، افرادی بودند نیکوکار و افرادی که آشکارا به خود ستم کردند. این مسلماً همان امتحان آشکار است. داستان با راز و نیاز خالصانه ابراهیم پروردگارش به پایان می‌رسد.

آیه 4 از سوره «ممتحنه» ایشان را به عنوان اُسوه، الگو و مقتدای بشر یاد کرده است: «قَدْكَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَه..، همانا برای شما در حالات ابراهیم و کسانی که با او بودند سرمشق خوبی است». امروزه نیز با وجود آنکه زمان بسیاری از این ماجرا گذشته است، اما گذشت زمان نتوانسته از اعتبار آن بکاهد بگونه‌ای که امروزه نیز شاهد انجام این سنت حسنه از سوی حجاج تمام کشورها هستیم. حجاج در حین انجام مناسک گوسفندی را ذبح و قربانی می‌کنند و در ادامه برای خلاصی از شر نفس اماره و غلبه بر شیطان براو سنگ زده تا ثابت کنند در هر شرایطی به یاد خداوند هستند و شیطان نخواهد توانست آنان را از اهداف اصلی که همان ایمان به خداوند است باز دارد.

حضرت ابراهیم(ع) به واسطه موانعی که پشت سر گذاشت به مقام امامت و رهبری مردم مبعوث شد و پس از چندی از طرف خداوند سبحان مأمور به بازسازی کعبه شد و این فرمان الهی را به کمک فرزندش حضرت اسماعیل(ع) انجام داد. خداوند جبرئیل را نازل کرد تا مکان کعبه را برای ابراهیم مشخص کند و پایه‌های کعبه را از بهشت نازل فرمود. در تاریخ آمده است که حجرالاسود امروز که به رنگ سیاه درآمده در ابتدا یاقوت سفیدی از یاقوت‌های بهشت بوده است، اما خداوند زیبایی آن را بر اثر معصیت و لمس این سنگ به واسطه این افراد تغییر داد(علل الشرایع، ج 2، صفحه 427).

ابراهیم کعبه را بنا کرد و اسماعیل حجرالاسود را از کوه «ابوقبیس» منتقل کرد و سپس جبرئیل ابراهیم را به موضع کنونی حجر راهنمایی کرد و آن حضرت نیز سنگ را در جای خود قرار داده و برای کعبه دو در به سمت مشرق و مغرب که «مستجار» نامیده می‌شود در نظر گرفت و پس از آن با چوب درختان و شاخه آن کعبه را پوشش داد و بر در کعبه ردایی آویخت.

پس از اتمام ساخت کعبه ابراهیم و اسماعیل (علیهما السلام) حج به جا آوردند. جبرئیل در هشتمین روز از ذی‌الحجه نازل شد و گفت: برخیزید و آب جمع‌آوری کنید، چون در منا و عرفات آبی وجود ندارد و به همین دلیل این روز را روز «ترویه» یعنی ذخیره کردن آب نامیدند. (گلشیری، 1391، ص46). در آیه 35 از سوره ابراهیم(ع) آمده است: «پروردگارا این شهر را محلی امن قرار بده و اهل آن را از میوه‌ها بهره‌مند کن». ابراهیم(ع) توانست آخرین خواسته خداوند را به اجابت برساند؛ بنابراین سنگ زدن بر شیطان و قربانی کردن را می‌توان از یادگارهای حضرت ابراهیم در ایام مراسم حج دانست.

زهرا حاج‌کاظمی، پژوهشگر قرآن و حدیث