انتخابی که مسیر تاریخ را تغییر داد
انتخاب مسلم بن عقیل در خودداری از حمله غافلگیرانه به ابن‌زیاد، نشان‌دهنده درک عمیق او از دین، تعلق خاطر به ارزش‌های دینی، جهت‌گیری خالص حق‌طلبانه و تربیت نبوی و حسینی بود.
مسلم بن عقیل بن ابیطالب، مجاهدی مخلص، سفیری امین، محدثی با تقوا و فقیهی بصیر بود و در واقعه کربلا، درخشان‌ترین شهید خاندان عقیل بن ابیطالب در میان ۱۸ شهید این خاندان محسوب می‌شود. از ویژگی‌های خاص جناب مسلم می‌توان به ازدواج با رقیه، دختر امیرالمؤمنین(ع) و افتخار دامادی این امام بزرگوار اشاره کرد و دقیقاً به همین دلیل بود که فرزندان مسلم در پرتو رهنمودهای امیرالمؤمنین(ع) و در مکتب علوی رشد و نمو کردند و لذا با تمام وجود در خدمت امام زمان خود بودند. داستان طفلان مسلم، نمونه‌ای از این تربیت صحیح است که شیخ صدوق(ره) آن را نقل کرده است. (شیخ صدوق، امالی، ج ۲، ص ۵۸ ـ ۵۴)
مسلم در میادین نبرد نیز با روحیه جهادی و مخلصانه حاضر می‌شد و به‌مثابه سرداری فاتح و قهرمانی بی‌بدیل، رشادت‌های عظیمی از خود نشان می‌داد. مثلاً، در جنگ صفین و فتح آفریقا در سال ۲۱ قمری، حضوری فعال داشت و نام او در این نبردها به کرات در گزارش‌های مورخان به چشم می‌خورد، اما مشهورترین بخش زندگی جناب مسلم، انتخاب او از سوی امام حسین(ع) به‌عنوان سفیر ایشان در کوفه بود. امام در پاسخ به نامه‌های فراوان مردم کوفه مبنی بر دعوت از ایشان، نامه‌ای در جواب آنها نوشتند و در اختیار مسلم قرار دادند تا به سمت این شهر روانه شود. امام در این نامه به گروهی از مؤمنان و مسلمانان کوفه چنین نوشته بود: «...گفتار همه شما این بود که ما امام و پیشوایی نداریم. به سوی ما بشتاب؛ شاید خداوند متعال، ما را به دست تو هدایت کند. من نیز برادر، پسرعمو و فرد مورد اعتمادم، مسلم بن عقیل را به سوی شما می‌فرستم... .»
جاودانه‌ترین اقدام مسلم بن عقیل
درخشان‌ترین فضیلت مسلم بن عقیل در واقعه تاریخی عاشورا به منصه ظهور رسید. هنگامی که آن بزرگوار در منزل هانی از حمله غافلگیرانه به ابن‌زیاد خودداری کرد، دلایل این کار را چنین بیان داشت: اولاً، همسر هانی مرا قسم داد که ابن‌زیاد را در خانه او نکشم. ثانیاً، ما خانواده‌ای هستیم که از مکر و حیله بیزار و گریزانیم. ثالثاً، یادم آمد که پیامبر اکرم(ص) فرموده است: «ایمان مانع حمله غافلگیرانه است.» (بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۳۴۴)؛ رابعاً، این‌گونه کشتن‌ها به دور از جوانمردی و فتوت و کار انسان‌های عاجز و ناتوان است.» (همان، ج ۴۴، ص ۳۴۴)
شهید مطهری در کتاب حماسه حسینی می‌نویسد: «آل علی(ع) همان‌طور که با مخالفان خود به لحاظ مقصد و هدف فرق داشتند، از نظر استخدام وسیله و سبب نیز متفاوت بودند. آنها هر وسیله‌ای برای رسیدن به هدف به کار نمی‌بردند. برای مثال، معاویه به مسموم کردن که یکی از اعمال ناجوانمردانه دنیاست، متوسل می‌شد...، ولی آل علی(ع) از به کار بردن این مسائل امتناع داشتند؛ زیرا با مقصدشان که اشاعه فضیلت بود، منافات داشت. مسلم بن عقیل نیز حاضر نشد ابن‌زیاد را در خانه هانی با حیله و غافلگیری بکشد. (مطهری، حماسه حسینی، ج ۲، ص ۱۱۹)
انتخاب این نوع عملکرد از سوی مسلم بن عقیل بر درکی عمیق از دین و تعلق خاطر به ارزش‌های دینی، جهت‌گیری خالص حق‌طلبانه و تربیت نبوی و حسینی استوار بود.
انسان و فرآیند انتخاب
انسان موجودی انتخاب‌گر است و با این انتخاب‌ها، نحوه زندگی در هر دو جهان را رقم می‌زند. نویسنده مقاله «مسلم بن عقیل؛ الگوی انتخابگری در مدرسه حسینی» (مجله آیت بوستان، سال اول، شماره سوم) معتقد است انتخاب‌های آدمی بر مبنای چهار مؤلفه صورت می‌گیرد؛ ادراکات، تعلقات، تمنیات و تربیت. یعنی انتخاب انسان بر مبنای بینش، فهم، وابستگی، دلبستگی، خواسته‌ها، تمایلات و ساختار تربیتی اوست. انسان براساس درک و فهم خود و بر پایه نوع بینشی که نسبت به جهان دارد، راهی برمی‌گزیند، دلبسته اموری می‌شود و در هنگام انتخاب، این وابستگی‌ها و دلبستگی‌ها به شدت او را تحت تأثیر قرار می‌دهد. همچنین خواسته‌ها و تمایلات انسان به او جهت داده و ساختار تربیتی‌اش نیز زمینه‌ساز انتخاب او می‌شود.
بدیهی است که آموزه‌های دین و توصیه پیشوایان دینی، همه در این راستا قرار دارد که انسان تعقل کند و اموری را که در زندگی و راه‌یابی او به سعادت نقش اساسی دارند، به درستی شناسایی و ادراکات خود را اصلاح و تعلقات خویش را سامان‌دهی کند. علاوه بر این تشریعات دینی، تمنیات انسان را در راستای کمال لایقش قرار دهد، بر زمینه‌های نادرست تربیتی غلبه کند، از زمینه‌های مطلوب تربیتی به خوبی بهره بگیرد و این‌چنین اسباب هدایت و سعادت انسان تکمیل شود.
انتخاب تاریخ‌ساز مسلم بن عقیل
پس از ورود مسلم بن عقیل به کوفه و مواجهه با مردمی که در حمایت از مولای خویش، تغییر موضع داده بودند، وی مجبور به زندگی مخفیانه و سامان‌دهی پنهانی شیعیان شد. از سویی، عبیدالله بن زیاد با تلاش فراوان در‌صدد یافتن و از بین بردن او بود. زمانی که مسلم در خانه هانی بن عروه پنهان شده بود، عبیدالله برای عیادت یکی از اهالی خانه به آنجا آمد. اهالی خانه از مسلم خواستند تا پس از حضور ابن‌زیاد، به‌صورت ناگهانی از پشت پرده بر او حمله‌ور شود و عبیدالله را بکشد، اما مسلم از انجام این کار امتناع ورزید و در پاسخ اطرافیان که از علت این تصمیم سؤال کردند، گفت: به‌دلیل حدیثی که از پیامبر(ص) روایت شده و می‌فرماید: ایمان مانع فتک (ترور) است و انسان با ایمان، کسی را به فتک (ترور) نمی‌کشد، این تصمیم را گرفتم. هانی گفت: به خدا سوگند اگر او را می‌کشتی، فردی فاسق، فاجر، ستمکار و مکار را کشته بودی. (ابن سعد، ترجمة الامام الحسین و مقتله من الطبقات الکبری، ص ۶۶)
این عمل مسلم نشان از فهم وی از دین، تعلق خاطر او به حق و عدالت، وابستگی‌اش به اخلاق‌مداری و آرمان‌خواهی حق‌طلبانه و تربیت در مدرسه نبوی، علوی و حسینی دارد. او حاضر نشد برای کسب پیروزی در مأموریتی که به عهده داشت، حکمی از احکام دین را نقض کند، هر چند با رعایت این حکم، آینده او و کسی که او را فرستاده است، به خطر بیفتد (شهیدی، پس از پنجاه سال، ص ۱۳۴). این انتخاب شگفت بر پایه درک عمیق مسلم از دین و پایبندی‌اش به کیفیت استخدام وسیله در راه هدفی متعالی بود. مسلم بن عقیل بر سر دوراهی بی‌اخلاقی و اخلاق، پایبندی به استخدام وسیله درست در راه اهداف متعالی را براساس فهمی که از آموزه‌های دینی داشت، انتخاب کرد و بر اخلاق‌مداری پای فشرد.
الهه‌سادات بدیع‌زادگان
انتهای پیام
