تعصب؛ سد راه شناخت

به گزارش ایكنا از فارس، دستگاه اندیشه انسان طورى آفریده شده است كه اگر روح انسان از نظر عاطفى رنگ به‌خصوصى داشته باشد نمى‌ تواند حقایق را آن‏چنان‏كه هست ببیند، بلكه مطابق آن رنگ مى‏‌بیند.

امام على(ع) چه زیبا مى‌‏فرماید : من عشق شیئا اعشى بصره و امرض قلبه؛ ...آدمى به هر چیزى كه عشق بورزد نسبت به آن تعصب پیدا مى‏‌كند. اگر عشق و تعصب پیدا شد انسان نمى‏‌تواند شى‏ء را آن‏چنان‏كه هست ببیند.

نقطه مقابل، بغض، دشمنى، كینه و نفرت است. اگر انسان نسبت به چیزى كینه و نفرت داشته باشد همان كینه و نفرت، رنگى براى روح انسان مى‏‌شود و انسان نمى‌‏تواند شى‏ء را آن‏چنان‏كه هست ببیند. عاشق، محبوب زشت خودش را زیبا مى‌بیند.

هر دو مانع هستند. عشق، معشوق را زیبا مى‏كند، یعنى به چشم عاشق، زیبا جلوه مى‏دهد به طورى كه او حتى زشت را زیبا مى‌بیند. كینه و نفرت هم همین‌طور است، زیبا را نازیبا جلوه مى‏‌دهد و این از مسائلى است كه قرآن كریم زیاد روى آن تكیه‏ كرده است.

انسان اگر بخواهد صحیح قضاوت كند باید در مورد مطلبى كه مى‌‏اندیشد كاملاً بى‏‌طرفى خود را حفظ كند، یعنى كوشش كند كه حقیقت خواه باشد و خویشتن را تسلیم دلیل‌ها و مدارك نماید.

درست مانند یك قاضى كه روى پرونده‌‏اى مطالعه مى‏‌كند، باید نسبت به طرفین دعوا بى‏ طرف باشد. قاضى اگر تمایل شخصى به یك طرف داشته باشد به طور ناخودآگاه دلایلى كه براى آن طرف است نظرش را بیشتر جلب مى‏‌كند و دلایلى كه له طرف دیگر و علیه این طرف است خود به خود از نظرش كنار مى‌‏رود و همین موجب اشتباه قاضى مى‏‌گردد.

انسان در تفكّرات خود اگر بى‏‌طرفى خود را نسبت به نفى یا اثبات مطلبى حفظ نكند و میل نفسانى ‌اش به یك طرف باشد، خواه ‏ناخواه و بدون آنكه خودش متوجّه شود عقربه فكرش به جانب میل و خواهش نفسانى‏اش متمایل مى‌‌شود.

 این است كه قرآن هواى نفس را نیز مانند تكیه بر ظنّ و گمان یكى از عوامل لغزش مى‏‌شمارد. در سوره النّجم مى‏‌فرماید: «إِنْ یتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَ ما تَهْوَى الْأَنْفُسُ‏؛ پیروى نمى‏‌كنند مگر از گمان و از آنچه نفسها خواهش مى‏‌كنند».

منابع: مجموعه آثار استاد شهید مطهرى (مسئله شناخت)، جلد ‏13، صفحه 420-419 و مجموعه آثار استاد شهید مطهرى (انسان و ایمان)، جلد ‏2، صفحه 66-65 - با ویرایش جزئی-