حوزه امام باقر(ع) جلوتر از زمان خود حرکت می‌کرد/ لزوم تشکیل لجنه‌های اجتهادی
استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه حوزه امام باقر(ع) جلوتر از زمان خود حرکت می‌کرد و برای همه پرسش‌های زمانه پاسخ داشت، گفت: امروز هم باید توسعه موضوعی و هم توسعه روشی داشته باشیم؛ اجتهاد باید نهادی و گروهی شود؛ از این رو تشکیل لجنه‌های علمی و اجتهادی ضروری است.
بنابر برخی روایات، امام باقر(ع) جمعه سوم صفر سال 57 هجرى در مدينه دیده به جهان گشود. این امام همام به دلیل قرار داشتن در یک نقطه حساس تاریخی و شرایطی که مدارس فقهی جدید در حال ظهور و بروز بودند و رقابت‌های مدرسه‌ای و نقد مناهج و روش‌ها میان آنها برقرار شده بود، پا به میدان علمی نهادند و تحولی را در جامعه ایجاد کردند که خیره‌کننده بود. تا آن زمان هیچ امام معصومی به این گستردگی ابواب علم را در مقابل جامعه نگشوده بود.
ایشان با تربیت شاگردان در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی و با تمرکز بر فقه، مدرسه‌ای را با رنگ و بوی خاص و متمایز با آنچه در آن روزگار رایج بود، بنیان‌گذاری کردند؛، مدرسه‌ای که به عنوان مدرسه «آل البیت»(ع) نام گرفت. خبرگزاری ایکنا در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین کریم خانمحمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، به بررسی ویژگی‌های حوزه علمیه امام باقر(ع) و مقایسه آن با شرایط حوزه‌های علمیه کنونی پرداخت. مشروح این گفت‌وگو در ادامه از نظر می‌گذرد؛
حجت‌الاسلام خانمحمدی با بیان اینکه متناسب با گذشت زمان شرایط هر دوره از تاریخ تغییراتی پیدا می‌کند، گفت: حوزه علمیه امام باقر(ع) در وضعیتی بود که به همه سؤالات پاسخ می‌دادند. به تعبیر امام علی(ع)، «سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی» بود؛ خودشان را در جایگاه پاسخگویی قرار داده بودند و به سؤالات مطرح آن زمان را پاسخ می‌دادند و این بُعد باید برای حوزه امروز الگو باشد.
وی اضافه کرد: در عصر صادقین(ع) و دوره امام رضا(ع)، هیچ‌گاه اتفاق نیفتاد که فردی سؤالی مطرح کند و بدون جواب برگردد؛ حوزه‌های علمیه باید پاسخگوی همه سؤالات باشند و به لحاظ کلامی بتوانند از دین دفاع کنند؛ این اصل با گذشت زمان تغییری نکرده و حوزه امروز هم باید پاسخگو باشد.
طرح مباحث میان‌رشته‌ای در مراکز اقماری حوزه
خانمحمدی تصریح کرد: شهید مطهری می‌گوید که متأسفانه دانشگاه و حوزه تبدیل به دانشکده فقه و اصول شده است؛ این آسیب‌شناسی شهید مطهری مربوط به حوزه قبل از انقلاب است؛ زیرا بعد از انقلاب این نقص تا حدودی رفع شده است و حوزه‌های علمیه زیادی تأسیس شد و رشد کمی بسیار خوبی را شاهد هستیم. علوم میان‌رشته‌ای و تخصصی هم به خصوص در مراکز اقماری حوزه ایجاد شده و رو به توسعه است.
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) اضافه کرد: همچنین دانشگاه‌هایی مانند باقرالعلوم(ع)، مفید، امام صادق(ع) و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، دانشگاه قرآن و حدیث و ادیان تأسیس شده است و پاسخگوی سؤالات مدرن و امروزی هستند. بنابراین آنچه از دانشگاه و حوزه امام باقر(ع) می‌توانیم الگو بگیریم این است که سؤالی نبوده که در ذهن مخاطبان مسلمان و غیرمسلمان مطرح شود و بدون پاسخ بماند.
دفاع ضعیف به خاطر بی‌اهمیتی به برخی عرصه‌های علمی
خانمحمدی اظهار کرد: البته در دوره ائمه(ع)، ایشان علم لدنی داشتند و می‌توانستند فردی هم به پرسش‌ها جواب بدهند، ولی امروز امکان پاسخ فردی ممکن نیست. لذا مجموعه حوزه علمیه باید جایگزین حوزه امام باقر(ع) باشد و بتواند به سؤالات جواب دهد؛ البته متأسفانه به برخی رشته‌ها و عرصه‌های علمی اهمیت لازم را نمی‌دهیم و همین سبب شده تا نتوانیم در برخی زمینه‌ها خوب عمل و از دین دفاع کنیم.
استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه حوزه نباید بر روی فقه به مفهوم اخص خود ممّحض و متمرکز باشد؛ البته فقه اکبر شامل همه علوم می‌شود، اظهار کرد: عمده دانش‌پژوهان دانشگاه‌های اقماری طلاب هستند که دروس دانشگاهی هم خوانده‌اند و این جریان نویدبخش است؛ زیرا هم با سنت حوزوی و هم سنت دانشگاهی آشنایی دارند و هم جامعه ایران را می‌شناسند و تا به امروز هم تا حدودی موفق عمل کرده‌اند.
اجتهاد را به فقه و اصول منحصر نکنیم
وی در پاسخ به این سؤال که در دوره امام باقر(ع)، فضای محدودی از مخاطبان وجود داشته و وسایل ارتباط جمعی هم نبوده و سواد عمومی دینی مردم هم شاید کمتر از امروز بوده است، یعنی حوزه آن روز می‌توانست به آسانی به پاسخگویی مردم بپردازد، ولی با این حال حوزه امروز می‌تواند الگوگیری از آن دوره داشته باشد؟ بیان کرد: تعبیری هست که مجتهد باید بالاصاله زنده باشد؛ فلسفه این مسئله آن است که اگر موضوعات جدید و مستحدثه رخ داد، بتواند پاسخگویی داشته باشد؛ بنابراین اولاً باید اجتهاد را به لحاظ قلمرو موضوعی در حوزه گسترش دهیم و آن را به فقه و اصول منحصر نکنیم و هم در درون فقه و اصول باید ابواب توسعه یابد.
عضو شورای پژوهش پژوهشکده باقرالعلوم(ع) اضافه کرد: در دوره امام باقر(ع) رسانه‌ای نبود که بخواهند فقه رسانه داشته باشند، ولی امروز ضروری است. در آن دوره حداکثر وسیله ارتباطی نامه بود، ولی امروزه ماهواره، رادیو و تلویزیون، فضای مجازی و ... دنیا را دگرگون کرده است؛ لذا باید فقه فضای مجازی داشته باشیم. البته اصول را می‌توانیم از فقه امام باقر(ع) بگیریم، ولی تحول موضوعی متناسب با روز رخ می‌دهد؛ مثلاً در فقه سنتی خرید و فروش خون حرام است، چون منصوص‌العلة و خون نجس است، ولی امروزه جزء کالاهای ارزشمند و حیاتی محسوب می‌شود و حکم فقهی آن فرق کرده است.
توسعه موضوعی و روشی در فقه
خانمحمدی ادامه داد: لذا هم باید توسعه موضوعی و هم توسعه روشی داشته باشیم، قلمروها و رویکردهای ما باید متفاوت باشد؛ زیرا تکنولوژی در همه چیز اثر گذاشته و می‌گذارد؛ باید تحول بنیادین در عین حفظ اصول در نگرش‌های ما ایجاد شود. در دوره ائمه(ع) تغییرات بسیار کند بود و صد سال طول می‌کشید تا تحولی حس شود، ولی امروزه در طول چند سال علم جهان دوبرابر توسعه می‌یابد؛ لذا اجتهاد باید نهادی و گروهی شود.
وی در پایان تأکید کرد: ما معصوم نیستیم و محدودیت علمی و فکری داریم و تحولات جهانی هم پرشتاب است. از این رو تشکیل لجنه‌های علمی و اجتهادی ضروری است. براساس شواهد تاریخی امام باقر(ع) و سایر ائمه(ع) جلوتر از زمان خود بودند و به سؤالات پاسخ می‌دادند و امروز هم از سفره علمی آنان بهره می‌بریم.
انتهای پیام
