قرآن عاملیت اخلاقی زنان را به رسمیت می‌شناسد
استادیار دین‌پژوهی ضمن تبیین معنای عاملیت اخلاقی، به بیان توضیحی درباره نحوه دلالت آیات امر به معروف و نهی از منکر بر عاملیت اخلاقی زنان پرداخت.
به گزارش ایکنا؛ نشست علمی «مراقبت، غیرت و زنانگی در قرآن کریم» با سخنرانی فاطمه توفیقی، دکترای دین و ادبیات از دانشگاه گلاسگو بریتانیا و استادیار دین‌پژوهی دانشگاه ادیان و مذاهب قم شامگاه دوشنبه، 26 خردادماه در لایو اینستاگرام برگزار شد.
وی در این نشست به تبیین عاملیت اخلاقی زنان در قرآن پرداخت و اظهار کرد: قبل از اینکه بحث خود را درباره آیات قرآن شروع کنم، اشاره می‌کنم که ما هنگام استنباط ارزش‌های اخلاقی از قرآن، باید مراقب باشیم یک وضعیت اجتماعی را بر وضعیت اجتماعی دیگر تحمیل نکنیم. به عبارت دیگر ما نمی‌توانیم ساختار خانواده‌های تک‌فرزندی یا دوفرزندی امروز را با ساختار قبیله‌ای مقایسه کنیم که در زمان نزول قرآن وجود داشت. ضمن اینکه این احتیاط را داریم، می‌خواهم به آیاتی از قرآن بپردازم که به مسئله مراقبت از دیگران مربوط می‌شود.
وی افزود: این آیات درباره امر به معروف و نهی از منکر است. امر به معروف و نهی از منکر با امر به واجب و نهی از حرام متفاوت است. اساساً معروف به معنای شایسته است و منکر به معنای ناشایست است. بنابراین می‌تواند بسیاری از مسائل عرفی را هم شامل شود. اگر امروز به کسی بگوییم زباله‌های تر و خشک را از هم تفکیک کن، داریم او را امر به معروف می‌کنیم. اگر درباره آموزش خوب در مدارس صحبت کنیم، داریم امر به معروف می‌کنیم. بنابراین تعجبی ندارد قرآن ویژگی یک امت خوب را امر به معروف و نهی از منکر می‌داند. جامعه‌ای که مردم به هم توصیه می‌کنند قوانین را رعایت کنند، طبعاً بهترین جامعه جهان است.
وی ادامه داد: در آیات 104 و 110 سوره آل عمران، بحث امر به معروف و نهی از منکر مطرح شده است. خصوصاً در آیه 110 تعبیر «كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ» وجود دارد. در آیه 132 سوره طه، به موضوع امر به معروف در خانواده اشاره شده است: «وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا؛ و كسان خود را به نماز فرمان ده و خود بر آن شكيبا باش». همچنین در برخی آیات، امر به معروف در کنار نماز ذکر شده است که یکی از اصلی‌ترین عبادات است.
فاطمه توفیقی اظهار کرد: نکته جالب اینکه درست است در جای جای قرآن کریم اصلاً در مورد جنسیت به طور خاص صحبت نمی‌شود و هیچ قید و بندی درباره زنانه و مردانه بودن یک آموزه سراغ نداریم، ولی در مورد امر به معروف و نهی از منکر، زنان و مردان به طور خاص ذکر شدند. شما را به آیه 67 و 71 سوره توبه توجه می‌دهم. خداوند در آیه 67 نشانه‌های منافقان را ذکر کرده است: «الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمُنْكَرِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَيَقْبِضُونَ أَيْدِيَهُمْ نَسُوا اللَّهَ فَنَسِيَهُمْ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ هُمُ الْفَاسِقُونَ؛ مردان و زنان دو چهره [همانند] يكديگرند به كار ناپسند وامى‌دارند و از كار پسنديده باز مى‌دارند و دست‌هاى خود را [از انفاق] فرو مى‌بندند، خدا را فراموش كردند پس [خدا هم] فراموششان كرد، در حقيقت اين منافقانند كه فاسقند».
وی افزود: در مقابل در آیه 71 ویژگی‌های زنان و مردان مومن که اولیای هم هستند معرفی می‌شود: «وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ؛ و مردان و زنان با ايمان دوستان يكديگرند كه به كارهاى پسنديده وا مى‌دارند و از كارهاى ناپسند باز مى‌دارند و نماز را بر پا مى‌كنند و زكات مىدهند و از خدا و پيامبرش فرمان مىبرند آنانند كه خدا به زودى مشمول رحمتشان قرار خواهد داد كه خدا توانا و حكيم است». باید توجه داشت که «اولیا» در اینجا به معنای دوستی است. حتی اگر بگویید امر به معروف و نهی از منکر، انسان را در جایگاه سرپرستی بر دیگری قرار می‌دهد، باز هم منحصر به جنسیت نیست.
عضو هیئت علمی دانشگاه تصریح کرد: مایکل کوک، خاورشناس انگلیسی که دو جلد کتاب درباره امر به معروف و نهی از منکر دارد، بر این باور است که امر به معروف در قرآن کریم سازوکاری برای توزیع قدرت سیاسی بوده است؛ یعنی افراد به هم کمک می‌کردند عدالت در جامعه ایجاد شود و جامعه را با هم پیش می‌بردند. بنابراین وظیفه امر به معروف و نهی از منکر، منحصر به شخص خاص یا حکومت نیست، بلکه بر عهده همه است. همچنین منحصر به خانوده هم نیست و عاملیت اخلاقی زنان در این حوزه یکسان است. منظورم از عاملیت اخلاقی این است که شما تصمیم می‌گیرید یک کاری را انجام بدهید یا انجام ندهید.
وی افزود: پس وقتی می‌گویم طبق آموزه‌های قرآن، زنان خودشان عاملیت اخلاقی دارند، می‌خواهم بگویم زنان مسئولیت و تکلیف خود را دارند؛ یعنی خودشان تصمیم می‌گیرند یک رفتار خاص داشته باشند و خودشان مورد بازخواست قرار می‌گیرند. خود زنان هستند که خودشان را در معرض نقد دیگران قرار می‌دهند. در همین رابطه باید به آیه 12 سوره ممتحنه اشاره کنم که به موضوع بیعت زنان می‌پردازد: «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا جَاءَكَ الْمُؤْمِنَاتُ يُبَايِعْنَكَ عَلَى أَنْ لَا يُشْرِكْنَ بِاللَّهِ شَيْئًا وَلَا يَسْرِقْنَ وَلَا يَزْنِينَ وَلَا يَقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا يَأْتِينَ بِبُهْتَانٍ يَفْتَرِينَهُ بَيْنَ أَيْدِيهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلَا يَعْصِينَكَ فِي مَعْرُوفٍ فَبَايِعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛ اى پيامبر چون زنان باايمان نزد تو آيند كه [با اين شرط] با تو بيعت كنند كه چيزى را با خدا شريك نسازند و دزدى نكنند و زنا نكنند و فرزندان خود را نكشند و بچههاى حرامزاده پيش دست و پاى خود را با بهتان [و حيله] به شوهر نبندند و در [كار] نيك از تو نافرمانى نكنند، با آنان بيعت كن و از خدا براى آنان آمرزش بخواه زيرا خداوند آمرزنده مهربان است». باز در این آیه بیان شده است که خود زنان مسئول هستند، نه اینکه اگر مردان قبیله اسلام آوردند همین کافی است.
توفیقی تأکید کرد: نمونه بعدی آیاتی از سوره تحریم است که به الگوهایی از زنان و مردان می‌پردازد و مثلی از کافران و مومنان را معرفی می‌کند. آیه 10 تا 12 سوره تحریم، به معرفی الگویی برای کافران و مومنان از زنان می‌پردازد: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَامْرَأَتَ لُوطٍ كَانَتَا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَالِحَيْنِ فَخَانَتَاهُمَا فَلَمْ يُغْنِيَا عَنْهُمَا مِنَ اللَّهِ شَيْئًا وَقِيلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِينَ وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتًا فِي الْجَنَّةِ وَنَجِّنِي مِنْ فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ». بنابراین زنان می‌توانند به طور مستقل تصمیمات مسئولانه بگیرند. در همه این آیات، مراقبت غیرتمندانه نیست و اگر بگوییم شما یک غیرت بر رفتار دیگران دارید، منحصر به یک جنس خاص نیست، چون عاملیت اخلاقی منحصر به جنس خاصی نیست و به صورت برابرگرایانه در نظر گرفته می‌شود.
انتهای پیام
