نگاهی به حد و مرز شوخی و خنده در آیات و روایات

به گزارش ایکنا از خراسان‌جنوبی، در قرآن کریم، تعابیری آمده که در کلام مفسران قرآن، به شوخی و مزاح، معنا شده است. خداوند سبحان در آیه «إِنَّهُ لَقَوْلٌ فَصْلٌ وَ ما هُوَ بِالْهَزْلِ»؛ از قرآن کریم به عنوان سخن جداکننده حق و باطل و نه سخن شوخى‌بردار، یاد می‌کند. هزل در تفاسیر قرآن کریم به مقابل جدی، مزاح و لعب تفسیر شده است.
بعضی از مفسران قرآن کریم، «فَکِهین» در آیه ۳۱ سوره مطفّفین را از «فکاهه»؛ به معنای شوخی، مزاح و خنده گرفته‌اند.
این آیه و آیات قبل ناظر به این مطلب است که بدکاران و کفار، پیوسته به مؤمنان مى‏‌خندیدند، خنده‏اى تمسخرآمیز و تحقیرکننده و هنگامى که از کنار جمع مؤمنان می‌‏گذشتند، آن‌ها را با اشارات چشم و ابرو مسخره می‌کردند و هنگامى که به نزد خانواده خود باز می‌گشتند، با شوخی و بذله‌گویی، از آن‌چه انجام داده بودند، اظهار خوشحالى می‌کردند.
اسلام، شوخی را تا زمانی تأیید کرده است که با گناه دیگری مانند تحقیر،‌ تمسخر، افترا، غیبت و مانند آن همراه نباشد. رسول گرامی اسلام(ص) با سفارش یاران خود به شوخ طبعی، به مقدار ضرورت، خود نیز با آنان شوخی می‌کردند.
تبسم، بهترین نشانه شادی و نشاط است. چهره رسول الله(ص) نیز هنگام دیدار یاران بیش از دیگران شاداب و خندان می‌کرد و گاه چنان می‌خندید که دندان‌های مبارکش نمایان می‌شد.
ابوالدرداء می‌گوید: رسول خدا(ص) هرگاه سخنی می‌فرمود، سخنش با لبخند همراه بود. رسول خدا(ص) هم کلام خویش را با تبسم می‌آمیخت و هم چهره‌ای خندان داشت و هم به چهره دیگران لبخند می‌زد.
رسول خدا(ص) خطاب به امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «یا علی، مزاح نکن، زیرا ارزش تو زائل می‌شود».
امام حسن عسكرى(ع) نیز فرمود: «‌مجادله مكن كه احترامت از بین مى‌رود و شوخى مكن كه بر تو گستاخ مى‌شوند».
امام علی(ع) فرمودند: «خنده بسیار مرد، وقار و سنگینی او را از بین می‌برد».
از زیباترین و مؤثرترین نعمات خداوند بر انسان نعمت شاد بودن، مهر و محبت و عشق ورزیدن است. قرآن به مقوله خوشی، خرسندی و شادمانی توجه ویژه دارد. تعریف و تمجید از مقوله‌های شادی در چارچوب کاملاً منطقی و دور از افراط و تفریط و كنترل هیجانات اعم از خشم و غضب، شادی و شادمانی از شاهكارهای آیین اسلام است.
اسلام بهره‌گیری از شادی، لذت بردن از زندگی و رضایت‌مندی از آن را طی آموزه‌های سهل و آسان آموزش می‌دهد، تا جایی كه تبسم به چهره اهل ایمان و دیگران را پاداش داده و عملی دارای ثواب برمی‌شمارد و به این ترتیب به شادی عمق بخشیده و آن را درونی و پایدار می‌کند تا تشنگی انسان را نسبت به این نیاز پاسخ دهد.
اسلام از طرفی نیز از شادی‌ها و لذت‌های زودگذر و كاذب به شدت جلوگیری کرده و معتقد است كه این گونه شادی‌ها، تنها بخش بسیار كوچك و سهم ناچیزی از شادی‌های واقعی است.

خنده عاقلانه
از سخنان معصومان(ع) این معنا به دست آمده که خنده با توجه به عوامل ایجادی آن می‌تواند دو گونه باشد: خنده با تعجب که خردمندانه و طبیعی و فطری است و خنده بی‌تعجب که سفیهانه است.
در قرآن بارها از خنده‌هایی که مبتنی بر تعجب بوده گزارش‌هایی آمده است. از جمله این خنده‌ها می‌توان به خنده حضرت سلیمان(ع) پس از شنیدن سخن شگفت‌آور ملکه مورچگان و نیز خنده ساره(س) پس از شنیدن خبر بچه‌دار شدن اشاره کرد.
البته باید یادآور شد که در فرهنگ عربی واژه ضحک به معنای خنده به کار می‌رود و در آیات قرآن بارها از خنده افرادی در دنیا و آخرت سخن به میان آمده است. از جمله اینکه در قیامت مؤمنان اهل بهشت «ضاحکه مستبشره؛ مسرور و خندان هستند». (عبس، آیه39).
اما نوعی از خنده است که می‌توان آن را خنده با ادبانه تعبیر کرد. این خنده همان لبخند و به تعبیر قرآنی تبسم است. در روایات آمده که پیامبر(ص) همواره لبخند و تبسم بر لب داشت و هرگز با صدا نمی‌خندید که همان ضحک باشد. امام علی(ع) نیز تبسم و لبخند را بهترین نوع خنده دانسته و می‌فرماید: «خیر الضحک التبسم؛ بهترین خنده، تبسم است». (غررالحکم و درر الکلم، ح4964)

درآمیختن شوخی با دروغ
در شوخی نباید از وسایل نامشروعی چون دروغ، برای خنداندن دیگران بهره گرفت. رسول گرامی اسلام(ص) در هشداری می‌فرماید: «وَیلٌ للذِی یُحَدِّثُ فَکذب لِیَضْحَکِ به القوم ویل له، ویل له؛ وای بر کسی که کلام دروغی را نقل کند تا دیگران بخندند. وای بر او، وای بر او».

شوخی در چارچوب حق
مزاح باید از زشتی گفتار و نادرستی عاری باشد. پیامبر(ص) می‌فرمود: «انی لاامزح و لااءقول الا حقا؛من شوخی نمی‌کنم و سخنی نمی‌گویم، مگر آنکه در چارچوب حق باشد».

پرهیز از شوخی زیاد
خنده زیاد و قهقهه نیز عظمت و متانت آدمی را از بین می‌برد. از این رو، پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «ایّاک و کثرة الضِحک فِانّه یمیتُ القلب؛ از خنده بسیار بر حذر باش که دل را می‌راند».
در «كافى» از معمر بن خلاد روایت شده كه گفت: از حضرت رضا(ع) پرسیدم قربانت گردم انسان در میان جمعى قرار گرفته سخنى پیش مى‏‌آید، مزاح مى‏‌كنند و مى‏‌خندند! فرمود: مانعى نیست، اگر نباشد- راوى گوید من یقین كردم منظور حضرت فحش دادن و ناسزا گفتن است- بعد فرمود: مرد عربى پیش رسول خدا(ص) مى‏آمد و براى حضرت هدیه می ‏آورد، و همان جا مى‌‏گفت: پول هدیه مرا مرحمت كن.
رسول خدا(ص) مى‏‌خندید و آن حضرت هر وقت غمناك مى‌‏گردید، می‌فرمود: اعرابى چه شد، كاش می‌‏آمد.
شادمانی و نشاط باعث ارتقای زندگانی انسان گردیده، تحرک، پویایی و نشاط را در انسان و جامعه موجد می گردد. انسان های سالم و با ایمان نه ترس و نه اندوهی داشته با طیب خاطر به فعالیت و تلاش مشغول هستند.
آنچه که از آیات و روایات و سبک زندگی ائمه اطهار(ع) برمی‌آید، این است که خنده و شوخی تا زمانی که حرمت‌ها نشکند و با گناهی همراه نباشد، اشکال نداشته و حتی جزء مهمی از زندگی هر فرد است، فقط باید مرزهای آن را بشناسیم و مواظب باشیم از آن عبور نکنیم.
انتهای پیام