به گزارش
ایکنا؛ مراسم اختتامیه نخستین دوره مناظرات علوم انسانی اسلامی امروز دوشنبه ۲۷ خردادماه، با حضور و سخنرانی حجتالاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی در سالن شهید مطهری دانشگاه امام صادق(ع) برگزار شد.
حجتالاسلام والمسلمین خسروپناه در آغاز این مراسم با بیان اینکه برای تأسیس و راهاندازی نظریهپردازی در علوم انسانی و اسلامی نیازمند چند گام هستیم که نخست مورد آن آگاهی از آخرین نظریههای علوم انسانی در دنیاست، اظهار کرد: این آگاهی پیششرط نظریهپردازی اسلامی است. موافق نیستم که تنها با مطالعه منابع علوم اسلامی دورههای پیشین بتوان نظریهپردازی کرد.
معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به گام بعدی ادامه داد: گام بعدی، نقد سطحی نسبت به این نظریهها و نقد نظریات موجود و مبانی و روش نظریات اسلامی است. با نقد نظریات موجود میتوان به کشف نقاط ضعف و قوت نظریات و پارادایمهای موجود رسید و نظریات جدیدی ارائه کرد. اینکه بررسی شود آیا نتیجه، مستنتج از مبانی است یا خیر؟ بنابراین نقد نظریهها مقدم بر تولید نظریه جدید است. گام سوم تهذیب نظریههاست، همان کاری که اولینبار سیدمحمد نقیب العطاس، عالم و دانشمند مالزیایی انجام داد و من در کتاب «در جستجوی علوم انسانی اسلامی» نظریه او را توضیح دادهام. این مانند نظام تقنینی در ایران است که به شیوه تهذیبی کار میکنند، مثل نظام بانکداری ما که همان ساختار بانکداری غرب است، اما شورای فقهی بانک مرکزی در بعضی قوانین تغییرات و تهذیباتی انجام داده تا مشکل ربوی حل شود. میتوان در نقد نظریات هم از این شیوه استفاده کرد، به این صورت که هر بخشی از یک نظریه که مورد قبول است، مورد استفاده قرار گیرد و بخشهایی که انتقاد جدی به آن وارد است، رد شود. این گام مقطعی، کار ارزندهای است، اما گام نهایی و کافی نیست.
شناخت نظریهها و نقد عمقی آنها
وی افزود: گام چهارم در تأسیس علوم انسانی اسلامی استکشاف مبانی نظری است. بیش از ۱۰۰ کتاب در باب نظریههای علوم اجتماعی که در کشور چاپ شده است را مطالعه کردهام و به جرأت میتوانم بگویم هیچکدام وقتی به تبیین نظریه میپرداختهاند، به مبانی نظریه اشارهای نکردهاند. اگر هم اشارهای شده تنها به مبانی قریب بوده است. برای شناخت بهتر نظریهها و نظریهپردازی باید مبنای علمی، عقلی و نقلی نظریهها را شناخت. در گام پنجم باید نقد جدیتر و عمقیتری به نظریهها داشت؛ نقد عمقیتر یعنی به مبانی نظریهها نقد وجود داشته باشد و مبانی اسلامی جایگزین مبانی غربی نظریات علوم انسانی شود.
شناخت مبانی بدون کاربست روش کاربردی ندارد
حجتالاسلام والمسلمین خسروپناه با تأکید بر گام ششم در راهاندازی علوم انسانی اسلامی، گفت: گام ششم، که از دو گام قبلی مهمتر است، کشف روش نظریه محسوب میشود. غربیها و معتقدین به علوم انسانی مدرن روش و متد پژوهش متفاوتی دارند. روشهای تبیینی، انتقادی، تفصیلی، گفتمانی، پساساختاری و ... از جمله روشهایی است که امروزه مورد استفاده قرار میگیرد. در دانشگاههای ما روششناسی تحقیق و نظریات آموزش داده نمیشود بلکه بیشتر به دنبال تکنیک تحقیق و نظریهپردازی هستیم، از طرفی اگر ما تنها به شناخت نظریههای مدرن بسنده کنیم و مبانی را هم بشناسیم، اما ندانیم از چه روشی باید استفاده کنیم، شناخت مبانی صرف کافی نیست.
محققان نسبت خود با علوم غریبه را بدانند
به گفته معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی، با کشف روشهای نظریههای علوم انسانی غربی میتوان مبانی روشهای نظریهها را با یکدیگر مقایسه کرد و در نهایت، در گام بعدی با نقد روشهای بهکار گرفته شده میتوان روشهای دیگری را جایگزین آنها کرد و در گام بعدی به کاربست مبانی و روش جدید برای نظریهپردازی پرداخت. در این راستا محققان ما باید مبانی بعیده و علوم غریبه را بشناسند. هر که میخواهد در حوزه علوم انسانی و اجتماعی کار کند باید نسبت خود را با مبانی علوم غریبه بداند. در نهایت با جایگزینی مبانی علوم انسانی اسلامی با نظریههای موجود میتوان نتایج حاصل از این تغییرات را مطالعه و مقایسه کرد. در این بحث، روششناسی در نظریهپردازی بسیار حائز اهمیت است. این روششناسی که در نهایت به تولید نظریه میانجامد، کار فیلسوف است.
نکات کاربردی در تولید علوم انسانی اسلامی
وی در ادامه سخنان خود با اشاره به شش نکته راهبردی تدوین علوم انسانی اسلامی بیان کرد: تا زمانی که تولید نظریههای علوم انسانی انجام نشود، تولید علوم انسانی اسلامی امکانپذیر نخواهد بود و نباید انتظار داشته باشیم در دورهای کوتاه به تولید علوم انسانی اسلامی دست پیدا کنیم. امروز به جای آنکه دغدغه تولید علوم انسانی اسلام داشته باشیم، باید دغدغه تولید نظریه اسلامی اجتماعی داشته باشیم.
خسروپناه افزود: همانگونه که نظریات مدرن در موضوعات واحد، یکسان نیستند، نباید انتظار داشت که نظریات اسلامی هم در موضوعات واحد یکسان باشند. هر چند تمام علوم مدرن در غرب از سه مکتب کمونیسم، سکولاریسم و سابجکتیویسم نشئت میگیرد، اما نظریههای متفاوتی ارائه شده است. همانگونه که فتاوای فقها با یکدیگر متفاوت است، چرا که منابع آنها تفاوت دارد. البته این از امتیازات تفقه شیعه است که توانسته این موارد را با هم جمع کند. اسلام و منابع آن واحد است، اما اجتهاد متفاوتی وجود دارد و همین اجتهاد در فقه شیعه سبب شده است تا فقه ما پویا باشد.
به گفته معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی، هر نظریهای که ممکنالتحقق و کارآمدتر باشد باید از سوی حاکمیت مورد استفاده برای اجرا قرار گیرد. اینکه انتظار داشته باشیم بعد از ۴۰ سال از انقلاب در حوزه علوم انسانی اسلامی بتوانیم تولید علم داشته باشیم و یک نظریه را انتخاب و اجرا کنیم، منطقی نیست و با مطالعه سیر علوم مدرن غربی نیز خواهیم دید که تدوین و تکمیل علوم مدرن غربی، چندین سده طول کشیده است.
وی با بیان اینکه دانشگاهها و دانشگاهیان باید به شناسایی و عرضه نظریههای علوم انسانی و اجتماعی اسلامی بپردازند، گفت: علوم اجتماعی اسلامی ناظر بر چند ساحت از انسان، نخست انسان مطلوب و دیگری انسان محقق است. در چند سال گذشته بیشتر به بحث پیرامون انسان مطلوب پرداختهایم و کمتر در مورد واقعیت و انسان محقق نظریهپردازی شده است؛ نظریهپردازان در حوزه انسان محقق باید به این موضوع بپردازند و این موضوع مورد توجه رسالهها و پایاننامههای دانشگاهها قرار گیرد.
حجتالاسلام والمسلمین خسروپناه در پایان با بیان اینکه برای تحقق انسان محقق، باید از میان سه نوع فعالیت حقوقی، راهبردی و ساختاری به تعریف و فعالیتهای ساختاری توجه شود، تصریح کرد: متأسفانه در این زمینه هیچ فعالیتی انجام نشده است. ساختارها به رفتار جهت میدهد و لذا فعالیت ساختاری خیلی مهمتر از دیگر نوع فعالیتها است.
وی همچنین درباره پروژه اسلامیسازی علوم انسانی نیز چنین گفت: این مهم تنها با مدیریت جهادی محقق میشود و با برگزاری همایشها، نشستها و ... امکانپذیر نیست. باید در این مورد از جان مایه گذاشت، خداوند دانش را رایگان به آنسانها نمیدهد، این مسیر بدون تلاش و زحمت شبانهروزی طی نمیشود و به مقصد نمیرسد. متأسفانه در بحث مدیریت جهادی تولید علم ضعیف عمل کردهایم و باید با بازنگری در خود، منشأ اثر باشیم.
انتهای پیام