دست‌بافته‌هایی از جنس زندگی
گروه اجتماعی ــ صنایع‌دستی یا کاردستی نوعی کار است که در آن لوازم تزئینی و کاربردی تنها با استفاده از دست یا ابزار ساده ساخته می‌شود. هنری که گاهی با زندگی سازندگانش عجین می‌شود.
صنایع‌دستی یا کاردستی نوعی کار است که در آن لوازم تزئینی و کاربردی فقط با استفاده از دست یا ابزار ساده ساخته می‌شود. هنری که گاهی با زندگی سازندگانش عجین می‌شود.
معمولاً این کلمه به روش‌های سنتی ساختن کالاها اطلاق می‌شود. استادکاری مخصوص هر یک از این موارد مهم‌ترین ملاک است.
چنین چیزهایی اغلب از لحاظ فرهنگی یا مذهبی فوق‌العاده هستند. لوازمی که به صورت تولید انبوه یا با ماشین‌آلات مختلف ساخته می‌شوند، جزء صنایع‌دستی نیستند.
آنچه مقوله صنایع‌دستی را از هنر کاردستی متمایز می‌سازد، هدف از ساخته آن است. صنایع‌دستی لوازمی هستند که قرار است مورد استفاده قرار گرفته و کهنه، پوسیده و غیره شوند. موارد استفاده از آن‌ها بیش از یک تزئین ساده است.
صنایع‌دستی خراسان‌جنوبی در یك نگاه
از میان قریب به 300 رشته و زیر رشته شناسایی شده و كددار صنایع دستی درکشور، بیش از 80 رشته صنایع دستی در استان خراسان جنوبی شناسایی شده که در گذشته نه چندان دور فعالیت داشته یا دارند.
به دست بافته‌ای گره دار، دارای پرزهای بلند از جنس پشم، ابریشم و یا کُرک گفته می‌شود. ارزش این دستبافته براساس کیفیت مواد اولیه ،طرح ونقشه و رَج شمار «تراکم بافت» محاسبه می‌شود. مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز قالی بافی شامل؛ دارو متعلقات «غالباً فلزی وگردان»، نقشه، شانه یادَفتین، چاقو«پاکی»، نخ پشم و پنبه و در برخی موارد ابریشم وکرک است.
جاجیم؛ دستبافته زنان خراسان‌جنوبی
جاجیم که در اصطلاح محلی به آن جاجُم گفته می‌شود، از قدیمی‌ترین بافته‌ها و یکی ازمشاغل مهم و پررونق زنان خراسان‌جنوبی به شمار می‌رفته است.
جاجیم دست بافته‌ای است تار نما شبیه پَلاس و گلیم با نقوش راه راه رنگی که از نخ‌های رنگین وظریف پشمی یاپنبه‌ای یا آمیزه‌ای از این دو ساخته می‌شود.
ماده اولیه سفالگری، گل است که از انتزاج خاک رس با آب بوجود می‌آید و بعد از وَرز دادن و همگن کردن و هواگیری، کاملاً یکدست و قابل انعطاف است.
ساختن ظروف با گِل که به دو صورت دستی و چرخی صورت می‌پذیرد سفالگری و به ظرف ساخته شده از این طریق سفال می‌گویند.
پای پوش سنتی اصلی‌ترین پای پوش‌های مردم منطقه
ساخت انواع پای پوش‌های سنتی یکی از رشته‌های صنایع دستی است. گیوه بافی و گیوه دوزی با استفاده از نخ‌های پنبه‌ای و ساخت کفش‌های چرمی از اصلی‌ترین پای پوش‌های مردم منطقه از گذشته‌های دور محسوب می‌شده است که در حال حاضر، از جمله حرف منسوخ شده و کم رونق در استان خراسان جنوبی است. در بیرجند قدیم انواع کفش و گیوه در بازار بفراوانی یافت می شده است.
یکی از مناطق تولید چرم در منطقه خراسان جنوبی، روستای چرمه از توابع شهرستان سرایان بوده است. نام روستا «چَرمه» خود دلیلی بر رونق چرم سازی در این منطقه است.
این منطقه به جهت ییلاقی بودن و برخورداری از مراتع سر سبز از قدیم محل پرورش و نگهداری اسب نیز بوده است. تولید انواع پای‌پوش‌های سنتی در حال حاضر با توجه به ورود انواع کفش‌ها به سبک اروپایی رونق گذشته را کاملا از دست داده است.
استاد ابراهیم ذکریا، ساکن روستای چَرمه ، بیش از ۳۰ سال سابقه فعالیت در رشته سراجی سنتی از بازماندگان نسل استادان فرآوری چرم یعنی سراجی سنتی و تهیه پای‌پوش‌های سنتی هستند که این هنر در خانواده او به صورت موروثی بوده است.
استاد ابراهیم ذکریا تنها کسی است که به صورت پدر فرزندی فن و روش این هنر اصیل و بومی را در سینه خود حفظ کرده و تا کنون با توجه به سختی‌های کار و عدم سرمایه کافی، به تنهایی در حفظ آن کوشیده است.
گبه؛ هنری زنانه
گبه؛ هنری زناناه است که نیز همانند قالی زیرانداز گره‌دار و دست بافی است که قدمت آن به لحاظ نیاز اجتماعی جوامع بشری، امکان سریع نقل و انتقال و به ویژه بافت ذهنی نقوش آن به قبل از تولید قالی برمی‌گردد.
این دستبافته ازقالی کوچکتر و تراکم بافت کمتری داشته و بر روی دارهای زمینی و به ابعاد تقریبی 200*100 و 200*120 سانتی‌متر تولید می‌شود.
ابزار و تجهیزات بافت گبه همانند قالی است. جنس تار و پود قالیچه‌های مرغوب اکثراً از پشم و نوع گره مورد استفاده بیشتر تُرکی است.
طرح‌هایی نظیر، کاجی، گلدانی، سجاده ای، گُل مرغی، گل ابری، گل کشمیری، فَتحُ الله‌خانی، گل آیینه، زوزَنی، پادراز، مَدَدخانی،گل کاشان و نقوش حیوانات از جمله پلنگ، طاووس ، شتر از نقشه‌های معروف گبه‌های خراسان‌جنوبی هستند.
از طرح‌های رایج در حاشیه این دست بافته نیز می‌توان به «چِنگ چِهِل مرغ» و «یا علی» اشاره د. تولید انبوه این دستبافته در شهرستان زیرکوه و روستاهای تابعه آن شامل؛ حاجی آباد، آبیز، فَندُخت، اِسفاد، بهمن آباد و اِستِند است، اما در شهرستان‌های دیگر استان از جمله سربیشه، خوسف (روستای هدف گردشگری خور)، نهبندان، قاینات (بویژه شهر اِسفِدِن وروستاهای کُرغُند، تیغاب وگَرماب)، سرایان(بالاخص بخش سه قلعه) نیز به تولید این دستبافته مبادرت دارند.
سیاه چادر؛ دست بافته عشایر
سیاه چادر، به دست بافته‌ای بسیار ساده با موی بز جهت استفاده در سقف و دیوارهای چادر عشایر گفته می‌شود. عمده ماده مورد نیاز جهت بافت سیاه چادر موی بز است که از رنگ سیاه زاغ، سور و بور آن استفاده می‌شود.
تمامی مراحل پاکیزه‌سازی و ریسندگی نیز توسط مردان و زنان بومی به انجام می‌رسد. عمده محصول تولیدی این رشته تخته‌های سیاه چادر است که جهت تهیه چادر عشایری با اندازه‌های مختلف، تعدادی از آن‌ها را به هم متصل می‌کنند.
این تخته‌ها به طول تقریبی هشت تا ده متر و عرض یک متربافته شده و به صورت ساده و کاملاّ سیاه رنگ است. برخی افراد برای ایجاد تمایز بین سیاه چادر خود در حین بافت بر روی این تخته‌ها با نخ سفید پنبه‌ای نقش‌های ساده‌ای ایجاد می‌کنند.
ابزار مورد استفاده در سیاه چادربافی بسیار ساده و ابتدایی و شامل؛ دار افقی، شانه، دَستَک و پاکی است. در حال حاضر بافت سیاه چادر توسط ساکنین روستاهایی چون سِیدال و میغان در شهرستان نهبندان و طوایف عشایری شهرستان‌های سربیشه، قاینات، سرایان و... صورت می‌پذیرد و از این طریق امرار معاش می‌کنند.
کسب بیش از ۲۰ نشان ملی کیفیت و مرغوبیت برای تولید صنایع دستی
حسن رمضانی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان‌جنوبی گفت: طی چند سال اخیر بیش از ۲۰ نشان ملی کیفیت و مرغوبیت برای تولید صنایع دستی در استان کسب شده است.
وی اظهار کرد: طی چند سال اخیر بیش از ۲۰ نشان ملی کیفیت و مرغوبیت برای تولید صنایع دستی در استان کسب شده است.
وی با اشاره به فروش دو میلیارد تومانی صنایع دستی طی ایام نوروز، افزود: طی سال گذشته دو میلیون و ۵۰ هزار دلار صادرات صنایع دستی از خراسان جنوبی داشته‌ایم.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی با بیان اینکه تلاش کرده‌ایم در تمامی نمایشگاه‌های استانی و کشوری شرکت کنیم، تصریح کرد: در بخش آموزش صنایع دستی روند رو به رشدی داشته‌ایم.
رمضانی بیان کرد: در راستای افزایش تعداد روستاهای ملی برای سنگ‌های قیمتی خور، پارچه مله خوسف و حصیربافی نایبند نهبندان پیشنهاد کرده‌ایم که امیدواریم طی سال جاری آن‌ها به ثبت برسانیم.
وی با اشاره به افتتاح خانه برک در مود و احیای این هنر فراموش شده است، خاطرنشان کرد: هم اکنون ۲۰ کارگاه برک بافی در مود فعال است.
اجرای دو هزار طرح صنایع دستی برای مددجویان
سیدرضا حسینی، معاون اشتغال و خودکفایی کمیته امداد امام خمینی(ره) خراسان‌جنوبی نیز در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان‌جنوبی گفت: تاکنون با هدف توانمندسازی خانوارهای تحت حمایت، دو هزار طرح صنایع دستی برای مددجویان تحت حمایت خراسان جنوبی اجرا شده است.
وی اظهار کرد: صنایع‌دستی به عنوان ظرفیتی گسترده و دارای قابلیت آموزش و توسعه، با اندک سرمایه نقش مهمی در کمک و ایجاد اشتغال پایدار به ویژه در مناطق روستایی دارد.
معاون اشتغال و خودکفایی کمیته امداد امام خمینی(ره) خراسان‌جنوبی افزود: صنایع دستی و هنرهای سنتی بخش ارزشمندی از میراث فرهنگی گذشتگان ما هستند و در شرایط فعلی جامعه که مسئله بیکاری و ایجاد اشتغال مهم‌ترین دغدغه مسئولان به‌حساب می‌آید، می‌تواند نقش مؤثری در اشتغال و توسعه فرهنگی، هنری، اقتصادی و صنعتی داشته باشد.
حسینی با اشاره به خشک‌سالی‌های چندین ساله در استان و مهاجرت روستائیان به شهر و کاهش سطح درآمد خانوارها، تصریح کرد: رونق صنایع دستی با حداقل سرمایه نه تنها موجب اشتغال در روستاها می‌شود، بلکه منبع درآمد مهمی نیز برای خانوارهای روستایی ایجاد می‌کند.
وی یادآور شد: صنایع دستی یکی از بهترین ظرفیت‌های استان برای ایجاد اشتغال، افزایش صادرات و تولید ثروت است و می‌تواند به عنوان عامل مؤثری در افزایش درآمد خانوار محسوب شود.
سپیده قلندری اسفدن
انتهای پیام
