دردمندانه و پرسش‌گرایانه به قرآن رجوع نکرده‌ایم/ روش کاربردی‌سازی مفاهیم قرآنی

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ نشست هم‌اندیشی «کاربردی‌سازی مطالعات قرآنی»، ۳۱ اردیبهشت، در سالن نشست‌های بیست‌وهفتمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی‌راد، عضو هیئت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران، در این نشست بیان کرد: حدود دو سال قبل در کشور مغرب نشستی برای واقعی‌سازی و عینی‌سازی مفاهیم قرآنی برگزار شد که مجموعه آثارشان نیز انتشار یافت، اما نگاه آن‌ها خیلی عامی بود؛ جالب بود که حتی مثلاً بحث قرائت را که در شیعه خیلی هم جدی گرفته نشده نیز پیگیری کرده بودند و این برایشان مسئله بود که قرائت در متن جامعه به چه کاری می‌آید و اگر این بحث‌ها را به جامعه بیاوریم چه می‌کند؟

وی در ادامه افزود: مجموعه‌ای که از این نشست‌ها منتشر کرده‌اند مجموعه جالبی است و دست‌کم در حد طرح مسئله می‌تواند مفید باشد. برای ما نیز خیلی مهم است که وارد این بحث‌ها شویم. البته باید عنوان کاربردی‌سازی را نیز قدری بکاویم که کاربردی‌سازی چیست و فهم ما از کاربرد چیست؟ وقتی تعبیر کاربرد را داریم، خیلی زود ذهنمان به چیز‌های عینی و کوچه‌بازاری می‌رود. لذا باید موضوع را دقیق‌تر مطرح کنیم.

کشف سفارش امیر مؤمنان

وی با اشاره به پیوند میان امیرمؤمنان و قرآن گفت: به خاطر دارم که در یک ماه رمضان در مورد قرآن، علی(ع) و پیوند علی(ع) و قرآن و رهنمود‌های امیرمؤمنان(ع) در فهم قرآن و بهره‌برداری از قرآن تأمل می‌کردم. یک عبارتی را ساختم که بعد‌ها در رساله‌ای آن را مطرح کردم و نوشتم که اگر هم‌اکنون در محضر امیرمؤمنان(ع) بنشینیم و از حضرت(ع) بپرسیم که می‌خواهیم از قرآن استفاده کنیم، چه باید بکنیم؟ پاسخ ایشان چه خواهد بود؟ من از مجموعه معارف و مطالب و آنچه مولا فرموده‌اند، فکر می‌کنم که امام(ع) در اولین رهنمود، دو راهنمایی بنیادی خواهد کرد؛ اولین مورد این است که سعی کنید دردمندانه سراغ قرآن بروید. حقیقت این است که خیلی هم متوجه نیستیم که چرا به سراغ قرآن می‌رویم و کشف درد نمی‌کنیم. دومین رهنمود نیز این است که در محضر قرآن پرسش‌گرایانه بنشینید و با قرآن، فعال و با تعاملی جدی مواجه شوید.

این استاد دانشگاه در ادامه تصریح کرد: متأسفانه شناخت درد را کوچک می‌دانیم، در حالی که بسیار مهم است. البته باید در اینجا مفاهیم را نیز باز کنیم. خداوند می‌فرماید: «قَدْ جاءَتْکُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِی الصُّدُورِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ»، بلافاصله وقتی می‌گوییم شفا ذهن به سمت درد‌های جسمانی می‌رود، ولی فقط این نیست. قرآن هدایت است، اما باید روشن کنیم که به چه چیزی هدایت می‌کند. اگر قبول می‌کنیم که قرآن «هُدًى لِلنَّاسِ» است و خودش نیز می‌گوید: «یِهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ»، باید در تمام ابعاد این زندگی، دست‌کم برای کلیات بحث و نگاه کلی، از قرآن حرف داشته باشیم.

مهدوی‌راد تصریح کرد: وقتی خدا بر فهم هستی، فراگرفتن دانش و بر آگاهی‌های گسترده تأکید دارد و قرآن 72 بار به ذکر، تذکره و هر آنچه از این ماده است، وصف شده است که همه این‌ها نیز غیر از یک مورد در مکه است؛ یک نوع بیداری و آگاهی را به ما نشان می‌دهد، اما این بیداری از چه چیزی است؟ خیلی مؤمنانه حرف بزنیم می‌گوییم که یعنی باید به خدا توجه داشته باشیم و از این مسائل غافل هستیم، اما این گونه نیست.

تمام دانش‌های مفید در چهار جمله

وی در ادامه بیان کرد: امام صادق(ع) در بیانی شگفت‌انگیز فرمودند که تمام دانش‌های مفید برای انسان را در چهار چیز یافتم. جالب است این را بگویم که در نشستی در ترکیه بودیم که رئیس‌جمهور فعلی آن‌ها، که آن وقت نخست وزیر بود، نیز حضور داشت و علمای آن‌ها نیز بودند. با اینکه به ایران طعنه می‌زدند و بحث‌های زیادی داشتند و حتی پیرمردی درگیری‌هایی ایجاد کرده بود، اما همین فرد به من می‌گفت که این روایت را برای من بنویسید. روایت این طور است که اولین موردی که امام(ع) فرمود این است: «أَنْ تَعْرِفَ رَبَّكَ»؛ یعنی شناخت مبدأ و آغاز کردن با تکیه‌گاه جدی. همه کسانی که زندگی انسان را مطالعه کردند، می‌دانند که اگر انسان به تکیه‌گاه مهمی تکیه ندهد و متکی نباشد، اوضاعش به‌هم می‌ریزد و آن تکیه‌گاه گاهی یک فانوس است، اما تکیه‌گاه مهم که بتواند عاشقانه با او دیالوگ برقرار کند و دردهایش را حل کند مراد است.

مهدوی‌راد تصریح کرد: دومین موردی که امام(ع) فرمودند این است که «أَنْ تَعْرِفَ مَا صَنَعَ بِكَ»، دلیلی هم ندارد که این عبارت را محدود کنیم و بگوییم انسان فقط چیزی را بشناسد که برای او آفریده شده است. خدا به من خلاقیت و ابتکار داده است و باید بگوییم هر آنچه در هستی و در اختیار ما گذاشته «مَا صَنَعَ بِكَ» است و انسان باید مجموعه آنچه را در اختیار می‌گیرد و همه امکاناتی را که در محدوده او وجود دارد بشناسد. سومین مورد نیز «أَنْ تَعْرِفَ مَا أَرَادَ مِنْكَ» است. اما همه این‌ها برای چیست؟ آنچه خدا برای جامعه مؤمن و خودمان اراده کرده عزت و زندگی و حیات طیبه است و همه لوازم این زندگی و عزت را نیز خداوند تبیین کرده است.

این عضو هیئت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران بیان کرد: علامه طباطبایی ذیل آیه انفاق که می‌فرماید قبل از اینکه از دنیا بروید انفاق کنید می‌نویسد، انفاق کنید تا با انفاق نظام اقتصادی را درست رقم بزنید و جلوی فساد اقتصای را بگیرید، والا جامعه شما می‌میرد. چهارمین موردی که امام صادق(ع) بیان می‌کند این است: «أَنْ تَعْرِفَ مَا یُخْرِجُكَ مِنْ دِینِكَ»، یعنی امام(ع) دین را خیلی باز گرفته است که با توجه به جمله‌های قبل می‌توان این گونه گفت. این همانی است که وقتی از آن صحبت کنیم، به آن آسیب‌شناسی می‌گوییم.

مهدوی‌راد در ادامه افزود: علامه مجلسی در یکی از کتاب‌های خود در باب ذکر، وقتی این باب را آغاز می‌کند گفته‌اند که تمام ارسال رسل و انزال کتب برای ذکر است؛ یعنی اوضاع متفاوت‌تر از آن چیزی است که فکر می‌کنیم. چند سال قبل سفر پر دلهره‌ای را به افغانستان داشتیم. تا آن زمان نمی‌دانستم که این قدرت‌ها در آنجا چه می‌کنند. بعد که رفتم، معلوم شد که آنجا دنیایی است و امکانات زیادی وجود دارد. بهترین سنگ شاه‌مقصود و بهترین اورانیوم آنجاست که خیلی سرزمین عجیبی برای رشد است. در جمع علمای آن‌ها آیه «وَ لَقَدْ كَتَبْنَا فىِ الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِىَ الصَّلِحُون» را مطرح کردم و گفتم که تا جامعه به ذکر یعنی به آگاهی و هوشیاری نرسد، رشد نمی‌کند. رشد یعنی آگاهی و توان بهره‌گیری از امکانات در جهت هدفی که خداوند رقم زده است.

نخستین مشکل ما در مواجهه با قرآن

این استاد دانشگاه بیان کرد: اولین مشکل در مورد قرآن این است که به قرآن، به منزله مجموعه‌ای که ارائه‌دهنده سلوک فردی و اجتماعی است نگاه نمی‌کنیم و تا این کار را نکنیم، این اتفاق نمی‌افتد و تا زاویه دید را عوض نکرده‌ایم، اتفاق مثبتی رخ نخواهد داد. اولین گام پیامبر(ص) و دیگر انبیا(ع) نیز همین است که جهت را عوض کنند؛ لذا علی(ع) فرمود درد‌های خود را بشناسید که اینها در گرو چند چیز است که اولین مرحله شناخت خود درد است و بعد زمان‌شناسی پرداختن به درد مطرح می‌شود.

وی در ادامه افزود: نکته بعدی این است که پرسش‌گرایانه در محضر قرآن بنشینیم. تا پرسش نکنیم، خداوند چیزی نخواهد گفت. مرحوم آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر نیز تعبیر معروف خود را از امام علی(ع) گرفتند که فرمود قرآن ساکت است و اگر بنا باشد که از آن بهره بگیرید، آن را به زبان بگیرید. بحث ایشان عمیق است و باید اولین کار این باشد که فکر کنید و گره‌های روزگار را بفهمید و برون‌رفت از این گره‌ها را که دیگران نیز راه‌حل‌هایی برای آن دارند پیدا و به قرآن عرضه کنید. البته قاعدتاً در کنار قرآن، عترت را نیز داریم. بنابراین حضرت می‌گویند که چطور به قرآن رجوع کنید و چطور از قرآن حرف بکشید. اگر از موارد بسیار کوچک فردی که مهم است شروع کنیم و خود را به قرآن عرضه و از آن سؤال کنیم بسیاری از مشکلات حل می‌شود.

حرف‌های ناپخته در دنیای امروز

مهدوی‌راد بیان کرد: خداوند می‌فرماید: «وَ لا تَقفُ ما لَيسَ لَكَ» که اگر به همین یک آیه عمل کنیم بسیاری از مشکلات ما حل می‌شود. قبل اینکه قلم به دست بگیرید و برای کسی چیزی بنویسید، باید با خودتان کنار بیایید که چیزی در آن زمینه می‌دانید یا خیر؟ یکی از ابتلائات ما حضور در صحنه‌های علمیست و شاهدیم که چقدر در همین دنیای امروز حرف نا‌پخته داریم. آن‌وقت اگر کسی بگوید که یک کرسی تاریخ داریم قطعاً حاضر می‌شویم، کرسی جغرافی، قرآنی و حدیثی هم باشد می‌آییم. حالا اگر یک کسی بنا باشد فرماندار شود قبل از آن، آگاهی به فرمانداری است. لازم هم نیست که این آیات را تفسیر بکنید. این بخش از قرآن که زندگی قرآنی و قرآن‌مدارانه را می‌گوید، در زندگی بسیار ظهور دارد، چون قرآن «هدی للناس» است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه بیان کرد: بنابراین بحث کاربردی‌سازی بسیار مهم است و البته فقط منحصر به قرآن نیست، بلکه برای عینی شدن قرآن، نیاز به راهنمایی عترت وجود دارد. تنبلی را هم باید کنار گذاشت، چه اینکه در روایت آمده اگر کسی به تنبلی خود ادامه دهد، به آرمان‌هایش نمی‌رسد. متأسفانه شرایط جامعه طوری شده که گویی کار کردن بد شده است. همچنین باید توجه کنیم که اولین گام برای عینی‌سازی معارف قرآنی این است که قرآن را طوری تفسیر کنیم که اقامه شود؛ یعنی اول باید قرآن را در فضای ذهن خود و بعد در صحنه اجتماعی متبلور کنیم.

گزارش از مرتضی اوحدی

انتهای پیام