آثار و ظرفيت‏ هاى حج در تقويت امت اسلامى‏

به گزارش ایکنا؛ حج مكانيسمى درون‏ دينى و ذاتى در اسلام براى تقويت ايده امت اسلامى براساس تقويت هويت دينى فراتر از مرزها و تشخص‏ هاى ملى و فرهنگى است. يكى از كاركردهاى حج، تقويت امت اسلامى است. حج با تكيه بر عناصر مشترك هويتى مسلمانان و تقويت و تعميق آنها، تفاوت‏ هاى فرهنگى و مرزهاى جغرافيايى را از بين مى‏ برد تا همه مسلمانان را با ملاك هويتى جديدى در مفهوم‏ متعالى «امت اسلامى» منسجم كند. به عبارت ديگر حج از مناسک و آئين مذهبى به عنوان نمادى براى مرزبندى اجتماعى‏ استفاده كرده و مسلمانان را متوجه اين ويژگى و ملاك هويتى مى‏ كند.

حج با ايجاد پيوستگى در تاريخ اديان توحيدى در مكه و كعبه كه نماد و تجسم توحيد است و همچنين در معرض قرار دادن سابقه تمدنى تاريخ اسلام، تلاش مى‏ كند مسلمانان را در بستر تاريخ اسلام متوجه تشابهات اساسى و بنيادين کرده و هويت تمدنى آنها را تقويت كند. همين مرزبندى و تقويت ايده‏ هاى هويت دينى است كه جريان بيدارى اسلامى را قوى‏ تر و منجسم‏ تر از هميشه در مسير اعتلاى هويت و تمدن اسلامى پيش مى‏ برد.

فرايند حج در تقويت امت اسلامى‏

حج به عنوان عبادتى جهان‏ شمول كه از ابعاد سياسى و اجتماعى عميقى در كنار ابعاد فقهى و عرفانى برخوردار است، از ظرفيت‏ هاى گسترده، عميق و بى‏ بديلى در تقويت ايده امت اسلامى نيز برخوردار است. برآورد اين ظرفيت‏ ها را مى‏ توان در تقويت شخصيت دينى مسلمانان در بستر تمدن اسلامى دانست كه فراتر از هويت‏ ها و تشخص‏ هاى ملى و فرهنگ‏ هاى منطقه‏ اى است.

ظرفيت‏ هاى حج براى تقويت امت اسلامى را مى‏ توان در پنج عرصه سياسى، ارتباطى، فقهى، اخلاقى و اقتصادى مشاهده كرد. به عبارت ديگر از اين پنج طريق، هويت دينى در حج فراتر از هويت‏ هاى ملى و جغرافيايى تقويت مى‏ شود.

هم‏گرايى سياسى

حج يكى از مهم‏ترين جلوه‏ هاى سياسى و اجتماعى اسلام است كه بنا بر تقويت نقاط مشترک در سطوح ايدئولوژيك و سياسى دارد. حج با تداعى قبله مشترك، خداى مشترك (توحيد) و كتاب مشترك، اهداف مشتركى را براى مسلمانان ترسيم مى‏ کند و از اين طريق مسلمانان را در سطح ايدئولوژيك به اتحاد فرا مى‏ خواند. به اين ترتيب وحدت ايدئولوژيك شكل مى‏ گيرد.

هم‏گرايى ارتباطى (تقويت روابط بين‏ الملل مسلمانان)

يكى از راه‏ هاى تقويت امت اسلامى در حج، تقويت روابط بين مسلمانان است. در حج مسلمانان از نقاط مختلف جهان با فرهنگ‏ ها و آداب و رسوم مختلف شركت مى‏ كنند كه همه آنها در بستر گرايشات و تعاملات دينى قرار مى‏ گيرد. به اين ترتيب حج عرصه فرهنگى و اجتماعى را نيز براى تقويت امت اسلامى مهيا مى‏ كند و تقويت ارتباطات بين مسلمانان را زمينه هم‏گرايى فرهنگى قرار مى‏ دهد.

هم‏گرايى فقهى (مناسك وحدت‏ بخش)

مناسك حج مانند مناسكى وحدت‏ بخش است كه مرزهاى ملى، فرهنگى، نژادى، سياسى و دينى را درنورديده و همه مسلمانان را در قالب امتى واحد به تصوير مى‏ كشد. حج از اين نگاه، مراسمى است كه به واسطه اجراى هم‏ شكل مناسک و ايجاد فضاى‏ جماعت‏ واره، روح برابرى و برادرى انسانى و وحدت بنيادين مسلمانان را نمادينه كرده و آن را ارتقا مى‏ بخشد.

در اسلام، حج مهم‏ترين و بزرگ‏ترين اجتماع انسانى است كه هرسال اتفاق مى‏ افتد و در اين گردهمايى بزرگ دينى، مردم از كشورها و فرقه‏ هاى مختلف اسلامى در كنار هم به انجام مراسم مذهبى مى‏ پردازند. مراسم حج خصوصياتى از جمله تعامل مسلمانان با هم و تبادل‏ نظر در مسايل اساسى اسلام، تمرين مدارا و رفتارهاى محبت‏ آميز و برائت از استعمار و استكبار را دارد.

هم‏گرايى اخلاقى (زمينه‏ هاى اخلاقى امت اسلامى)

علاوه بر جهات ارتباطات بين‏ فرهنگى و ميان‏ فردى و همچنين جهات فقهى و مناسكى حج كه مى‏ توان آنها را در بستر هويت دينى در راستاى ايجاد وحدت ايدئولوژيك، فقهى و سياسى تحليل كرد، فضاى كلى اخلاقى، تربيتى و عرفانى حج را نيز مى‏ توان در اين راستا تحليل کرد.

حج تنها يك عبادت محض و خودسازى بدون توجه به جامعه‏ سازى نيست و در عين ارتقاى اخلاقى، مؤثرترين وسيله براى پيشبرد اهداف سياسى است. اختلاط «عبادت» و «سياست، اقتصاد و ...» در حج است كه باعث شده در روايات، از كعبه به عنوان عامل ثبات‏ بخش دين بر روى زمين ياد شود؛ زيرا به تعبيرى، روح عبادت، توجه به خدا و روح سياست، توجه به خلق خداست.

هم‏گرايى اقتصادى (وحدت‏ آفرينى ابعاد اقتصادى حج)

حج در كنار ابعاد و كاركردهاى اخلاقى و اجتماعى، از جهات اقتصادى نيز قابل توجه است؛ چنان‏كه در آيات و روايات نيز به كاركردهاى اقتصادى حج پرداخته شده‏ است. به نظر مى‏ رسد اين فرصت‏ هاى اقتصادى حج، زمينه بسيار مناسبى براى وحدت مسلمانان باشد؛ چنان‏كه اتحاديه اروپا كه بر مدار همكارى اقتصادى شكل گرفت، در ادامه به تعاملات سياسى و فرهنگى و ايجاد نوعى هويت فراملى منجر شده است.

كشورهاى اسلامى به دليل وجود نظام‏ هاى سياسى گسترده و يك‏پارچه در قرون گذشته، از پيشينه تاريخى و فرهنگى مشتركى برخوردارند. افزون بر اين دين مشترک، قدرت فوق‏ العاده‏ اى در ايجاد اتحاد و هم‏گرايى بين كشورهاى اسلامى ايجاد كرده است.

از نظر اقتصادى نيز وجوه مشترک در اين كشورها زياد است. غالب اين كشورها نفت‏ خيز، توليدكننده نفت و داراى نيروى كار فراوان هستند و از نظر جغرافيايى، بيشتر اين كشورها در آسيا و به‏ خصوص منطقه خاورميانه قرار دارند كه به صورت نسبى از مزيت قرب مسافت برخوردارند كه هزينه دادوستدهاى اقتصادى را كاهش مى‏ دهد.

 انتهای پیام